W dniach od 28 września do 2 października 2000 w ośrodku konferencyjnym w Przegorzałach (Kraków) odbyło się pierwsze wspólne sympozjum dwóch ośrodków badawczych: powstałej w ubiegłym roku Pracowni Studiów Kolonialnych i Postkolonialnych, działającej pod kierownictwem profesora Zbigniewa Białasa w ramach Instytutu Literatury i Kultury Brytyjskiej i Amerykańskiej Uniwersytetu Śląskiego, oraz Ośrodka Studiów Południowoafrykańskich Uniwersytetu w Essen (RFN). Przy organizacji współpracowało z nami Centrum Studiów Kanadyjskich (Uniwersytet Śląski), a fundusze zostały wyasygnowane przez oba wymienione uniwersytety, Deutscher Akademischer Austauschdienst (RFN), Alexander von Humboldt Stiftung (RFN), ambasadę kanadyjską w Warszawie oraz Prywatne Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych The Top w Bielsku-Białej. Temat sympozjum brzmiał: Ebony, Ivory and Tea (Heban, kość słoniowa i herbata), a zamysłem było zbadanie problemu merkantylizacji kultury kolonialnej w obrębie byłego imperium brytyjskiego i powstałych na jego gruzach nowych literatur anglojęzycznych.

W przemówieniu wstępnym rektor UŚ, profesor Tadeusz Sławek, powiązał temat sympozjum z sytuacją Uniwersytetu na tle problemów regionu. Wykład inauguracyjny wygłosił John M. Coetzee (Uniwersytet w Kapsztadzie, RPA), dwukrotny laureat Nagrody Bookera, laureat Prix Femina Etranger i Jerusalem Prize, jeden z najwybitniejszych współczesnych prozaików anglojęzycznych. W sumie przedstawionych zostało 18 referatów, a pierwsza refleksją był dobór uczestników: obok przedstawicieli wspomnianych ośrodków polskich i niemieckich, obecni byli uczeni z RPA, Kanady, Indii, Australii i USA. Taki skład osobowy zaowocował w dyskusjach po kolejnych wystąpieniach wyraźnie wyłaniającą się perspektywą post-imperialną. Jednak ze względu na miejsce języka angielskiego we współczesnym świecie, część uczestników zwracała uwagę na złożone relacje pomiędzy kulturą anglojęzyczną a pewną filozofią życia przez ten język wymuszaną; stąd podkreślano hegemoniczność dawniej kultury brytyjskiej, a obecnie amerykańskiej. Ta konstatacja łączyła się z dwoma wątkami w dyskusji: z jednej strony brzmiała nuta ostrzeżenia przed manowcami intelektualnymi etnicznego i kulturalnego relatywizmu (np. w kontekście dawnych praktyk kanibalistycznych w Australii czy wynaturzeń systemu kastowego w Indiach), z drugiej strony zwracano uwagę na fakt, że kolonializm i imperializm nie zniknęły, lecz zmieniły formę (jako instrumenty neo- lub re-kolonizacji wymieniano tak różne jej narzędzia, jak coca-cola czy seriale telewizyjne).

Wbrew utrzymującej się od lat tendencji w badaniach nad literaturą postkolonialną uwaga uczestników odeszła od kwestii teoretycznych na korzyść historiografii i krytyki tekstów. W tym pierwszym przypadku można wymienić referaty o łowcach głów na Borneo (Helen Tiffin, Australia), polowaniach na słonie (Ampie Coetzee i Johan van Wyk, RPA), historii czekolady (Ewa Borkowska, Polska), czy licznych wystąpieniach nawiązujących do form cywilizacyjnych powstałych wokół produkcji i konsumpcji herbaty. W tym nurcie refleksji mieściło się wystąpienie kanadyjskiej pisarki Lee Maracle, która w porywający sposób przedstawiła historię swojego plemienia w konfrontacji z białą kulturą oraz obecne problemy odnoszące się do innej filozofii życia w ogólności, a szczególnie innych koncepcji politycznych, rodzinnych i językowych; tych ostatnich w kontekscie nieprzekładalności pewnych struktur pojęciowych i gramatycznych jej języka rodzimego na angielski i języki o podobnym kośćcu gramatyczno-intelektualnym, takie jak polski.

Jeśli chodzi o krytykę tekstu, większość dyskutantów wskazywała na konieczność powrotu do kompleksowej i filologicznie rygorystycznej lektury. Oprócz zaangażowania w kontekst społeczny recepcji należy, mówili uczestnicy, odnaleźć ducha kontemplacji książki. Jest to tym pilniejsze, im bardziej skomplikowany jest tekst, co w literaturach postkolonialnych, poprzez nakładające się na siebie systemy odniesień zachodzi szczególnie często. Dużo uwagi poświęcono umiejętności odkodowywania metafory.

Ten element dyskusji wiązał się z przełożeniem oglądu intelektualnego na praktykalia życia zawodowego, czyli głównie dydaktykę uniwersytecką. Profesor Ampie Coetzee (RPA) mówił o konieczności uczenia recepcji metafory literackiej jako źródła przyjemności dla człowieka cywilizowanego. Jednocześnie ze względu na rozwój kultury elektronicznej, i inne zagrożenia, określił metaforę jako gatunek zagrożony wymarciem. Zaś profesor Erhard Reckwitz (RFN) zwracał uwagę na potrzebę lektury bezinteresownej, ponad-pragmatycznej i wieloaspektowej, również w sensie celu dydaktycznego na wydziałach humanistycznych wyższych uczelni.

Doktor Mala Pandurang (Indie), podobnie jak profesor Tadeusz Sławek, podjęła kwestię użyteczności uniwersytetu, w sensie przygotowania studentów do praktycznego stosowania nabytej wiedzy, ale też w sensie odpowiedzialności za wartości przekazywane w procesie dydaktycznym. Nawiązując do tematyki sympozjum inni uczestnicy podkreślali, że trzeba wypracować i stale uwspółcześniać rozumienie współzależności pomiędzy dobrze pojętym partykularyzmem (np. w postaci etnocentryzmu czy patriotyzmu) a uniwersalizmem. I że praca ta powinna prowadzić do świadomego przezwyciężania impasu, do jakiego doprowadziła humanistykę bezkrytyczna, nie dość metaforyczna, akceptacja pewnych nurtów postmodernizmu.

Po zakończeniu sympozjum doktor Noel Currie (Kanada) rozpoczęła pracę na anglistyce naszej Uczelni, gdzie wykłada literaturę kanadyjską. Profesor Johan van Wyk (RPA) spędził na Śląsku tydzień wygłaszając wykłady oraz uczestnicząc w wieczorze autorskim promującym jego powieść pt. Manbitch (tu chciałbym podziękować kierownikowi Klubu Studenckiego Remedium w Sosnowcu, panu Krzysztofowi Irzyńskiemu, za odpowiednią oprawę tej imprezy). Profesor Erhard Reckwitz (RFN) gościł u nas do połowy października. Oprócz wykładów dla studentów zajmował się finalizowaniem umowy bilateralnej między Uniwersytetem w Essen i naszą Uczelnią.

Od lewej: rektor UŚ, profesor Tadeusz Sławek; profesor John M. Coetzee (RPA); profesor Erhard Reckwitz (RFN).	Od lewej: profesor Ampie Coetzee (RPA); doktor Noel Currie (Kanada); Lee Maracle (Kanada).