26 września 2005 minęło 15 lat od podpisania Porozumienia między Instytutem Fizyki Uniwersytetu Śląskiego a Wydziałem Fizyki Uniwersytetu Osnabrück w Niemczech o współpracy w dziedzinie fizyki ciała stałego. Obie jednostki zobowiązały się do partnerstwa w pracy naukowej poprzez realizację wspólnych seminariów, konferencji i wymianę naukowców. W Porozumieniu zapisano także, że Uniwersytet Osnabrück dąży do umożliwienia studentom Uniwersytetu Śląskiego studiów w Uniwersytecie Osnabrück przez dłuższy lub krótszy czas i liczy w tej sprawie na wzajemność.

Z tej okazji 4 października br. odbyła się

Podczas sesji, od lewej: profesorowieGunnar Borstel, Maciej Sablik, Manfred Neumann i Krystian Roleder

w Katowicach uroczysta sesja, w której udział wzięli profesorowie Gunnar Borstel i Manfred Neumann z Uniwersytetu Osnabrück, prof. dr hab. Maciej Sablik - dziekan Wydziału Mat.-Fiz.-Chem., prof. dr hab Krystian Roleder - dyrektor Instytutu Fizyki im. Augusta Chełkowskiego oraz pracownicy i doktoranci Instytutu Fizyki. Zebranych powitała prof. dr hab. Alicja Ratuszna - kierownik Zakładu Fizyki Ciała Stałego.

Wyniki dotychczasowej współpracy przedstawił prof. Manfred Neumann oraz prof. dr hab. Władysław Borgieł, prof. dr hab. Grażyna Chełkowska, prof. dr hab. Andrzej Ślebarski, prof. dr hab. Ewa Talik i dr Antoni Winiarski. O perspektywach dalszej współpracy wypowiedzieli się prof. Gunnar Borstel i prof. dr hab. Jacek Szade.

Pierwsze osobiste kontakty, które zaowocowały wspólnymi publikacjami sięgają 1986 roku i dotyczą współpracy prof. dr hab. Władysława Borgieła i prof. Gunnara Borstela.

Sesji przewodniczyła prof. dr hab. Alicja Ratuszna

Ta i dalsza współpraca, a w konsekwencji podpisanie Porozumienia było możliwe dzięki dużemu zaangażowaniu śp. prof. dr hab. Augusta Chełkowskiego, ówczesnego kierownika Zakładu Fizyki Ciała Stałego. Współpraca dotyczyła przede wszystkim eksperymentalnych i teoretycznych badań struktury elektronowej ciał stałych. Pracownicy, doktoranci i studenci Instytutu Fizyki corocznie wyjeżdżali do Osnabrück, aby skorzystać z bardzo dobrej uniwersyteckiej biblioteki, zapoznać się z najnowszymi technikami badawczymi, a także prowadzić badania na specjalistycznej aparaturze oraz wykonywać skomplikowane obliczenia struktury elektronowej ciał stałych. Wyjazdy te były możliwe dzięki dużemu wsparciu finansowemu ze strony niemieckiej i programów międzynarodowych. Z kolei niemieccy profesorowie prowadzili w Katowicach wykłady adresowane do studentów starszych lat i doktorantów, a doktoranci i studenci z Osnabrück korzystali w Katowicach z aparatury w Zakładzie Fizyki Ciała Stałego. Te osobiste kontakty były szczególnie ważne w weryfikacji stereotypów Polaków o Niemcach i Niemców o Polakach, poznaniu kultury Niemiec i Polski, porównaniu metod pracy oraz organizacji badań naukowych i systemu kształcenia w obu krajach jak również zawiązaniu więzów przyjaźni. To wszystko bardzo dobrze wpisuje się w "Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy" zawarty między Polską a Niemcami w 1991 roku.

Naukowa współpraca zaowocowała wspólnymi projektami badawczymi,

Prof. Manfred Neumann

60 publikacjami w liczących się czasopismach o zasięgu międzynarodowym - kolejne są wysłane lub przygotowywane oraz kilkudziesięcioma komunikatami na konferencjach krajowych i międzynarodowych. Szczytowym osiągnięciem tej współpracy było zrealizowanie programu "Zakup i zainstalowanie spektrometru ESCA, w ramach współpracy niemiecko-polskiej, szczególnie dla analizy środowiska naturalnego na Śląsku", za którego realizację ze strony polskiej odpowiedzialni byli prof. dr hab. August Chełkowski i dr Antoni Winiarski, a ze strony niemieckiej prof. Manfred Neumann. Zakup w 1997 roku Wielofunkcyjnego Spektrometru Elektronów PHI 5700/660 o wartości ponad 1 mln USD w 50% sfinansowała Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej. Dzięki temu spektrometrowi oraz wcześniejszej pracy kilku pracowników Zakładu Fizyki Ciała Stałego na podobnym spektrometrze w Osnabrück, nasz katowicki ośrodek stał się wiodącym w badaniu struktury elektronowej. Obecnie z badań prowadzonych na spektrometrze PHI 5700/660 korzystają również inne jednostki Uniwersytetu Śląskiego, różne ośrodki w Polsce i zagranicą oraz przemysł.

Podczas październikowej sesji mówiono o

Wielofunkcyjny Spektrometr Elektronów PHI 5700/660 zainstalowany w Zakładzie Fizyki Ciała Stałego IF UŚ

intensyfikacji dalszej współpracy, która znacznie osłabła w ostatnich trzech latach. Przyczyniły się do tego m.in. niekorzystne zmiany w zasadach wyjazdów studentów w ramach programu SOCRATES. Wejście Polski do Unii Europejskiej oraz zmienione zasady finansowania prac badawczych wymuszają nowe formy współpracy, a ważną sprawą jest w poszukiwanie źródeł finansowania badań. Jest to szczególnie ważne w sytuacji, gdy zarówno w Niemczech jak i w Polsce finansowanie prac badawczych jest na stosunkowo niskim poziomie. Wskazane jest rozszerzenie współpracy o innych partnerów, również spoza Unii Europejskiej oraz dostosowanie tematyki badań do priorytetów Unii Europejskiej.

ANTONI WINIARSKI
Zakład Fizyki Ciała Stałego IF UŚ