Wiara, wiedza i psychoterapia

Psychologia pozwala dotrzeć do bardzo głębokich warstw psychiki, jednak nie uwzględnia ona sfery duchowości człowieka. Jak można odnieść to, co oferuje psychoterapia do rozumienia i przeżywania wiary?

1.

Dlaczego wierzę? Skąd bierze się wiara w Boga, w istnienie Sił Wyższych? Mogę podać kilka powodów wiary. Wierzę dlatego, że nie mogę zgodzić się na ograniczoność mojego życia. Jest więc to pragnienie "czegoś dalej", pragnienie "czegoś więcej", rodzaj zachłanności. Innym powodem mojej wiary jest doświadczanie bezradności wobec sytuacji, na które nie mam wpływu, a odwołanie się do istnienia jakiejś Potęgi daje mi poczucie ładu i uporządkowania, poczucie bezpieczeństwa. Trzecim powodem, jaki mogę dostrzec, jest dotkliwość samotności, jaką odczuwam. Świadomość istnienia potężnej, dobrej i kochającej mnie istoty łagodzi ból tej samotności. Jeśli miałbym więc podsumować przyczyny, dla których wierzę, to mógłbym sprowadzić je do własnego ograniczenia, bezradności oraz samotności, jakich doświadczam. Wiara zaś czyni życie łatwiejszym i bezpieczniejszym pod względem psychologicznym, jednak - czy wolno mi sprowadzić jej rolę do roli anksjolityka, psychologicznego wybiegu usuwającego lęk i przykre doznania?

2.

Wiedza odnosi się do faktów, do rzeczywistości. Wiara odnosi się do słów, do przekonań. Za tymi słowami i przekonaniami często idą działania: te mają już moc zmiany rzeczywistości. Wierząc na przykład, że poprzez pracę lekarza mogę pomagać innym ludziom przygotowuje się do wykonywania tego zawodu, a przygotowania te zmieniają mnie w jakiś sposób. Jednakże na jakim poziomie zachodzi ta zmiana? Czy sięga głęboko, czy jest powierzchowna? Być może staję się nieco bardziej zdyscyplinowany, odrobinę lepiej rozumiem problemy i cierpienia innych ludzi. Jednak zmiana ta nie jest przemianą, całkowitą i głęboką. Również psychoterapia nie oferuje nic ponad tę zmianę, płytką i względnie mało znaczącą. Jeśli Boga nie ma, to wiara jest tylko łudzeniem się, stwarzaniem iluzji. Jeśli zaś jest - to jest to fakt, a fakty nie potrzebują wiary, są dostępne doświadczeniu. Czy wiara może pomóc w doświadczaniu Boga, czy też prowadzi do doświadczenia moich wyobrażeń o Bogu? Dlaczego Chrześcijanie doświadczają jego obecności jako Jezusa, a Hindusi na przykład jako Sziwy? Wyobrażenia te pochodzą z umysłu. Jeśli odrzucę je, to mogę tylko liczyć na to, że przydarzy mi się takie doświadczenie, choć nie mogę przewidzieć, czym ono będzie, jako że nie wiem, kim jest Bóg.

3.

Moc wiary zależna jest od mocy umysłu. Czy rany stygmatyków są im dane jako dar, czy też są produktem ich własnego umysłu, potężnych emocji, niezłomnych postanowień? A jeśli prawdziwą miałaby okazać się ta druga możliwość, to czy wielki patos towarzyszący stygmatykom nie traci swego znaczenia? Czy ich wiara miałaby tylko być konkursem dla mistrzów autohipnozy? Czy na heroizm stygmatyka mam prawo wówczas patrzeć jak na heroizm walczącego ze smokiem przez siebie powołanym do życia?

Czy to wiara daje doświadczenie istnienia Boga, czy odwrotnie: doświadczenie Boga prowadzi do wiary? Pierwsza z tych możliwości nasuwa podejrzenie, że umysł odpowiednio ukierunkowany szuka i znajduje to, co znaleźć pragnie.

Potęga umysłu, potęga woli, może wzbudzać przestrach, gdyż może doprowadzić tam, dokąd chce się dojść. A czy jest to to samo miejsce, w którym znalazłbym się nie szukając go, nie posiadając wyobrażenia o tym, jakie powinno być, czy też jest to ślepa uliczka? Przestrach ten wynika z możliwości stworzenia tego, co podsuwa mi mój umysł. A przecież coś musi istnieć poza umysłem, poza wyobrażeniem o celu, poza dążeniem, jakkolwiek potężne może ono być i mocno potwierdzone dowodami świata materii, rzeczywistość nienaruszalna myślą, niedostępna dotknięciom fantazji.

Po czym mogę poznać, że droga którą idę jest ową "ślepą uliczką"? Jeśli czegoś chcę, oznacza to, że to, co jest nie odpowiada mi, nie jest Pełnią, której szukam. Ale czy szukanie dobra jako przeciwieństwa zła, spokoju jako antytezy niepokoju jest metodą odnalezienia Pełni? Czy w ogóle kierowanie się zasadą przeciwieństw jest sposobem na uporządkowanie chaosu?

Co jest więc dla mnie realne? Obecność ludzi, moje własne istnienie oraz to, co zachodzi między mną a nimi, a także między nimi wzajemne. realne są też inne żywe istoty oraz przedmioty wokół mnie, a także poruszenia mojej psychiki. Wszystko, co rozgrywa się między tymi realnymi elementami jest materią życia i wszystko, co jest istotne zawiera się w nich i pomiędzy nimi.

4.

Jeśli zwracam się do Boga z prośbą o rzeczy, które mogę zrealizować sam, to jest to akt odrzucania odpowiedzialności za siebie. Granice mojego czynienia są bardzo ruchome, sam nie wiem, gdzie one się znajdują, ani jak dalece mogę je rozszerzyć - być może nigdy ich nie poznam. Jeśli zwracam się do Boga z prośbą o rzeczy, które leżą poza moim zasięgiem, to dlaczego to robię? Czy motorem takiego działania jest niemożność poradzenia sobie w danej sytuacji. Prośba tego rodzaju jest więc środkiem paliatywnym i wiara, że zostanie ona zrealizowana również ma usuwać ból. Ma więc charakter obronny wobec trudności psychicznych.

Mogę oczywiście zadać sobie pytanie, dlaczego miałbym nie ułatwić sobie istnienia w ten sposób, jednak ułatwianie oznacza ucieczkę od trudności, podłożem ucieczki jest obawa, a więc przyczyną takiego motywu jest lęk. Mogę tez stwierdzić, że nie jest ważne to, jakie sytuacje napotykam i jak sobie w nich radzę, o ile zwracam się z nimi do Boga. A więc to relacja z Bogiem jest tu najważniejsza. Jednakże jaka jest to relacja, jeśli nie dysponuję żadnymi obiektywnymi informacjami na temat tego, kim jest Bóg, wszystkie przekazy bowiem pochodzą z zewnątrz, są w ten lub inny sposób tylko wyobrażeniami i odnoszą się do umysłu? Relacja z Bogiem jest więc tylko relacją wyobrażeniową. Jednak miłość do Boga jest jedną z przyczyn wiary.

Można odpowiedzieć na to, iż poprzez tę wyobrażeniową relację to, co wykracza poza wyobrażenie, jednak czy rzeczywiście będę potrafił rozróżnić, co jest iluzją, a co rzeczywistością? Jedynie w przekroczeniu umysłu może się zdarzyć doświadczenie, które mogę określić jako doświadczenie obecności Boga. Przekroczenie umysłu zaś dokonuje się w ciszy, w odrzuceniu wszelkich wyobrażeń i oczekiwań, wszelkich próśb. Cisza ta nie jest wynikiem uciszania, ani tłumienia wewnętrznego hałasu - staje się samoistne.
W jakim więc punkcie psychoterapia wiąże się z duchowością? Nie jest w stanie doprowadzić do głębokiej, całkowitej przemiany wewnętrznej, gdyż kieruje się kryteriami normy społecznej, społeczeństwo zaś nie jest ani prawdziwie harmonijne, ani prawdziwie zdrowe. Psychoterapia jest cząstkowa, gdyż działa poprzez umysł. Najbardziej duchowym jej elementem jest konfrontacja z trudnościami natury psychicznej i obnażenie sposobów radzenia sobie z nimi - w tym punkcie odwołuje się ona do realizmu, a ten jest warunkiem niezbędnym duchowości.

student IV roku Akademii Medycznej w Katowicach,
słuchacz III roku Collegium Invisibile,
studiujący psychologię pod kierunkiem naukowym
prof. Zofii Ratajczak, tutora Collegium