W dniach 18 - 20 X 2004 r. w Cieszynie odbyła się naukowa konferencja zorganizowana przez Komisję Dziejów Czech i Stosunków Polsko-Czeskich Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk, Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych Uniwersytetu Wrocławskiego.

Zebranych na konferencji historyków z Polski i Czech powitał w imieniu organizatorów prof. dr hab. Wojciech Iwańczak. Słowo wstępne do uczestników konferencji skierowali także Pani Prorektor ds. Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie prof. dr hab. Halina Rusek oraz Dziekan Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji prof. dr hab. Zygmunt Kłodnicki. Szczególną uwagę zwrócono na trafność wyboru miejsca obrad - Cieszyna. Miasto to, podzielone na część czeską i polską, jest najwłaściwszym miejscem dla dyskusji o stosunkach, wzajemnych wpływach, relacjach i zależnościach polsko-czeskich.

Pierwszego dnia obrady podzielone były na dwie części. W pierwszej skupiono się na zagadnieniach związanych z dziejopisarstwem, literaturą średniowiecza i wczesnych czasów nowożytnych. Natomiast referaty części drugiej odnosiły się do problematyki z zakresu dyplomatyki.

Uczestnicy konferencji w pierwszej części obrad mogli wysłuchać referatów przedstawiających wpływy czeskie na narrację polską i odwrotnie, jak również wystąpień ukazujących różnice miedzy polską i czeską literaturą a dziejopisarstwem omawianego okresu.

Problemem podobieństw i różnic miedzy czeską i polską wersją Rozmów Mistrza Polikarpa ze śmiercią oraz pierwowzorem łacińskim tego utworu zajął się prof. dr hab. Stanisław Bylina. Autor podkreślił wspólną wymowę wszystkich wersji - wypowiedzenie groźnego "memento". Wśród różnic zwrócił uwagę zwłaszcza na odmienne w tych utworach podejście do stanów społecznych, nieco odmienne prezentowanie struktury "tamtego świata" oraz przemycanie treści husyckich w wersji czeskiej.

Kwestii obrazu Polski i Polaków, jaki istniał w umyśle XVI - wiecznych Czechów, a z drugiej strony zainteresowania się Polaków Czechami i ich sprawami, poświęcili swe wystąpienia prof. dr hab. Jaroslav Pánek oraz prof. dr hab. Krzysztof Baczkowski.

Referat wygłoszony przez prof. dr hab. Jaroslava Pánka skupiał się na obrazie Polski w kosmografii pierwotnej i w jej adaptacji czeskiej. Referent zwrócił uwagę na zmiany językowe, rzeczowe, interpretacyjne między oboma utworami, a zwłaszcza na pochlebne przedstawienie Polaków w czeskiej wersji kosmografii. Według referenta wskazanie na zalety i wady (zaraz zresztą usprawiedliwiane przez czeskiego tłumacza), miało na celu przedstawienie programu politycznego stronnictwa katolickiego XVI-wiecznych Czech.

Z kolei prof. dr hab. Krzysztof Baczkowski w swym wystąpieniu przybliżył problem akcentów czeskich we wszelkich formach świadomego przekazu piśmiennego Polaków z lat ok. 1480 - ok. 1530. Treść zaprezentowana w referacie wskazywała na spadek zainteresowania Polaków Czechami w porównaniu do doby Długoszowej. Ilość wzmianek o Czechach w historiografii, literaturze, poezji czy korespondencji, zdaje się, według autora, nie odpowiadać wadze sąsiedztwa. Przyczyny tego stanu rzeczy referent tłumaczył przeniesieniem się dworu czeskiego do Budy (a to dwór zwykle przyciągał międzynarodową uwagę), słabą pozycją praskiej uczelni w ówczesnym czasie, nieprzychylnością Europy do szerzącego się w Czechach husytyzmu i w końcu miernością ówczesnych historiografów polskich.

Omówieniem relacji między polską a czeską historiografią okresu Odrodzenia, ze szczególnym uwzględnieniem przejmowanych koncepcji historiozoficznych (zwłaszcza sarmackiego pochodzenia Słowian), zajął się prof. dr hab. Henryk Gmiterek.

Kolejny referent, prof. dr hab. Idzi Panic, omówił postać Kraka ~ Kroka w polskiej i czeskiej tradycji średniowiecznej. Autor referatu zwrócił uwagę, że w czeskiej historiografii, od średniowiecza do dziś, postać Kroka traktowana była jako jednoznacznie legendarna. Z kolei w dziejopisarstwie polskim było inaczej, a historycy polscy wokół tej kwestii rozwinęli dyskusję. Referent wysunął też interesującą hipotezę, odnoszącą się do polskich zapisków o Kraku - miałyby one służyć wyniesieniu i scementowaniu środowiska krakowskiego, bądź wręcz mogą być śladami tworzenia się władzy na ziemiach polskich w ośrodku krakowskim.

Ważnym zagadnieniem, związanym z piśmiennictwem Czech i Polski doby średniowiecza oraz wczesnej epoki nowożytnej, jest problem pojmowania czasu przez ówczesnych dziejopisarzy. Omówieniem tej kwestii zajął się prof. dr hab. Antoni Barciak. W trakcie swego wystąpienia autor przedstawił uwagi dotyczące konstrukcji czasowych w narracjach Galla i Kosmasa. Podstawowym pytaniem postawionym przez referenta było pytanie o świadomość czasu i jego przełomów u omawianych dziejopisarzy. Autor zwrócił uwagę, że na pojmowanie czasu przez Galla i Kosmasa duży wpływ miało podejście do sposobu opisywania dziejów. Kronika Galla to konsekwentne gesta, czyli opowieść głównie o czynach władców. W utworach utrwalających dzieła władców nie data jest najważniejsza, a same dzieła i ich kolejność. Dla Kosmasa, którego celem było opowiedzenie historii Czechów, dokładne umiejscowienie w czasie miało dużo większe znaczenie. Podjęta w tym wystąpieniu problematyka, jak podkreślał referent, pozostaje zagadnieniem niedostatecznie zbadanym na gruncie polskim, co otwiera historykom nowe pole badań.

Dwa referaty w tej części obrad, dr. Martina Nodla i dr. Krzysztofa Kowalewskiego, poruszały kwestie wyłącznie czeskiej narracji. Dr Martin Nodl zajął się zagadnieniem nacjonalizmu i czeskiej świadomości narodowej na początku XIV wieku w oparciu o analizę porównawczą dzieł Petra Žitavskyego i Dalimila. Problem tworzenia się świadomości narodowej na gruncie czeskim jest ważnym punktem odniesienia dla porównań z sytuacją polską, gdzie było nieco inaczej. Z kolei dr Krzysztof Kowalewski zasygnalizował problematykę podejmowanych przez siebie badań nad prywatna czeską korespondencją szlachecką. Na podstawie sondażowej kwerendy na materiale epistolograficznym, autor za zasadnicze kwestie, które będzie należało rozpatrzyć przy analizie owej korespondencji, uznał: ocenę skali zjawiska, funkcje spełniane przez list w życiu politycznym, role listu w administracji majątków oraz rys osobisty w korespondencji.

W trakcie dyskusji nad referatami pierwszej części obrad, uczestnicy konferencji zastanawiali się nad problemem husyckim w piśmiennictwie czeskim, zwłaszcza stosunkiem husytów do chłopów. Podniesiono również kwestię listów jako źródeł informacji o zabiegach i intrygach politycznych, co stanowi cenną wiedzę historyczną. Innym problemem, nad którym obradowano, była kwestia, na ile polski Krak i czeski Krok mogą być tą samą postacią. W dyskusji odniesiono się także do problemu obrazu Polski i Polaków w kosmografii czeskiej.

Druga część obrad skupiała się na problemach z zakresu dyplomatyki. Jako pierwszy wystąpił prof. dr hab. Ivan Hlavaćek, który omówił kwestię urzędowych dokumentów i ich ilościowego i jakościowego przyrostu w Czechach doby luksemburskiej. Referent skupił się na ramowym przedstawieniu problematyki źródeł dyplomatycznych w związku z przemianami cywilizacyjnymi. Dr Beata Wojciechowska, skupiła się na omówieniu konsystorza gnieźnieńskiego, a następnie praskiego, zwłaszcza w odniesieniu do spraw wpisywanych do owych konsystorzy oraz formularzy owych wpisów. Z nieco innej strony tematykę dokumentów i ich roli zaprezentowała mgr Agnieszka Nalewajek. Autorka zajęła się funkcjami dokumentów umieszczonych przez Jana Długosza w jego "Rocznikach". Dowodziła, iż Długosz, przepisując do swego dzieła dokumenty w całości, jako streszczenia bądź regesty, miał na celu egzemplifikację opisywanej przez siebie problematyki, potwierdzenie prawdziwości opisywanych wydarzeń, bronienie tez autora, zapoznanie potomnych z ważnymi dla historii Polski dokumentami, by uchronić je od zapomnienia. Zamieszczanie ich służyło nieraz autorowi także do manipulacji uczuciami czytelnika - propagandowe świadectwo dokumentowe miało wyzwalać pozytywne bądź negatywne emocje.

Dr Iwona Pietrzyk, opierając się na analizie dokumentów dotyczących przeniesienia praw własności (nadania, kupna - sprzedaży, zamiany), przedstawiła wyniki swych badań nad okresem, w którym usztywnił się formularz tych dokumentów w kancelarii książąt opolskich i czy w ogóle miało to miejsce. Dowodziła, że trudno mówić o oficjalnym wprowadzeniu przez kancelarię książęcą jednolitego formularza dla dokumentów określonego typu spraw. Swoiste przesunięcie w kierunku usztywnienia formularza miało miejsce na początku XIV wieku. Wiązało się to z tendencją autorów dokumentów do stosowania określonych formuł dokumentowych w tym czasie.

W dyskusji podsumowującej drugą część obrad interesowano się bardzo dokładną datacją w konsystorzach oraz problemem zeznań świadków, wpisywanych do konsystorzy i stworzonych dzięki temu możliwościach badawczych. W trakcie dyskusji zwrócono także uwagę na wpływ odbiorcy na dokument książęcej kancelarii opolskiej. Problemem nadrzędnym poruszanym przez uczestników konferencji w dyskusji była kwestia dokumentów wpisanych przez Długosza do Roczników. Dyskutowano nad sposobem ich wprowadzenia, nad niedociągnięciami i błędami przy tym oraz nad wartością źródłową Długoszowych wpisów w sytuacji, gdy nie zachowały się oryginały dokumentów bądź nie znamy ich z innych źródeł.

Drugiego dnia konferencji obrady toczyły się także w dwóch częściach. Tematyka pierwszej związana była z kręgiem piśmiennictwa kościelnego, referaty drugiej zaś części dotyczyły obrazu czasów średniowiecznych i wczesnonowożytnych widzianego oczyma ówczesnych dziejopisarzy. Siostra prof. dr hab. Urszula Borkowska, która zajęła się problemem modlitewnika Władysława Jagiellończyka, przedstawiła dzieje owego modlitewnika, zaprezentowała jego odmienność na tle innych ówczesnych modlitewników oraz omówiła sporną kwestię jego przynależności do wspomnianego władcy. Prof. dr hab. Edward Potkowski przedstawił kwestię popularności Revelationes św. Brygidy w kręgu czesko-polskim w powiązaniu z ruchem reformacyjnym późnego średniowiecza. Prof. dr hab. Anna Paner poruszyła problem kultu św. Wita w średniowiecznym piśmiennictwie czeskim. Autorka wykazała, iż zainteresowanie św. Witem przez średniowiecznych dziejopisarzy i hagiografów było stosunkowo niewielkie, Problem jest intrygujący, bowiem św. Wit był patronem jednego z najstarszych kościółków w Czechach, został także patronem katedry praskiej. Zdaje się zatem, że żywotność tego świętego w umysłach średniowiecznych wiernych nie przekładała się na jego popularność w dziełach pisanych.

Dr Krzysztof Bracha zajął się omówieniem zbioru kazań popularyzujących Biblię (postylla) Jana Szczekny Carcer animae. Podniósł kwestie sporne dotyczące autorstwa owych kazań oraz ich recepcji w późnośredniowiecznym kaznodziejstwie polskim. Franciszkańskie piśmiennictwo zakonne Polski i Czech do początku XVI w. było natomiast przedmiotem referatu dr. Dariusza Karczewskiego. Dr Piotr Żurek omówił problem polskiej głagolicy, zwracając uwagę na chorwacką proweniencję tego pisma, które do Polski dotarło dzięki pośrednictwu czeskiemu. Wystąpienie dr. Pawła Krasa poświecone było podobieństwom i różnicom w recepcji pism Johna Wilclifa na gruncie czeskim i polskim w okresie husyckim. W kręgu problematyki husyckiej pozostał także dr Jakub Kostowski. Przedstawił swe uwagi i spostrzeżenia dotyczące późnogotyckich kodeksów z Getyngi, Jeny i Wiednia w kontekście problemu tzw. husyckiego obrazoburstwa.

Prof. dr hab. Marie Bláhová, w ostatniej części obrad, omówiła warsztat średniowiecznego historyka na przykładzie sposobu, w jaki pracował Petr Zitavsky. Dr Jerzy Grygiel zaprezentował ideał władcy średniowiecznego w dziele Pavla Zidka Spravovna Jireho krala (Rządy króla Jerzego). Następnie dr Janusz Smołucha przedstawił obraz Czechów w pismach Piotra Eschenloera, wrocławskiego pisarza miejskiego i jednocześnie dziejopisarza. Czechy i Polska widziane oczyma Schedela, norymberskiego kronikarza późnego średniowiecza, były przedmiotem referatu dr. Miloslava Polívki. Ostatni referat wygłosił prof. dr hab. Vladimír Wolf. W swym wystąpieniu zajął się trutnowskim miejskim kronikarzem XVI wieku Simonem Huttlem oraz jego związkami ze Śląskiem.

W dyskusji podsumowującej wystąpienia referentów nawiązano, jak w dniu poprzednim, do problemu husytyzmu, dywagowano nad tym, jak z perspektywy poszczególnych jednostek postrzegany był średniowieczny świat. Zwrócono także uwagę na trudności związane z ustaleniem zleceniodawcy wykonania oraz właściciela modlitewnika, uchodzącego za modlitewnik Władysława Jagiellończyka. Dyskutowano również nad tym, dlaczego głagolica polska jest reliktem piśmiennictwa chorwackiego, a nie czeskiego, skoro na ziemie polskie dotarła właśnie z Czech.

W trakcie obrad, uczestnicy konferencji znaleźli także czas na zwiedzanie Cieszyna, przeszli uroczymi uliczkami starej części miasta, podziwiali zabytkowe kamienice i ratusz na rynku. Nieodzownym punktem wycieczki było oczywiście zwiedzenie gotyckiej Rotundy św. Mikołaja oraz wejście na Wieżę Piastowską, z której roztacza się wspaniały widok na miasto. Ponadto, odbył się krajoznawczy objazd po okolicy, w trakcie którego zwiedzano Ostrawę oraz Marklowice Dolne.

Reasumując, konferencja była dobrze zorganizowanym spotkaniem historyków z Polski i Czech, dającym ogromne możliwości wymiany wiedzy, zdań, informacji o najnowszych kierunkach badań historycznych. W słowie końcowym prof. dr hab. Wojciech Iwańczak podkreślał, że sesja uwieńczona zostanie publikacją materiałów.