W dniu 22 stycznia br. odbyło się w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego Katowicko-Krakowskie Seminarium z Fizyk Fazy Skondensowanej. Organizatorami seminarium byli pracownicy Zakładów Fizyki Ciała Stałego i Inżynierii Nowych Materiałów IF UJ.

Było to już nasze czwarte spotkanie. Idea zorganizowania wspólnych seminariów wyszła od pracowników Zakładu Fizyki Ciała Stałego Instytutu Fizyki Uniwersytetu Śląskiego. Pierwsze spotkanie zorganizowane przez prof. dr hab. Alicję Ratuszną odbyło się w dniu 25 stycznia 2002 roku w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Śląskiego. W trakcie niego wygłoszono 3 referaty i 17 komunikatów ustnych. W referatach przedstawiono tematyki prac badawczych prowadzonych w obu zakładach, natomiast komunikaty ustne prezentowane przez naszych młodszych kolegów (doktorantów, magistrantów) zawierały fragmenty ich prac.

Następne seminarium zorganizowane przez Zakład Fizyki Ciała Stałego IF UJ odbyło się w dniu 24 stycznia 2003 roku w Instytucie Fizyki i skupiło znacznie więcej uczestników. W seminarium oprócz pracowników Zakładu Fizyki Ciała Stałego obu Uniwersytetów uczestniczyli pracownicy Zakładu Biofizyki i Fizyki Molekularnej IFUŚ. W seminarium uczestniczyli również licznie pracownicy Instytutu Fizyki UJ. W trakcie seminarium wygłoszono 13 referatów, będących przeglądem możliwości badawczych poszczególnych zakładów (prof. dr hab. A. Ratuszna, prof. dr hab. J. Zioło, prof. dr hab. A. Szytuła i mgr P. Góźdź) oraz związanych z problematyką fazy skondensowanej, dotyczących tzw. twardej materii, związków międzymetalicznych i stopów (prof. A. Ślebarski i dr hab. R. Kozubski) oraz tzw. miękkiej materii: ciekłe kryształy i polimery (prof. dr hab. A. Kocot, prof. dr hab. S. Urban, dr M. Marzec i dr J. Rysz). Wygłoszono również dwa referaty związane z problematyką fizyki medycznej: dr hab. M. Wideł z Instytutu Onkologii w Gliwicach i prof. dr hab. E. Rokita z IFUJ. Ponadto odbyła się sesja posterowa, na której na 34 posterach doktoranci i magistranci prezentowali wyniki swoich prac.

Następne, trzecie spotkanie odbyło się 26 stycznia 2004 roku, tym razem w Instytucie Fizyki UŚ. Podobnie jak poprzednie, skupiło liczne grono uczestników. W ramach seminarium wygłoszono 11 referatów i 3 komunikaty ustne. Tematyka wystąpień koncentrowała się wokół tematyk prac badawczych prowadzonych w zakładach i dotyczyła:
-własności związków międzymetalicznych (prof. dr hab. A. Szytuła, prof. dr hab. W. Borgieł, prof. dr hab. A. Ślebarski, dr hab. R. Kozubski, mgr A. Bajorek);
-własności miękkiej materii (prof. dr hab. S. Urban, prof. dr hab. J. Zioło, prof. dr hab. S. Wróbel);
-zagadnień fizyki medycznej (prof. dr hab. A. Ratuszna, mgr I. Madejska, mgr R. Babiarz).
Dr hab. Z. Tomkowicz mówił o własnościach magnesów jednowymiarowych a dr P. Starowicz o spektroskopii fotoelektronów i łańcuchach atomowych. W sesji posterowej zaprezentowano 33 prace.

W tegorocznym seminarium uczestniczyło około 70 osób ze wspomnianych wcześniej zakładów oraz ze współpracujących instytucji (Zakładu Badań Strukturalnych Instytutu Fizyki Jądrowej w Krakowie, Katedry Fizyki Akademii Rolniczej w Krakowie, Instytutu Fizyki Politechniki Krakowskiej, Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu i Akademii im. J. Długosza w Częstochowie).

W ramach seminarium wygłoszono 10 referatów oraz 7 komunikatów (głównie przez doktorantów). W powyższych wystąpieniach prezentowano wyniki aktualnie prowadzonych badań z zakresu tzw. twardej materii (związki jonowe, międzymetaliczne, stopy), miękkiej materii (ciekłe kryształy) oraz obejmujące obszary interdyscyplinarne.

W ramach pierwszej tematyki:
-prof. dr hab. Alicja Ratuszna przedstawiła złożoną sytuację fazową w kryształach o strukturze perowskitu;
-prof. dr hab. Andrzej Ślebarski mówił o nowym spojrzeniu na własności potrójnych związków metali d- i f-elektronowych;
-dr Łukasz Gondek o frustracji oddziaływań magnetycznych w związkach międzymetalicznych ziem rzadkich o strukturze heksagonalnej;
-dr Rafał Kozubski o przejściach fazowych typu porządek - porządek w stopach FePt i FePd;
-mgr Anna Bajorek, mgr Monika Klimczak i mgr Magdalena Kruczek prezentowały wyniki będące fragmentem przygotowywanych prac doktorskich i dotyczyły własności magnetycznych związków międzymetalicznych ziem rzadkich i strukturalnych perowskitów.

W ramach drugiej grupy tematycznej (miękka materia):
-prof. dr hab. Stanisław Urban omówił termodynamiczne skalowanie czasów relaksacji dielektrycznej dla ciekłych kryształów;
-prof. dr hab. Antoni Kocot prezentował wyniki dla termotropowych ciekłych kryształów;
-dr hab. Bogusław Fugiel, mówił o polaryzacji i nieliniowej podatności ferroelektryków jednoosiowych;
-dr Wojciech Zając o ruchach reorientacyjnych molekuł w złożonych związkach organicznych;
-dr Roman Wrzalik, o badaniu uporządkowań ciekłych kryształów metodą spektroskopii w podczerwieni;
-mgr Adriana Mikułko, o niearrheniusowskich modelach dielektrycznych w ferroelektrycznych ciekłych kryształach.

W trzeciej grupie tematycznej:
-prof. dr hab. Alicja Ratuszna prezentowała wyniki badań fizykochemicznych i biologicznych syntetycznych porfiryn;
-prof. dr hab. Andrzej Burian mówił o nanorurkach węglowych (od struktur do własności elektronicznych);
-dr hab. Piotr Zieliński o falowodach niskowymiarowych: od nanodrutów do układów tętniczych;
-dr Maria Jastrzębska o relaksację dielektryczną w tkance kolagenowej.

Sesja posterowa zgromadziła rekordową liczbę 35 posterów, na której prezentowane były, głównie przez młodszych naszych kolegów (doktorantów, magistrantów) wyniki ich badań. Tematyka prezentowana na sesji posterowej była podobna do tej prezentowanej w wystąpieniach ustnych. Zdecydowanie przeważały prace dotyczące twardej materii prezentowane na 24 posterach.

Atmosfera wszystkich spotkań była znakomita, dyskutowano wyniki prezentowanych badań, nawiązano nowe kontakty naukowe, co w konsekwencji doprowadziło do wspólnych prac, które były prezentowane na następnych spotkaniach. Przedstawiona historia pokazuje stały rozwój seminarium, które rozpoczęliśmy w wąskim gronie w Katowicach, a stało się trwałym elementem współpracy naukowej między Zakładami i obecnie przyciąga również fizyków z innych grup współpracujących z naszymi zakładami. Kontynuowane przez cztery lata seminaria, odbywające się na przemian w Katowicach i Krakowie, w mojej ocenie spełniły swoją rolę, przyczyniając się do integracji środowiska naukowego fizyków prowadzących badania w zakresie fizyki fazy skondensowanej, dwóch, tak bliskich geograficznie i historycznie, Uniwersytetów tym bardziej, że w obu Uczelniach prowadzone są zbliżone tematycznie badania. Stały rozwój seminarium zasugerował organizatorom, aby poszerzyć je o inne zespoły pracujące w powyższej tematyce. W ten sposób seminarium, które przed czterema laty rozpoczęliśmy w wąskim gronie w Katowicach, za rok prawdopodobnie rozszerzy się do dwudniowego spotkania. Wszystko wskazuje na to, że idea organizacji wspólnych seminariów jako elementu integracji środowiska naukowego szybko przynosi efekty na polu naukowym.

Reasumując, pragnę stwierdzić, że idea integracji powstała bez formalnych umów pomiędzy Uczelniami. Niech więc nasz sukces, za jaki uważam to seminarium, będzie przykładem dla innych, a konieczność integracji, w szczególności przyrodników, jest obecnie bardzo ważna, gdy w sytuacji niedofinansowania nauki, możliwość korzystania ze wspólnej bazy aparaturowej jest istotna w prowadzeniu badań na światowym poziomie.

Prof. dr hab. Andrzej Szytuła
kierownik Zakładu Fizyki Ciała Stałego, Instytut Fizyki (UJ)
Prof. dr hab. Alicja Ratuszna
kierownik Zakładu Fizyki Ciała Stałego, Instytut Fizyki (UŚ)