Żyjemy w czasach, gdy nasza Planeta narażona jest na różnorodne problemy środowiskowe o charakterze globalnym: zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby, efekt cieplarniany, dziura ozonowa, hałas, wyczerpywanie się źródeł energii, choroby mające znamiona pandemii i in. Problemy te można i należy rozwiązywać w różny sposób, ale najbardziej efektywnym z nich jest edukacja. W myśl Agendy 21 - programu działań Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro z 1992 r. - edukacja o środowisku, w środowisku i dla zrównoważonego rozwoju środowiska jest pilną potrzebą naszych czasów.
Kierując się zasadą "Myśleć globalnie, działać lokalnie" w dniach 17-18 września br. na Wydziale Nauk o Ziemi UŚ w Sosnowcu zorganizowano doroczną konferencję przyrodników pt. Ogólnopolskie Forum Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych. Było to już szóste tego typu spotkanie, organizowane przez uczelnie wyższe we współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej oraz Centralnym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli. Wcześniejsze konferencje odbyły się we Wrocławiu (I Forum "Nauczanie przyrody - po roku doświadczeń"), w Poznaniu (II Forum "Uczniowski eksperyment przyrodniczy"), w Lublinie (III Forum "Interdyscyplinarny projekt dydaktyczny w realizacji przyrodniczych ścieżek edukacyjnych"), w Toruniu (IV Forum "Edukacja dla zrównoważonego rozwoju w środowisku lokalnym"), w Olsztynie (V Forum "Interdyscyplinarność w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych").
Otwarcie obrad przez JM Rektora UŚ prof. zw. dr hab. Janusza Janeczka |
Celem konferencji było stworzenie nauczycielom wszystkich typów szkół możliwości wymiany doświadczeń z zakresu teorii i praktyki edukacji przyrodniczej oraz wzbogacenie wiedzy na temat relacji pomiędzy przyrodą a gospodarującym w niej człowiekiem. Temat tegorocznego Forum "Człowiek w środowisku przyrodniczym. Relacje. Konflikty. Współdziałanie. Wyzwania" nawiązywał do miejsca spotkania - regionu górnośląskiego, w którym od kilku stuleci następuje stopniowe nawarstwianie się efektów działań człowieka w przyrodzie. W ostatnich latach region ten zmienia swoje oblicze: z obszaru węgla i stali, kopalń, hut i dymiących kominów, staje się ziemią o uznanych walorach przyrodniczych i kulturowych, miejscem skutecznego podejmowania wyzwań człowieka w otaczającym środowisku przyrodniczym.
W Forum uczestniczyło prawie 400 nauczycieli z całej Polski, pracujących w różnych typach szkół: od podstawowych, przez gimnazja, licea aż po wyższe uczelnie i ośrodki doskonalenia zawodowego nauczycieli. Dużą część uczestników stanowili absolwenci studiów podyplomowych dla nauczycieli przyrody, organizowanych w latach 1998-2004 na WNoZ UŚ. Konferencję zaszczycili swoją obecnością m.in. JM Rektor UŚ prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek i Prorektor ds. Finansów i Rozwoju prof. dr hab. Jerzy Zioło, dziekani trzech wydziałów przyrodniczych UŚ: prof. dr hab. Jacek Jania (WNoZ), prof. dr hab. Paweł Migula (WBiOŚ) i prof. dr hab. Maciej Sablik (WMFiCh), przedstawiciele uniwersyteckich wydziałów przyrodniczych z Gdańska, Lublina, Łodzi, Olsztyna, Poznania, Torunia, Warszawy, Wrocławia oraz akademii pedagogicznych z Kielc i Krakowa. W Forum uczestniczyli także przedstawiciele krajowych i regionalnych władz Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz Polskiego Stowarzyszenia Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych.
Wystawa wydawnictw edukacyjnych |
Program spotkania obejmował sesje wykładowe, referatowe i dyskusyjne (pierwszy dzień), oraz trzy sesje terenowe - wycieczki po regionie śląskim w drugim dniu konferencji. Obrady VI Forum rozpoczęły wystąpienia J.M. Rektora UŚ prof. dr hab. Janusza Janeczka, prezydenta Sosnowca - Kazimierza Górskiego oraz przedstawicieli MEN i CODN.
Okolicznościowy wykład "Jaka przyszłość ziem Polski: potop czy zlodowacenie?" wygłosił prof. dr hab. Jacek Jania. Wystąpienie dziekana WNoZ spotkało się z ogromnym zainteresowaniem słuchaczy. Warto to podkreślić zważywszy na sytuację, że geografowie po raz pierwszy byli organizatorami tej interdyscyplinarnej konferencji. Z nie mniejszym zaciekawieniem wysłuchano wystąpienia prof. dr hab. Stanisława Dylaka (UAM w Poznaniu) "Kompetencje nauczycieli przyrody", zwłaszcza w kontekście toczącej się ostatnio dyskusji nt kompetencji polskich nauczycieli na tle nauczycieli innych krajów Unii Europejskiej.
Wręczenie nagród nauczycielom - uczestnikom konkursu |
Pierwszą część konferencji zamknęło wręczenie nagród i wyróżnień nauczycielom, którzy wzięli udział w tradycyjnie towarzyszącym Forum konkursie. Na tegoroczny konkurs napłynęły 43 opracowania indywidualne i zespołowe od 54 nauczycieli z całego kraju, z czego najwięcej ze szkół podstawowych (29), 3 z gimnazjów, 9 ze szkół ponadgimnazjalnych oraz 2 z ośrodków doskonalenia nauczycieli. Laureatami zostali Sabina Knopik i Henryk Mielcarz z Publicznej Szkoły Podstawowej w Strzelcach Opolskich za scenariusz "Ekologiczna witryna WWW dla gminy Strzelce Opolskie. Warsztaty pozalekcyjne dla uczniów". Zdobywcy I miejsca, podzielili się swoimi doświadczeniami w prowadzeniu zajęć z uczniami szkoły podstawowej. Prezentacja nagrodzonej pracy - nowy element Forum - spotkała się z dużym zainteresowaniem uczestników.
Pokazy doświadczeń chemicznych |
Po części oficjalnej wysłuchano wykładu gości zagranicznych: prof. Josefa Trny i dr Evy Trnovej z Uniwersytetu Masaryka z Brna pt "Edukacja przyrodnicza z wykorzystaniem aktywnych metod nauczania".
W godzinach popołudniowych pierwszego dnia uczestnicy spotkania mieli do wyboru jedną z pięciu sesji tematycznych:
W części wieczornej zatytułowanej "Przyrodnicy poznają Polskę i świat" wystąpili: Andrzej Gustaw z referatem "Podziemna trasa turystyczna w starej kopalni uranu w Kletnie jako obiekt edukacji przyrodniczej" oraz Agnieszka Kowalczyk z referatem "Na tropie reniferów - relacje z podróży po Skandynawii".
Pokazy doświadczeń fizycznych |
W ciągu całego dnia sesjom towarzyszyła wystawa wydawnictw edukacyjnych, dzięki której uczestnicy mieli możliwość zapoznać się z najnowszą ofertą wydawnictw i producentów środków dydaktycznych, adresowaną do nauczycieli i uczniów. Swoją ofertę zaprezentowało 11 oficyn edukacyjnych: Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Wydawnictwo A. Kubajak, Wydawnictwo "Demart", Wydawnictwo Edukacyjne z Krakowa, Wydawnictwo "Jangar", Wydawnictwo K. Pazdro, Wydawnictwo M. Rożak, Wydawnictwo Nawigator Lektor-Klett, Wydawnictwo Nowa Era oraz Wydawnictwo Wiking. W trakcie Forum uczestnicy mieli także okazję zwiedzić Wydział Nauk o Ziemi oraz poznać kolekcję skał i minerałów w Muzeum WNoZ.
Drugi dzień Forum to sesje terenowe. Do wyboru była jedna z trzech tras: "Śladami górnictwa węgla kamiennego i rud metali (m.in. kopalnia - muzeum w Tarnowskich Górach)" prowadzona przez dr Marzenę Lamparską-Wieland, "Relacje między człowiekiem a przyrodą - gospodarka zrównoważona i konflikty (wybrane przykłady z Wyżyny Częstochowskiej i jej obrzeża)" - wyjazd prowadzony przez dr Marię Fajer i dr Jana M. Wagę oraz "Człowiek a przyroda we wschodniej części regionu śląskiego i zachodniej części Małopolski (m.in. Pustynia Błędowska i Ojcowski Park Narodowy) - wyjazd terenowy, który prowadzili dr Adam Hibszer, dr Józef Partyka oraz dr Ojmahmad Rahmonov.
Sesja terenowa na Pustyni Błędowskiej |
Podsumowując tegoroczne Forum Przyrodników trzeba stwierdzić, iż spełniło ono oczekiwania uczestników (potwierdzają to wyniki ankiety ewaluacyjnej). Spotkanie ponownie było okazją do wymiany doświadczeń w nauczaniu poszczególnych przedmiotów. Urozmaicona tematyka obrad pozwoliła zaspokoić głód wiedzy u nauczycieli. W trakcie konferencji, zgodnie z zamiarem organizatorów, zwrócono uwagę na relacje pomiędzy przyrodą a gospodarującym w niej człowiekiem w naszym regionie. W dyskusjach podniesiono także sprawę przygotowywanej przez MEN modyfikacji podstawy programowej kształcenia ogólnego. Największe obawy nauczycieli budzą zwłaszcza idące za tym kolejne zmiany programów i podręczników szkolnych.
Organizatorzy konferencji, dziękując wszystkim prelegentom za rzetelne przygotowanie materiałów, wyrażają nadzieję na ich rychłe opublikowanie w zwartej postaci, tak, aby mogły służyć poszerzaniu wiedzy przyrodniczej nie tylko nauczycielom obecnym na konferencji w Sosnowcu, ale także tym, którzy z różnych powodów do Sosnowca nie dotarli. Dziękujemy wszystkim uczestnikom spotkania w mieście nad Przemszą i Brynicą za aktywny udział w poszczególnych sesjach. Dziękujemy także władzom naszego Uniwersytetu oraz WNoZ za życzliwe podjęcie propozycji Departamentu Kształcenia i Doskonalenia MEN zorganizowania VI Ogólnopolskiego Forum Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych w Uniwersytecie Śląskim. Dzięki tej życzliwej otwartości na środowisko nauczycieli, dydaktycy z zakładów dydaktyk przedmiotowych, odpowiedzialni za przygotowanie nowych nauczycieli oraz za współpracę ze środowiskiem nauczycielskim wszystkich szczebli, widzą sens swojej pracy. Pomaga to w kreowaniu prawdziwej wspólnoty nauczycielskiej, sprzyja także nawiązywaniu więzi pomiędzy nauczycielami, a ich przewodnikami w procesie doskonalenia zawodowego.
Dr Adam Hibszer
koordynator VI Forum z ramienia UŚ