W niedzielę 22 maja w klasztorze oo. paulinów na Skałce w Krakowie odbyły się uroczystości otwarcia zespołu muzealno-bibliotecznego, w których wzięła udział delegacja Uniwersytetu Śląskiego z JM Rektorem prof. dr. hab. Januszem Janeczkiem, Prorektorami i Dziekanami wydziałów UŚ. Nasza Uczelnia była zaangażowana w prace renowacyjno-konserwatorskie zbiorów oo. paulinów, była także wykonawcą pełnej konserwacji części zabytkowego materiału bibliotecznego, będącego własnością klasztoru.

W uroczystości otwarcia zespołu na zaproszenie przeora klasztoru o. prof. PAT dr. hab. Andrzeja Napiórkowskiego i JM Rektora UŚ wzięli także udział: prezydent Katowic Piotr Uszok, przewodniczący Rady Miejskiej Jerzy Forajter, Prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. dr hab. Andrzej Chwalba, dyrektor Oddziału Regionalnego ING Banku Śląskiego w Katowicach Grażyna Zielińska (Bank Śląski w znaczący sposób wspomógł organizatorów, tj. oo. paulinów i Uniwersytet Śląski, w przygotowaniu i przeprowadzeniu samej już uroczystości), a także duszpasterz akademicki archidiecezji katowickiej ks. dr Marek Spyra, dyrektor Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego dr hab. Dariusz Pawelec, pracownicy Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej zaangażowani w prace konserwatorskie oraz odnawiający wnętrza specjaliści z pracowni krakowskich (Zespołu Rewaloryzacji Zabytków m. Krakowa, Muzeum Historycznego m. Krakowa oraz Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa). List gratulacyjny przesłał z tej okazji na ręce JM Rektora UŚ Marszałek Województwa Śląskiego Michał Czarski. Msza św. koncelebrowana odbyła się w bazylice św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa i Męczennika pod przewodnictwem ks. bp. prof. Tadeusza Pieronka, byłego rektora Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Oprawę liturgiczną tworzyła schola gregoriańska Wyższego Seminarium Duchownego Zakonu Paulinów oraz Jasnogórski Oktet Dęty pod kierownictwem o. Józefa Stępnia.

Zbiory muzealne, jakie przetrwały w kościele i klasztorze oo. paulinów Na Skałce, to dziś jedynie pozostałości zbiorów obrazów, rzeźb, kielichów mszalnych, monstrancji, które kiedyś zdobyły ściany cel i korytarzy, czy też wypełniały skarbiec kościelno-klasztorny. Klasztoru paulinów, tak jak i pozostałych klasztorów krakowskich nie omijały burze dziejowe, które niosły ze sobą zniszczenie i przepadek bezcennych zbiorów. Szczególnie dotkliwy okazał się potop szwedzki w 1655 roku, kiedy to klasztor Na Skałce został doszczętnie rozgrabiony. Druga tak dotkliwa klęska dotknęła paulinów na początku XIX wieku, kiedy społeczeństwo Galicji było nękane podatkami i kontrybucjami nakładanymi przez Austriaków, poszukujących funduszy na wojny z Napoleonem. Ogromna ilość zabytkowych sreber została wówczas przetopiona w mennicach austriackiego zaborcy. Przepadło mnóstwo kielichów, monstrancji, puszek na komunikanty, relikwiarzy, świeczników... Ponadto, w XVIII wieku paulini - obok kamedułów - byli jedynym zgromadzeniem zakonnym (tak bardzo polskim), które podjęło decyzje o wsparciu Insurekcji Kościuszkowskiej i władzom powstańczym same wydały bezcenne dzieła sztuki jubilerskiej, które poszły na przetopienie, aby pozyskać środki w walce z zaborcą. Wielka fala grabieży przypadła także na okres II wojny światowej.

W kolekcji biblioteki skałecznej znajduje się wiele starych druków - inkunabułów. Do najcenniejszych należą m.in.: Biblia z 1478 roku wytłoczona w Norymberdze, w oficynie Antona Konbergera (prawdopodobnie podarowana skałecznym paulinom przez Jana Długosza); trzytomowa Postilla super totam Bibliam [...] Mikołaja z Liry, wydana w Kolonii ok. 1485 roku przez Ulricha Zella; Missale Cracoviense wytłoczone w 1493 roku w Norymberdze w oficynie Georga Stuchsa; Sermones de tempore et de sanctis św. Augustyna Aureliusza, wydane w Bazylei w 1495 roku w oficynie Johanna Amerbacha, a także o tym samym tytule kazania św. Bonawentury, wydane w Ulm w 1481 roku przez Johanna Zainera; traktat Meditationes de vitae Christi Ludolphusa de Saxonia, wydanego w Strasburgu w 1483 roku w oficynie Vitae Patrum. W grupie dzieł teologicznych wśród inkunabułów znajduje się wydana w 1485 roku w Bazylei przez Michaela Wensslera dwutomowa Summa theologica Antoninusa Florentinusa. Najstarszym drukiem w tej grupie jest Rationale divinorum ofiiciorum Guillelmusa Duranta, wytłoczone w Strasburgu, w oficynie Adolfa Ruscha ok. 1470 roku. W kolekcji inkunabułów znajdują się także druki o tematyce świeckiej, np. wydane w 1493 roku w Wenecji przez Matteo Capcasa Tragoediae Luciusa Annaeusa. Równie atrakcyjnie prezentują się paleotypy oraz druki późniejsze. Na zabytkową część biblioteki skałecznej składają się także wyposażenie sali i drewniane futerały.

Kompleksowe prace renowacyjne i konserwatorskie, zrealizowane na tym materiale pozwoliły przywrócić świetność i pierwotne piękno tej placówce. Specyficznej interwencji konserwatorskiej wymagały futerały oraz księgozbiór. Obiekty zostały poddane fumigacji (substancją gazową o aktywności grzybobójczej), wykonanej w komorze próżniowej, zainstalowanej w Bibliotece Śląskiej w Katowicach.

JM Rektor UŚ prof. dr hab. Janusz Janeczek w bazylice Na Skałce w Krakowie

Zespół naukowców z Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Wydziału Filologicznego UŚ pod kierunkiem prof. dr. hab. Leonarda Ogiermana podjął się konserwacji czterech bezcennych inkunabułów (wspomniane wcześniej dzieło Guillelmusa Duranta Rationale divinorum ofiiciorum; Summa theologica Antoninusa Florentiusa, wytłoczona w 1485 roku w Bazylei, w oficynie Michaela Wensslera; Decretales [...] Grzegorza IX, wydane w 1511 roku w Paryżu, w oficynie Thielmanna; Missale Romanum, wytłoczone w Wenecji w oficynie Luca Antonio Giunty) i 680 zabytkowych drewnianych futerałów na książki biblioteczne. Prace nad inkunabułami trwały pół roku, obejmowały m.in. analizy pigmentów i klejów, czyszczenie mechaniczne, kąpiele wodne, ponowne klejenie, prasowanie kart w środowisku alkoholowo-wodnym, uzupełnianie ubytków, szycie, zaklejanie grzbietów, ponowną oprawę, prasowanie, rekonstrukcję obudowy. Najtrudniejszym etapem prac było wypłukiwanie starego kleju, po którym strony zamieniają się w bibułę i wymagają szczególnej ostrożności.

Wśród restaurowanych inkunabułów znalazły się m.in. atlas Jodoco Hondiusa z 1606 roku, zawierający zarys Ameryki, bez Australii. Jedno z dzieł zawiera unikatowy, przypisywany szkole Dürera drzeworyt przedstawiający papieża Innocentego IX przekazującego mnichom swoje dekrety.

Konserwacja futerałów objęła badania materiałowe, mikrobiologiczne i konstrukcyjne. Uzupełnione zostały ubytki w warstwie materiałowej i opisowej. Do wykorzystania nadawały się dobrze zachowane: kawałki skór, metalowe ozdoby, drewniane fragmenty obudowy. Zespół konserwatorski, oprócz naukowców Instytutu, stanowili specjaliści: artyści-stolarze, metaloplastycy, mikrobiolodzy, chemicy oraz konserwatorzy papieru i skór.

Literatura:
L. Ogierman, J.T. Nowak, Zespół muzealny i biblioteczny klasztoru ojców paulinów w Krakowie Na Skałce, Kraków 2005.