Żyjemy w czasach, gdy nasza Planeta narażona jest na różnorodne problemy środowiskowe o charakterze globalnym: zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby, efekt cieplarniany, dziura ozonowa, hałas, wyczerpywanie się źródeł energii, choroby mające znamiona pandemii i in. Problemy te można i należy rozwiązywać w różny sposób, ale najbardziej efektywnym z nich jest edukacja. W myśl Agendy 21 - programu działań Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro z 1992 r. - edukacja o środowisku, w środowisku i dla zrównoważonego rozwoju środowiska jest pilną potrzebą naszych czasów.

Kierując się zasadą "Myśleć globalnie, działać lokalnie" w dniach 17-18 września br. na Wydziale Nauk o Ziemi UŚ w Sosnowcu zorganizowano doroczną konferencję przyrodników pt. Ogólnopolskie Forum Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych. Było to już szóste tego typu spotkanie, organizowane przez uczelnie wyższe we współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej oraz Centralnym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli. Wcześniejsze konferencje odbyły się we Wrocławiu (I Forum "Nauczanie przyrody - po roku doświadczeń"), w Poznaniu (II Forum "Uczniowski eksperyment przyrodniczy"), w Lublinie (III Forum "Interdyscyplinarny projekt dydaktyczny w realizacji przyrodniczych ścieżek edukacyjnych"), w Toruniu (IV Forum "Edukacja dla zrównoważonego rozwoju w środowisku lokalnym"), w Olsztynie (V Forum "Interdyscyplinarność w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych").

Otwarcie obrad przez JM Rektora UŚ prof. zw. dr hab. Janusza Janeczka

Celem konferencji było stworzenie nauczycielom wszystkich typów szkół możliwości wymiany doświadczeń z zakresu teorii i praktyki edukacji przyrodniczej oraz wzbogacenie wiedzy na temat relacji pomiędzy przyrodą a gospodarującym w niej człowiekiem. Temat tegorocznego Forum "Człowiek w środowisku przyrodniczym. Relacje. Konflikty. Współdziałanie. Wyzwania" nawiązywał do miejsca spotkania - regionu górnośląskiego, w którym od kilku stuleci następuje stopniowe nawarstwianie się efektów działań człowieka w przyrodzie. W ostatnich latach region ten zmienia swoje oblicze: z obszaru węgla i stali, kopalń, hut i dymiących kominów, staje się ziemią o uznanych walorach przyrodniczych i kulturowych, miejscem skutecznego podejmowania wyzwań człowieka w otaczającym środowisku przyrodniczym.

W Forum uczestniczyło prawie 400 nauczycieli z całej Polski, pracujących w różnych typach szkół: od podstawowych, przez gimnazja, licea aż po wyższe uczelnie i ośrodki doskonalenia zawodowego nauczycieli. Dużą część uczestników stanowili absolwenci studiów podyplomowych dla nauczycieli przyrody, organizowanych w latach 1998-2004 na WNoZ UŚ. Konferencję zaszczycili swoją obecnością m.in. JM Rektor UŚ prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek i Prorektor ds. Finansów i Rozwoju prof. dr hab. Jerzy Zioło, dziekani trzech wydziałów przyrodniczych UŚ: prof. dr hab. Jacek Jania (WNoZ), prof. dr hab. Paweł Migula (WBiOŚ) i prof. dr hab. Maciej Sablik (WMFiCh), przedstawiciele uniwersyteckich wydziałów przyrodniczych z Gdańska, Lublina, Łodzi, Olsztyna, Poznania, Torunia, Warszawy, Wrocławia oraz akademii pedagogicznych z Kielc i Krakowa. W Forum uczestniczyli także przedstawiciele krajowych i regionalnych władz Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz Polskiego Stowarzyszenia Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych.

Wystawa wydawnictw edukacyjnych

Program spotkania obejmował sesje wykładowe, referatowe i dyskusyjne (pierwszy dzień), oraz trzy sesje terenowe - wycieczki po regionie śląskim w drugim dniu konferencji. Obrady VI Forum rozpoczęły wystąpienia J.M. Rektora UŚ prof. dr hab. Janusza Janeczka, prezydenta Sosnowca - Kazimierza Górskiego oraz przedstawicieli MEN i CODN.

Okolicznościowy wykład "Jaka przyszłość ziem Polski: potop czy zlodowacenie?" wygłosił prof. dr hab. Jacek Jania. Wystąpienie dziekana WNoZ spotkało się z ogromnym zainteresowaniem słuchaczy. Warto to podkreślić zważywszy na sytuację, że geografowie po raz pierwszy byli organizatorami tej interdyscyplinarnej konferencji. Z nie mniejszym zaciekawieniem wysłuchano wystąpienia prof. dr hab. Stanisława Dylaka (UAM w Poznaniu) "Kompetencje nauczycieli przyrody", zwłaszcza w kontekście toczącej się ostatnio dyskusji nt kompetencji polskich nauczycieli na tle nauczycieli innych krajów Unii Europejskiej.

Wręczenie nagród nauczycielom - uczestnikom konkursu

Pierwszą część konferencji zamknęło wręczenie nagród i wyróżnień nauczycielom, którzy wzięli udział w tradycyjnie towarzyszącym Forum konkursie. Na tegoroczny konkurs napłynęły 43 opracowania indywidualne i zespołowe od 54 nauczycieli z całego kraju, z czego najwięcej ze szkół podstawowych (29), 3 z gimnazjów, 9 ze szkół ponadgimnazjalnych oraz 2 z ośrodków doskonalenia nauczycieli. Laureatami zostali Sabina Knopik i Henryk Mielcarz z Publicznej Szkoły Podstawowej w Strzelcach Opolskich za scenariusz "Ekologiczna witryna WWW dla gminy Strzelce Opolskie. Warsztaty pozalekcyjne dla uczniów". Zdobywcy I miejsca, podzielili się swoimi doświadczeniami w prowadzeniu zajęć z uczniami szkoły podstawowej. Prezentacja nagrodzonej pracy - nowy element Forum - spotkała się z dużym zainteresowaniem uczestników.

Pokazy doświadczeń chemicznych

Po części oficjalnej wysłuchano wykładu gości zagranicznych: prof. Josefa Trny i dr Evy Trnovej z Uniwersytetu Masaryka z Brna pt "Edukacja przyrodnicza z wykorzystaniem aktywnych metod nauczania".

W godzinach popołudniowych pierwszego dnia uczestnicy spotkania mieli do wyboru jedną z pięciu sesji tematycznych:

• "Relacje człowiek - przyroda" - sesja dyskusyjna. Referaty wprowadzające do dyskusji: prof. Florian Plit (Uniwersytet Warszawski, redaktor naczelny "Geografii w Szkole") "Człowiek a konflikty", dr Marek Kaczmarzyk (WBiOŚ Uniwersytet Śląski) "Biologiczne aspekty zachowań ucznia i nauczyciela w szkole";
• "Polskie obszary NATURA 2000 w europejskiej sieci terenów chronionych" - wykład dr Jerzego Parusela (dyrektor Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska w Katowicach);
• "Co z tą przyrodą? Refleksje nt. koncepcji nauczania przyrody w szkole podstawowej" - wykład prof. Władysława Błasiaka (Akademia Pedagogiczna w Krakowie);
• "Zabawy z fizyką" pokazy doświadczeń fizycznych - dr Jerzy Jarosz, dr Aneta Szczygielska, mgr inż. Andrzej Ćwikliński (WMFiCh Uniwersytet Śląski);
• "Doświadczenia chemiczne na lekcjach przyrody" - pokazy doświadczeń - dr Wiesława Krawczyk, mgr Beata Hibszer (WNoZ Uniwersytet Śląski).

W części wieczornej zatytułowanej "Przyrodnicy poznają Polskę i świat" wystąpili: Andrzej Gustaw z referatem "Podziemna trasa turystyczna w starej kopalni uranu w Kletnie jako obiekt edukacji przyrodniczej" oraz Agnieszka Kowalczyk z referatem "Na tropie reniferów - relacje z podróży po Skandynawii".

Pokazy doświadczeń fizycznych

W ciągu całego dnia sesjom towarzyszyła wystawa wydawnictw edukacyjnych, dzięki której uczestnicy mieli możliwość zapoznać się z najnowszą ofertą wydawnictw i producentów środków dydaktycznych, adresowaną do nauczycieli i uczniów. Swoją ofertę zaprezentowało 11 oficyn edukacyjnych: Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Wydawnictwo A. Kubajak, Wydawnictwo "Demart", Wydawnictwo Edukacyjne z Krakowa, Wydawnictwo "Jangar", Wydawnictwo K. Pazdro, Wydawnictwo M. Rożak, Wydawnictwo Nawigator Lektor-Klett, Wydawnictwo Nowa Era oraz Wydawnictwo Wiking. W trakcie Forum uczestnicy mieli także okazję zwiedzić Wydział Nauk o Ziemi oraz poznać kolekcję skał i minerałów w Muzeum WNoZ.

Drugi dzień Forum to sesje terenowe. Do wyboru była jedna z trzech tras: "Śladami górnictwa węgla kamiennego i rud metali (m.in. kopalnia - muzeum w Tarnowskich Górach)" prowadzona przez dr Marzenę Lamparską-Wieland, "Relacje między człowiekiem a przyrodą - gospodarka zrównoważona i konflikty (wybrane przykłady z Wyżyny Częstochowskiej i jej obrzeża)" - wyjazd prowadzony przez dr Marię Fajer i dr Jana M. Wagę oraz "Człowiek a przyroda we wschodniej części regionu śląskiego i zachodniej części Małopolski (m.in. Pustynia Błędowska i Ojcowski Park Narodowy) - wyjazd terenowy, który prowadzili dr Adam Hibszer, dr Józef Partyka oraz dr Ojmahmad Rahmonov.

Sesja terenowa na Pustyni Błędowskiej

Podsumowując tegoroczne Forum Przyrodników trzeba stwierdzić, iż spełniło ono oczekiwania uczestników (potwierdzają to wyniki ankiety ewaluacyjnej). Spotkanie ponownie było okazją do wymiany doświadczeń w nauczaniu poszczególnych przedmiotów. Urozmaicona tematyka obrad pozwoliła zaspokoić głód wiedzy u nauczycieli. W trakcie konferencji, zgodnie z zamiarem organizatorów, zwrócono uwagę na relacje pomiędzy przyrodą a gospodarującym w niej człowiekiem w naszym regionie. W dyskusjach podniesiono także sprawę przygotowywanej przez MEN modyfikacji podstawy programowej kształcenia ogólnego. Największe obawy nauczycieli budzą zwłaszcza idące za tym kolejne zmiany programów i podręczników szkolnych.

Organizatorzy konferencji, dziękując wszystkim prelegentom za rzetelne przygotowanie materiałów, wyrażają nadzieję na ich rychłe opublikowanie w zwartej postaci, tak, aby mogły służyć poszerzaniu wiedzy przyrodniczej nie tylko nauczycielom obecnym na konferencji w Sosnowcu, ale także tym, którzy z różnych powodów do Sosnowca nie dotarli. Dziękujemy wszystkim uczestnikom spotkania w mieście nad Przemszą i Brynicą za aktywny udział w poszczególnych sesjach. Dziękujemy także władzom naszego Uniwersytetu oraz WNoZ za życzliwe podjęcie propozycji Departamentu Kształcenia i Doskonalenia MEN zorganizowania VI Ogólnopolskiego Forum Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych w Uniwersytecie Śląskim. Dzięki tej życzliwej otwartości na środowisko nauczycieli, dydaktycy z zakładów dydaktyk przedmiotowych, odpowiedzialni za przygotowanie nowych nauczycieli oraz za współpracę ze środowiskiem nauczycielskim wszystkich szczebli, widzą sens swojej pracy. Pomaga to w kreowaniu prawdziwej wspólnoty nauczycielskiej, sprzyja także nawiązywaniu więzi pomiędzy nauczycielami, a ich przewodnikami w procesie doskonalenia zawodowego.

Dr Adam Hibszer
koordynator VI Forum z ramienia UŚ