3 stycznia 2001 roku odeszła od nas niespodziewanie Alina Kowalska, profesor zwyczajny w Instytucie Języka Polskiego, wybitny językoznawca, historyk języka polskiego, badacz polszczyzny śląskiej, związana z Uniwersytetem Śląskim przez cały czas jego istnienia.

Była Profesor dr hab. Alina Kowalska absolwentką Uniwersytetu Jagiellońskiego, uczennicą wybitnych tamtejszych językoznawców - Witolda Taszyckiego, Zenona Klemensiewicza, Ewy Ostrowskiej. To oni i profesor Irena Bajerowa, z którą współpracowała ściśle przez cały, 42-letni okres pracy zawodowej, najpierw na katowickiej WSP, a następnie na Uniwersytecie Śląskim, ukształtowali Ją jako polonistę, badacza, nauczyciela akademickiego, popularyzatora nauki. We wszystkich tych dziedzinach starała się dorównać swym mistrzom, sama stając się wzorem dla młodzieży językoznawczej kształconej w naszej uczelni.

Dorobek naukowy zapewnia Profesor Alinie Kowalskiej ważne miejsce w gronie wybitnych historyków języka polskiego II połowy XX wieku. Przedmiotem Jej zainteresowań badawczych były: historia języka polskiego i dzieje języka polskiego na Górnym Śląsku. W obu dziedzinach prowadziła badania z wielką pasją i w obu zakresach Jej dorobek jest obfity i wybitny.

Swoje studia nad dziejami polszczyzny na Górnym Śląsku rozpoczęła od badań zasobów archiwalnych miast tego regionu: Katowic, Będzina, Bytomia, Gliwic, Mysłowic, Tarnowskich Gór. Wiele dokumentów wydobyła z zapomnienia. W licznych publikacjach przedstawiła język dokumentów urzędowych, ksiąg miejskich i wiejskich, akt sądowych, korespondencji. Monografia Język polski w szesnastowiecznych księgach miejskich Tarnowskich Gór (Wrocław i in. 1970) stała się podstawą Jej doktoratu na Uniwersytecie Wrocławskim.

Studia nad rękopisami pozwoliły określić zasięg użycia języka polskiego, pokazały też cechy miejscowego języka mówionego, w tym cechy gwarowe, pojawiające się w różnym nasilenie w poszczególnych odmianach tekstów. W dalszych swych badaniach interesowała się zatem bardzo relacjami między językiem rękopisów i druków, porównywała też język dokumentów pisanych ręką niewprawnych pisarzy z językiem tekstów literackich. Podstawą materiałową następnej monografii poświęconej problematyce regionalnej Dzieje języka polskiego na Górnym Śląsku w okresie habsburskim (1526 – 1742) (Wrocław i in. 1986) były tak rękopisy, jak i druki, dokumenty urzędowe i teksty literackie. Analiza bardzo wielu tekstów różnych odmian stylistycznych i funkcjonalnych pochodzących z tego regionu i konfrontacja ich z odpowiednikami spoza Śląska pozwoliła przedstawić całościowo cechy ówczesnej polszczyzny śląskiej. Autorka pieczołowicie udokumentowała silne i trwałe związki Śląska z Macierzą.

Pracując nad okresem starośląskim, zachęcała Alina Kowalska swych współpracowników do studiów nad polszczyzną śląską późniejszego okresu, inspirowała te badania i kierunkowała je metodologicznie. W tomie Studia z dziejów języka polskiego na Górnym Śląsku w okresie pruskim (Katowice 1983, współautorskim) zamieściła obszerny rozdział o roli szkoły, Kościoła i instytucji wydawniczych w dziejach języka polskiego na Górnym Śląsku.

Przygotowaniami do opracowania monografii o polszczyźnie śląskiej okresu odrodzenia narodowego w połowie XIX wieku są liczne artykuły zamieszczane w czasopismach i tomach poświęconych regionalnym odmianom polszczyzny. W tym okresie wielka rola przypadła wybitnym jednostkom, twórcom takim jak: Karol Miarka, Józef Lompa, Emil Szramek, Alojzy Ficek, Konstanty Damrot, Antoni Stablik, Norbert Bonczyk, Jan Kupiec. Każdemu z nich poświęciła Alina Kowalska osobne studium, podkreślając jego rolę w budzeniu poczucia narodowego mieszkańców Górnego Śląska i kształtowaniu ich stosunku do języka polskiego i gwary śląskiej. Rozproszone te studia warte są niewątpliwie zebrania w całość, nie taką, jaką planowała przygotować Autorka, ale jedynie możliwą do osiągnięcia wobec Jej odejścia. Studia historycznojęzykowe poświęcone problematyce śląskiej pozwalają lepiej zrozumieć współczesną sytuację językową na Śląsku. Region ten był przez wieki terenem oddziaływania trzech państw i trzech języków: polskiego, czeskiego i niemieckiego. To powodowała silne intereferencje językowe i obfitość pożyczek najpierw czeskich, później niemieckich, zwłaszcza w odmianach zawodowych, w języku górników, hutników, rzemieślników. Wiele z tych naleciałości pozostało na trwałe w mowie Ślązaków. Nie mogą one jednak być powodem negatywnej oceny miejscowego języka, przeciwnie docenić trzeba fakt utrzymania polszczyzny mimo skrajnie niekorzystnych warunków. Studia historycznojęzykowe Profesor Aliny Kowalskiej pozwalają zrozumieć współczesną sytuację językową w tym regionie, współistnienie języka ogólnego i gwary.

Alina Kowalska nie była Ślązaczką, badania regionalne uważała jednak za ważne zobowiązanie wobec regionu, w którym pracowała. Odgrywały one w Jej badaniach wielką rolę, nie wypełniały wszakże całego programu naukowego. Drugim istotnym nurtem były studia historycznojęzykowe poświęcone polszczyźnie ogólnej. Tu interesowała Kowalską przede wszystkim ewolucja fleksji. Dzięki swej ogromnej pracowitości weryfikowała niedostatecznie udokumentowane tezy dotyczące szeregu zagadnień szczegółowych. Precyzyjnie pokazywała zasięg występowania konkurujących wariantów: starego i nowego, przekonująco kreśliła kierunek, tempo i rozmaite uwarunkowania zmian. Lubiła metodę statystyczną, operowanie wielkimi liczbami, a trzeba pamiętać, że pracowała tradycyjną metodą fiszkowania i ręcznego przeliczania. Do studium Ewolucja analitycznych form czasownikowych z imieslowem na –ł w języku polskim (Katowice 1976) zebrała materiał z ponad stu źródeł, przeanalizowała 74 tysiące przykładów. Surowy zwykle recenzent Witold Mańczak uznał konstatacje Kowalskiej zawarte w tej monografii za niepodważalne.

Była drobna i wątłego zdrowia, ale stawiała sobie najwyższe wymagania. Nie sposób było dorównać Jej w systematyczności i pedantyczności, tak jak trudno było dotrzymać Jej kroku podczas górskich wędrówek, które bardzo lubiła. Zawsze życzliwa, u współpracowników dostrzegała przede wszystkim zalety. Pozostanie w naszej pamięci na zawsze.