"To były czasy, kiedy słowo brzmiało jak dynamit", a dzisiaj słowa już nie oddadzą tego, co działo się w sercach i umysłach wszystkich, którzy żywo zareagowali na wydarzenia sierpniowe. Solidarność z robotnikami walczącymi o pracownicze, obywatelskie prawa, o ludzką i narodową godność udzieliła się wielu pracownikom naszej Uczelni. Do wszystkich przemówiły takie hasła "Solidarności", jak wolność jednostki, równość wobec prawa, prawda, godność, a przede wszystkim szeroko rozumiana solidarność międzyludzka.

Klimat tamtych dni... jak najkrócej opowiedzmy, zanim zanurzymy się w faktach.

Było nas coraz więcej na każdym wydziale. Byliśmy razem... Siedzieliśmy po nocach, strajkowaliśmy, czytaliśmy wydawnictwa drugiego obiegu, dyskutowaliśmy, spieraliśmy się, negocjowaliśmy z władzą i zbawialiśmy uczelnię, Śląsk, Polskę, a może świat. Za takimi chwilami i przeżyciami tęskni się całe życie. My doczekaliśmy... Poczuliśmy się odpowiedzialni za najbliższych, za pracowników, za uczelnię, za kraj. Rozpierała nas duma i radość. Zaczynało się "16 miesięcy karnawału wolności".

Przez te ostatnie ćwierć wieku niezbyt często wracaliśmy do tamtych wspomnień. Mozół budowania nowej rzeczywistości, spory i konflikty odsunęły w przeszłość jedno z najważniejszych wydarzeń w naszej współczesnej historii. Poróżniliśmy się, zwycięstwo "Solidarności" niosło wiele konsekwencji. Po upadku systemu trzeba było przechodzić od walki do pracy organicznej i to okazało się trudne. Ruch społeczny musiał przerodzić się w związek zawodowy i rozpocząć zupełnie nowy rozdział swojej działalności. Nie wolno jednak zapominać o tym, że "Solidarność" wprowadziła Polskę i Europę w nową rzeczywistość, której początek należy wiązać z wydarzeniami w Stoczni Gdańskiej, a nie murem berlińskim, jak próbuje się dzisiaj twierdzić w krajach Europy Zachodniej. Pragniemy wrócić pamięcią do tamtych czasów dla tych, którzy tworzyli Solidarność uniwersytecką i dla tych, którym powinniśmy przekazać żywą lekcję historii - dla młodego pokolenia. Uważamy, że przekazywanie wiedzy o niezwykłych, heroicznych wydarzeniach jest moralnym obowiązkiem każdego Polaka.

Dla wielu z nas te kilkanaście miesięcy od sierpnia 1980 r. do grudnia 1981 r. było jednym z najważniejszych i najpiękniejszych okresów życia.

Festiwal 16 wolnych miesięcy
Działalność Tymczasowej Uczelnianej Komisji Koordynacyjnej i Kół

Praca to szczególna forma rozmowy człowieka z człowiekiem.

2 października 1980 roku powstał TUKK NSZZ "Solidarność" zrzeszający pracowników UŚ. Przewodniczącym TUKK został Jan Jelonek. Organizacja rozwijała się w dużym tempie i już pod koniec listopada zrzeszała ok. 1500 pracowników w 24 kołach utworzonych we wszystkich jednostkach organizacyjnych Uniwersytetu poza Studium Wojskowym. Procentowo stanowiło to 40% załogi, ale w grupie nauczycieli akademickich było to ok. 50%, bo do nowotworzonego Związku zapisało się 598 nauczycieli akademickich z 1202 pracowników. Cyfry świadczą o zainteresowaniu nowym ruchem, ale nie są w stanie oddać gorącej atmosfery tamtych dni oraz niezwykłego zaangażowania wszystkich w zadania, jakie postawiła swoim członkom "Solidarność".

Przed nami ogrom pracy. Prawie każdy wysunął jakiś postulat do załatwienia na szczeblu instytutu, wydziału, uczelni bądź resortu. Poza swoimi sprawami mamy jako Uniwersytet ważną rolę do spełnienia w humanizacji środowiska robotniczego, pomagamy również ośrodkowi regionalnemu w Jastrzębiu, uczestniczymy w pracach Ogólnopolskiej Komisji Porozumiewawczej Nauki. Dla spełnienia tych obowiązków potrzebna jest nam dobra organizacja, ustabilizowanie się i jak najszersze włączenie się wszystkich członków związku w jego prace. Dlatego trzeba szybko i sprawnie przeprowadzić wybory, ukonstytuować się, powołać zespoły problemowe, by móc spokojnie i solidnie pracować, by dokładać swą cegiełkę do budowy nowej i lepszej rzeczywistości. Aktywność i dojrzałość wszystkich związkowców jest w naszej strukturze organizacyjnej bardzo ważna. Praktycznie nie ma związkowych władz zwierzchnich mogących narzucić członkom swoją wolę.

Najwyższą władzą jest walne zebranie członków lub delegatów. Dlatego w każdym kole członkowie muszą mieć świadomość, że większość spraw związkowych można załatwić własnymi siłami na szczeblu zakładu, instytutu lub wydziału. Sprzyjać temu będzie odradzająca się samorządność wyższej uczelni. Jeżeli uda się nam utrzymać demokrację na poziomie pracownik - kierownik to i na wyższych szczeblach nie będzie to trudne.

Z ogromną uwagą czytano słowa Przewodniczącego zapowiadające rewolucyjne zmiany w sposobie myślenia i działania. Zawierały one pragnienia wszystkich dążących do zmiany peerelowskiej rzeczywistości. Utożsamiano się ze słowami Jana Jelonka, który podkreślił ogromne znaczenie "Solidarności" dla integracji środowiska akademickiego nie tylko wewnątrz uczelni, ale i między różnymi ośrodkami. Ruch ten zbliżył również do siebie zupełnie obce wcześniej zakłady pracy i instytucje, jednocząc społeczeństwo w dążeniu do wolności i demokracji.

Przewodniczący wyraził przekonanie, że: Uniwersytet ma wielu wspaniałych ludzi, nieskażonych bakcylem karierowiczowstwa, którzy mogą zmienić oblicze Uczelni i podnieść jej rangę w Regionie. Sądził, że jego optymizm podzielą inni.

dr Jan Jelonek

Działania władz PRL starających się nie dopuścić do rejestracji NSZZ "S" ośmieszył "Wolny Związkowiec" w numerze 19 z 7 listopada 1980 r. proponując wpisanie do statutu następujących zwrotów:
- uznajemy rzekę Wisłę największą magistralą wodną PRL,
- uznajemy miasto Warszawę jako stolicę Polski i nie będziemy rościć pretensji o przeniesienie stolicy do Gdańska,
- uznajemy FIAT 126 P symbolem potęgi polskiej motoryzacji.
Umieszczenie w/w haseł uważamy za niezbędne dla podkreślenia patriotycznej płaszczyzny, na jakiej powinien odbyć się rozwój związku. W wolnym miejscu pod koniec statutu radzimy dopisać:
- żądamy kosmosu wolnego od broni masowego przekazu.

30.10.1980 r. został przesłany na ręce Marszałka Sejmu PRL Stanisława Gucwy list TUKK NSZZ "Solidarność" Uniwersytetu Śląskiego, w którym zawarto protest przeciwko dyskryminacyjnym praktykom przeciwko Niezależnemu Samorządnemu Związkowi Zawodowemu "Solidarność", przejawiającym się w postępowaniu Sądu Wojewódzkiego w Warszawie wobec rejestracji NSZZ "S". Oburzeniem napawał fakt dokonania przez sąd samowolnych poprawek w przedłożonym przez NSZZ "Solidarność" statucie. Stwierdzono, że jest to fakt bez precedensu w świetle powszechnie przyjętych we współczesnym świecie (w tym i w Konstytucji PRL) zasad funkcjonowania organu sprawiedliwości. Pracownicy naukowi Wydziału Prawa i Administracji opracowali glosę do orzeczenia Sądu Wojewódzkiego w Warszawie w sprawie zmian w statucie NSZZ "Solidarność", wykazując w sposób naukowy nieprawidłowości tego orzeczenia. Uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego, który doprowadził do rejestracji NSZZ "S" bez zmian w Statucie w znacznej części był oparty na wynikach pracy prawników naszej Uczelni.

TUKK działał od 2.10.1980 r. do I Walnego Zebrania Delegatów NSZZ "Solidarność" Uniwersytetu Śląskiego. Jej przedstawiciele uczestniczyli w posiedzeniach komisji senackich oraz rektorskich. Włączyli się w prace nad ujawnieniem nieprawidłowości w podziale nagród, premii, talonów i funduszu honorariów. Uczestniczyli w naradach dyrekcji administracyjnej. 13.11.1980 r. na zebraniu, w którym uczestniczył nasz przedstawiciel - dr Stanisław Lizer z Wydziału Prawa i Administracji - omawiano sprawę niewykorzystanego w 1980 r. funduszu płac UŚ. Podjęto ważne ustalenia. Władze Uczelni wystąpiły do Ministra Nauki Szkolnictwa Wyższego i Techniki z prośbą o zgodę na pozostawienie niewykorzystanej kwoty na Uczelni.

Członkowie NSZZ "Solidarność" UŚ opracowali i przekazali do TUKK szereg postulatów z propozycjami zmian zarówno w naszej Uczelni, jak i w kraju. Komisja ds. Postulatów i Wniosków NSZZ "Solidarność" opracowała postulaty dotyczące: płac, życia Uczelni, problemów pracowników inżynieryjno - technicznych i obsługi, spraw socjalnych bytowych i zdrowotnych, biblioteki i drukarni oraz zatrudniania studentów. Pozauczelniane postulaty członków NSZZ "Solidarność" UŚ zostały przedstawione na spotkaniu Ogólnopolskiej Komisji Porozumiewawczej Nauki NSZZ "S" na wrocławskim posiedzeniu w dniu 9.11.80.r. OKPN przedstawiła te postulaty rządowi. Część z nich została skierowana do Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej Najwyższej Izby Kontroli, Wojewódzkiej Rady Narodowej, Wojewódzkiej Komendy Milicji Obywatelskiej i Akademickiego Związku Sportowego. Wnioski uczelniane zostały przekazane Uczelnianej Komisji ds. Postulatów i Wniosków.

TUKK utrzymywał stały kontakt z MKR Jastrzębie. Nasi przedstawiciele brali udział w zebraniach organizowanych przez środowiska robotnicze i zapoznawali się z ich aktualnymi problemami. TUKK wystąpiła do władz wojewódzkich z żądaniem poprawy warunków lokalowych UŚ, szczególnie złych na Wydziale Filologicznym.

Uchwała w/s spotkań Kół z Komisjami Zakładowymi innych zakładów pracy

Walne Zebranie Delegatów NSZZ "Solidarność" UŚ zaleca wszystkim kołom Organizacji Zakładowej zorganizowanie spotkania z Komisją Zakładową NSZZ "Solidarność" wybranego zakładu pracy. Spotkania te miałyby na celu przełamanie izolacji Uniwersytetu, zwiększenie jego wpływu na region, utworzenie sieci porozumień poziomych w Związku. Powinny one zapoczątkować stałą wymianę doświadczeń kół z zakładami pracy.

30.10.1980 r. w zebraniu TUKK uczestniczyli przedstawicieli MKR Jastrzębie. Przedstawili aktualny stan rozmów Krajowej Komisji Porozumiewawczej z rządem PRL, poinformowali o postępach w pracach Komisji Mieszanej działającej na podstawie porozumienia w Jastrzębiu, zapoznali z aktualną strukturą organizacyjną Międzyzakładowej Komisji Robotniczej (MKR). TUKK udzielił MKR konstruktywnej pomocy w kształtowaniu problematyki jej prac oraz włączył się w proces rozwiązywania konkretnych problemów. Postanowiono utworzyć Komisje Koordynacyjną Nauki Regionu Śląskiego. Omówiono pracę Ogólnopolskiej Komisji Koordynacyjnej Nauki Polskiej.

Koło NSZZ "S" Instytutu Literatury i Kultury Polskiej oraz Instytutu Języka Polskiego wystosowało ostry protest do redakcji "Trybuny Robotniczej" po zamieszczeniu na jej łamach nierzetelnych informacji o działalności "S" w UŚ, próbując w ten sposób skłócić środowiska uczelniane. Sytuacja ta skłoniła TUKK do powołania rzecznika prasowego i powierzyła pełnienie tej funkcji mgr. Maciejowi Uhligowi z IfiChM

Wolne Słowo Uniwersytetu Śląskiego

Ktokolwiek coś poznaje, zawsze poznaje z innymi i zawsze jakoś dzieli się z innymi owocami swych poznań.

Wolne, wyzwolone z pęt cenzury, słowo okazało się najważniejszą bronią w walce z komunistycznym systemem. Znaczenie słów, które kruszą mury, rozumiały wszystkie pokolenia rewolucjonistów. Grunt pod wybuch Sierpnia przygotowała działalność drugiego obiegu wydawniczego. Początek dał we wrześniu 1976 roku "Biuletyn Informacyjny" KOR. Podstawowym orężem 10-milionowego związku znowu okazało się słowo, które towarzyszyło strajkom, negocjacjom, pochodom. Biuletyny strajkowe przekształciły się w liczne pisma związkowe. Wagę słowa docenili oczywiście działacze TUKK, którzy w dniu 30.10.1980 r. powołali Komisję Informacyjną. W jej skład weszli: Stefania Adamczyk, Juliusz Bojanowski, Maciej Uhlig. Później w skład zespołu ds. informacji weszli jeszcze: Celina Jańczak, Michał Jaworski, Witold Łękawa, Edward Rodek, Zygmunt Wokulski.

Pierwszy numer biuletynu informacyjnego "Solidarność Uniwersytecka" z dnia 1 listopada 1980 r.

Biuletyn, którego pierwszy numer ukazał się 6.11.1980 r., towarzyszył członkom "Solidarności" w Uniwersytecie Śląskim w dziele tworzenia pierwszego w historii krajów socjalistycznych niezależnego od władzy związku zawodowego. W dniu 19.06.1981 r. ukazał się 30 numer "Solidarności Uniwersyteckiej", ostatni przed wakacjami. W czasie wakacji przygotowano "Wakacyjny Serwis Informacyjny" opracowywany przez grono osób: Krystynę Pilarską, Antoniego Winiarskiego, Romana Zająca, Juliana Bojanowskiego. Adama Gryłkę, Halinę Wzięch, Henryka Dudę. Ewę Uhlig, Joannę Kowalczyk. Kolejny 31 numer "Solidarności Uniwersyteckiej" oddany został do rąk czytelników 24.09.1981 r. We wrześniu 1981 r., w czasie trwania I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ "Solidarność", Komisja Zakładowa NSZZ "Solidarność" UŚ wydawała codziennie biuletyn informacyjny "Solidarność Uniwersytecka - Dziennik Zjazdowy", w którym zamieszczano relacje z przebiegu obrad - dzień po dniu, sesja po sesji. Drukowano treść uchwał podjętych przez delegatów, przedstawiano głosy w dyskusji nad sprawozdaniem Krajowej Komisji Porozumiewawczej. Dziennik Zjazdowy przygotowywali m.in. Maciej Uhlig, Danuta Gburska, Marek Lubelski, Rafał Dytry, Ferdynand Morski, Marian Turzański, Jerzy Dorda, Joanna Kowalczyk. Ostatni, 40 numer "Solidarności Uniwersyteckiej" ukazał się 11.12.1981 r. Jego wydawanie przerwało wprowadzenie stanu wojennego. Po reaktywacji działalności związkowej w 1989 r. kontynuowano drukowanie biuletynu. 41(1) numer "Solidarności Uniwersyteckiej" trafił do rąk czytelników w grudniu 1989r. Przygotowany został przez Agnieszkę Ćwikiel, Ireneusza Siwińskiego, Piotra Wilczka i Jana Jelonka. Biuletyn był odbiciem tętniącego życiem ruchu związkowego.

Wszechnica Górnośląska

Losem nauki jest prawda i losem nauki jest dialog

Działania "Solidarności" UŚ nie ograniczyły się do spraw wewnątrz Uczelni, ale pojawiło się wiele inicjatyw na rzecz środowiska. Jedną z ważniejszych było powołanie Wszechnicy Górnośląskiej. Powstała ona dzięki staraniom lokalnych ogniw NSZZ "Solidarność", m.in. Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność" Uniwersytetu Śląskiego oraz Górnośląskiej Komisji Porozumiewawczej Nauki, Regionalnej Komisji Kultury i Regionalnego Ośrodka Badań Społeczno-Ekonomicznych. Do współpracy zostało również zaproszone Niezależne Zrzeszenie Studentów. Największy udział w pracach Wszechnicy miały śląskie uczelnie oraz Śląski Instytut Naukowy i zarządy regionalne NSZZ "Solidarność" w Katowicach i Jastrzębiu. Zrzeszeni w "Solidarności" pracownicy i studenci utworzyli Radę Programową Wszechnicy, która sprawowała nad nią opiekę merytoryczną i organizacyjną. Podejmowała również wszelkie decyzje programowe. Przewodniczącym Rady został prof. dr hab. Ireneusz Opacki z naszego Uniwersytetu, a członkami i konsultantami Rady zostali inni pracownicy naszej uczelni: profesorowie Andrzej Pawlikowski i August Chełkowski - fizycy oraz Antoni Barciak, Janusz Gruchała, Marek Nita, Sylwester Fertacz - historycy, Mirosława Błaszczak i A. Dudek - filozofowie, Krystyna Pilarska - sekretarka, Edward Rodek - matematyk oraz Maria Turkowska i K. Pycińska - filolodzy.

Formą działania Wszechnicy były wykłady popularnonaukowe oraz spotkania dyskusyjne z twórcami kultury, publicystami, działaczami. Otwarte imprezy organizowane były w Katowicach i w miarę możliwości powtarzane w Gliwicach i w Sosnowcu. Celem Wszechnicy było pobudzanie i zaspakajanie potrzeb intelektualnych i kulturalnych środowiska, popularyzacja wiedzy i kultury, integracja środowisk akademickich oraz integracja inteligencji z całym społeczeństwem oraz doskonalenie NSZZ "Solidarność". Pierwszy wykład odbył się 18 grudnia 1980 r.

I Walne Zebranie Delegatów NSZZ "Solidarność" UŚ

27 listopada odbyło I Zebranie Delegatów NSZZ "Solidarność" UŚ w III Auli Audytoryjnej Instytutu Fizyki UŚ. Zebranie dokonało wyboru przewodniczącego, trzydziestoosobowej Komisji Zakładowej, Komisji Rewizyjnej. Podjęto jednomyślnie 3 uchwały.

UCHWAŁA nr 1

Zakładowe Zebranie Delegatów NSZZ "Solidarność" stwierdza, że przywrócenie autonomii i samorządności uczelni stanowi nieodzowny warunek prawidłowego jej funkcjonowania zarówno w zakresie działalności badawczej, jak i dydaktycznej. Delegaci stwierdzają z niepokojem, że prace nad przywróceniem autonomii i samorządności w naszej uczelni postępują zbyt wolno. Zebrani domagają się przeprowadzenia wyborów władz dziekańskich i delegatów do Senatu do końca bieżącego roku tak, by nowy Senat mógł w styczniu 1981 roku przystąpić do wyboru władz rektorskich i komisji senackich. Równocześnie zwracamy się do Rad Wydziałów naszej uczelni by podjęły odpowiednie uchwały umożliwiające przeprowadzenie wyborów.

UCHWAŁA nr 2

Zakładowe Zebranie Delegatów NSZZ "Solidarność" zdecydowanie stwierdza, że w dalszym ciągu Rząd Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej nie podjął konkretnych poczynań zmierzających do zapewnienia NSZZ "Solidarność" nieskrępowanego dostępu do środków masowego przekazu. Powoduje to niewątpliwie brak pełnej informacji przyczyniając się do wzrostu napięcia w społeczeństwie. W związku z tym stanowczo domagamy się niezwłocznej realizacji odpowiednich fragmentów zawartych porozumień, a szczególnie umożliwienia NSZZ "Solidarność" dostępu do telewizji.

UCHWAŁA nr 3

Zakładowe Zebranie Delegatów NSZZ "Solidarność" stwierdza, że postępująca w zatrważającym tempie dewastacja środowiska naturalnego w naszym regionie prowadzi w prostej linii do katastrofy ekologicznej. Wymaga to natychmiastowego podjęcia przez wszelkie instytucje państwowe i organizacje społeczne intensywnych działań na rzecz ochrony środowiska. Widzimy tu wielką rolę do spełnienia przez NSZZ "Solidarność".

Wzywamy więc wszystkie organizacje związkowe NSZZ "Solidarność" do podjęcia działań w kierunku powołania w naszym regionie Klubu Ekologicznego, którego zadaniem byłoby ogniskowanie wszelkich inicjatyw i działań na rzecz ochrony ludności przed ujemnymi następstwami zachwiania równowagi biologicznej oraz na rzecz ochrony zasobów naturalnych.

Komisja Kultury

Wytwór ludzkiej pracy wyrasta z porozumienia i służy porozumieniu

W listopadzie 1980 r. NSZZ "Solidarność" Uniwersytetu Śląskiego wspólnie z MKR Jastrzębie powołał Komisję Kultury. Na spotkaniach z przedstawicielami instytucji kulturalnych Śląska i Zagłębia przedstawiono i przedyskutowano najważniejsze potrzeby środowiska, do których zaliczono konieczność uzyskania pomieszczeń na magazyny dla Biblioteki Śląskiej, gmachu dla WOSPRiT, utworzenia Muzeum Narodowego w Katowicach, a także przeniesienia kierunków filologicznych z Sosnowca do Katowic. Postanowiono również opracować ekspertyzę o stanie kultury na Śląski i w Zagłębiu. Ekspertyzę taką wykonali pracownicy zakład Socjologii Instytutu Śląskiego. Pozostałe problemy również udało się rozwiązać, niekiedy niezależnie od interwencji Komisji. Komisja zajęła się wieloma problemami, które wymagały interwencji. Na przykład podjęto działania po zamknięciu redakcji "Głosu Ziemi Cieszyńskiej" - czasopisma o wieloletniej tradycji oraz po odebraniu Orkiestrze Symfonicznej ROW w Rybniku funduszy na działalność.

Punkt konsultacji

Odpowiedzi na pytanie nie można osiągnąć w samotności

9.12.1980 r. Komisja Wydziałowa NSZZ "Solidarność" Wydziału Prawa i Administracji UŚ utworzyła Punkt Konsultacji Prawnych, którego zadaniem było udzielanie porad prawnych członkom i ogniwom NSZZ "Solidarność" w zakresie statutowych zadań związku. Punkt był ośrodkiem międzyregionalnym i służył pomocą wszystkim ogniwom NSZZ "Solidarność" bez względu na przynależność do istniejących MKZ i MKR. W obsługę Punktu zaangażowali się pracownicy naukowi WPiA oraz kilku mecenasów z zespołów adwokackich Katowic. Prawnicy udzielali pomocy w sprawach indywidualnych i w kwestiach związanych z organizacją i funkcjonowaniem NSZZ "Solidarność". Uczestniczyli w opracowywaniu postulatów kierowanych przez różne jednostki do władz oraz udzielali porad w zakresie zasad delegowania pracowników do pracy związkowej, podziału majątku związkowego, organizacji wyborów w strukturach "Solidarności", interpretacji Statutu oraz innych.

Ekologia

Z inicjatywy KZ NSZZ "Solidarność" Uniwersytetu Śląskiego w grudniu 1980 r. powstał Klub Ekologiczny z siedzibą w Uniwersytecie Śląskim. Do podstawowych zadań, jakie przyjęli na siebie członkowie Klubu, należało sporządzenie raportu o stanie środowiska naturalnego województwa katowickiego, opublikowanie raportu o zagrożeniach zdrowia i życia mieszkańców oraz zapoznanie z nim społeczeństwa naszego regionu, propagowanie idei konieczności ochrony środowiska. Zmierzano do opracowania realnego programu ochrony środowiska przez władze administracyjne i gospodarcze oraz dopilnowania jego wykonania.

Współpraca z oświatą

Owoc pracy jest jak wędrujące przez czas i przestrzeń słowo

Nawiązano kontakt z Komisją Zakładową NSZZ "Solidarność" Pracowników Oświaty i Wychowania w Katowicach. Przeprowadzono zaakceptowaną przez środowisko nauczycielskie - ankietę, aby zebrać informacje o warunkach lokalowych i materialnych szkół oraz placówek oświatowo-wychowawczych w naszym województwie. Pracownicy nauki zaangażowali się w najważniejsze sprawy oświaty, opracowując raport o stanie edukacji i kondycji szkolnictwa w naszym województwie.

Mediacje

Działacze "Solidarności" Uniwersyteckiej zaangażowali się w prace nad połączeniem śląskich organizacji regionalnych związku. Mediatorzy z KZ NSZZ "S" UŚ, Jan Jelonek i Adam Kasprzyk, wzięli udział dniu 23.01.81 r. w spotkaniu przedstawicieli MKR KZ Jastrzębie i ZR MKZ Katowice. Omówiono wstępne warunki utworzenia Zarządu Regionalnego Śląska i Zagłębia. Obie strony wyraziły chęć utworzenia wspólnego Zarządu i przedstawiły swoje propozycje.

W dniu 22 lutego 1981 r. odbyło się pierwsze posiedzenie nowo utworzonego Zarządu Regionu Śląska i Zagłębia NSZZ "S powstałego w wyniku połączenia MKZ Bytom i MKR Jastrzębie. Zebrani zaapelowali do działających na terenie województwa katowickiego MKZ o współpracę i utworzenie jednej wspólnej organizacji - jednego Regionu NSZZ "S" Śląska i Zagłębia.

Udział w pracach i spotkaniach OKPN i GKPN

Ideą demokracji "konkretnej" stała się idea współpracy

19 października w Gdańsku odbył się Zjazd Delegatów Nauki NSZZ "Solidarność". Na spotkaniu tym podjęto decyzję o powołaniu Ogólnopolskiej Komisji Porozumiewawczej Nauki. (W spotkaniu uczestniczył z ramienia TUKK prof. August Chełkowski z IF). 21 listopada odbyło się spotkanie Komisji Porozumiewawczej NSZZ "Solidarność" Uczelni Regionu Górnośląskiego. Taką komisję powołano na spotkaniu na Politechnice Gdańskiej w dni 26 października, zaś 12 grudnia 1980 r. na Akademii Ekonomicznej w Katowicach przedstawiciele uczelni wyższych Górnego Śląska powołali Akademicką Górnośląską Komisję Porozumiewawczą Nauki. W spotkaniu tym uczestniczyli przedstawiciele NSZZ "S" UŚ, Jan Jelonek i Marek Lubelski.

23 lutego 1981 r. na terenie naszego Uniwersytetu odbyło się spotkanie prezydiów komisji zakładowych NSZZ "S" Politechniki Śląskiej, AE, AWF, AM i UŚ. Zebrani przekazali informacje o pracy związkowej na uczelniach. Postanowili rozpocząć działania mające na celu integrację środowiska naukowego w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym.

prof. dr hab. August Chełkowski

Czytelnia wydawnictw związku NSZZ "S"

W lutym 1981 roku w Bibliotece Instytutu Fizyki UŚ otwarto czytelnię wydawnictw związku NSZZ "S".

Socjologia dla "Solidarności"

Zmienić oblicze Ziemi. Tej Ziemi

Socjolodzy naszej Uczelni współorganizowali w okresie od grudnia 1980 do połowy marca 1981 r. Górnośląski Ośrodek Prac Społeczno-Zawodowych i stworzyli Komisję Socjologiczną skupiającą socjologów z uczelni i zakładów przemysłowych. Uczestniczyli m.in. w organizacji szkolenia ponad tysiąca Komisji Zakładowych NSZZ "Solidarność" skupionych w Zarządzie Regionalnym "Katowice". Serię wykładów dla uczestników szkolenia wygłosił Edward Sołtys m.in. na temat "Dylematy Solidarności". Na stałe w organizację takich spotkań zaangażował się Piotr Skudrzyk. Przygotowano Ogólnopolską Konferencję na temat. "Cele, zadania i taktyka NSZZ "Solidarność", która odbyła się 10.04.1981 r . na Wydziale Nauk Społecznych UŚ.

Ocena postaw etycznych

Zmienił się człowiek. W nowym człowieku nie ma już tej gliny, z której kiedyś lepiło się pracownika.

Zajmowano się wieloma problemami środowiska, m.in. sprawą oceny postaw etycznych niektórych pracowników Uczelni.

5 grudnia 1980 r. przybyły z Warszawy podsekretarz stanu w MNSzWiT Stanisław Czajka na spotkaniu z przewodniczącym KZ NSZZ "S" Janem Jelonkiem i prezesem RZ ZNP Andrzejem Szewcem poinformował o natychmiastowej rezygnacji prof. dr hab. Henryka Rechowicza z funkcji rektora oraz o powierzeniu obowiązków rektorskich prof. dr hab. Sędzimirowi Klimaszewskiemi. Później, na spotkaniu z przedstawicielami "S" UŚ dyskutowano o konieczności odbudowy samorządności naszej Uczelni, o zmianach kadrowych, kształtowaniu programu studiów w zakresie przedmiotów społeczno-politycznych, o lektoratach języków obcych oraz o szkoleniu wojskowym studentów i absolwentów Uczelni. Przedstawiono przedstawicielowi ministerstwa kilka najważniejszych postulatów pracowników Uczelni.

Na wniosek NSZZ "S" sporządzone zostały listy osób, które w ostatnich latach otrzymały nagrody ministra i rektora za wybitne osiągnięcia naukowe, talony na samochody, mieszkania, wyjeżdżali za granicę.

O korupcji na naszym Uniwersytecie wyraźnie świadczą długie listy ludzi stale nagradzanych - "Solidarność Uniwersytecka" (nr 15). Opublikowano nazwiska pracowników Uczelni, którzy otrzymali talony na samochody w PP "Polmozbyt". Okazało się, że wiele osób otrzymało takie talony kilkakrotnie w odstępach krótszych niż czteroletnie, co świadczyło o tym, że nabyli je z naruszeniem obowiązujących przepisów, co - zgodnie z dekretem z 1952 r. o gospodarowaniu artykułami obrotu towarowego i zaopatrzenia - stanowiło przestępstwo. Komisja Wydziałowa NSZZ "S" WPiA wystąpiła o zlecenie przez rektora postępowania wyjaśniającego przeciwko tym pracownikom oraz przeciwko tym przedstawicielom władz Uczelni, którzy, dysponując talonami, dopuścili się naruszenia obowiązujących w tym zakresie przepisów. Koło prawników postanowiło skierować sprawę tzw. talonowców do postępowania dyscyplinarnego na Uczelni.

Komisja Zakładowa "S" starała się o spotkanie z wojewodą katowickim Henrykiem Lichosiem, aby omówić nieprawidłowości w działaniu Komisji Rewizyjnej, której wojewoda był członkiem. 8.04.1981 r. ukonstytuowała się w Uniwersytecie Sekcja Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania, która działała przy Kole Pracowników Polonistyki NSZZ "S" UŚ.

Udział w dyskusji nad Ustawą o Szkolnictwie Wyższym

OKPN przekazała ankietę dotyczącą Ustawy o Szkolnictwie Wyższym i nasi członkowie poprzez odpowiedzi na zawarte w niej pytania wypowiedzieli się na temat przyszłego kształtu tej ustawy.

6-7 czerwca 1981 r. w Katowicach w III Auli Audytoryjnej Instytutu Fizyki UŚ odbył się V Zjazd Szkół Wyższych i VII Zjazd OKPN NSZZ "Solidarność". Na spotkaniu omówiono stan prac nad projektem ustawy o Szkolnictwie Wyższym. Komisja Kodyfikacyjna zakończyła pracę i projekt został przesłany przez MNSzWiT do Urzędu Rady Ministrów. Przedstawiciele OKPN zostali zaproszeni współpracy nad ustawą, a biuro programowe OKPN zostało zobligowane do wystąpienia do władz z żądaniem, aby ostateczny projekt ustawy został podany do wiadomości publicznej przed złożeniem go w sejmie PRL.

Problem wolnych sobót

W piśmie skierowane do JM Rektora w dniu 26 stycznia 1981 r. przez przewodniczącego KZ NSZZ "Solidarność" Jana Jelonka zostało przedstawione stanowisko Komisji w sprawie czasu pracy. Przewodniczący poinformował rektora, że Komisja Zakładowa w pełni popiera stanowisko Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ "Solidarność" oparte na porozumieniu z Jastrzębia i do czasu uzgodnienia przez rząd czasu pracy ze związkami zawodowymi wszystkie soboty uważa za wolne od pracy bez zmniejszenia miesięcznego wynagrodzenia.

Rejestracja "Solidarności Wiejskiej"

Nie ma wolności bez Solidarności

3.02.1981 r. członkowie NSZZ "Solidarność" UŚ, nie przerywając pracy, przeprowadzili akcję pod hasłem Popieramy żądania rolników w sprawie rejestracji "Solidarności Wiejskiej". Swoje poparcie zamanifestowali poprzez noszenie biało czerwonych kokardek, opasek lub znaczków "Solidarności".

Członek naszego związku, Walerian Pańko, został doradcą i ekspertem NSZZ "Solidarność Rolników Indywidualnych". Uczestniczył w sformułowaniu porozumienia rzeszowsko - ustrzyckiego (styczeń - luty 1981). Był też członkiem Komisji ds. Ustawodawstwa Rolnego działającej przy Ministrze Sprawiedliwości. Służył swą bogatą wiedzą w pracach legislacyjnych (1980-1981) - był członkiem Rady Legislacyjnej NSZZ "Solidarność" działającej pod przewodnictwem prof. Stefana Grzybowskiego.

Ustawa o cenzurze

Nie ma Solidarności bez wolności

Ferdynand Morski, pracownik Wydziału Prawa i Administracji UŚ, przygotował memoriał dotyczący ustawy o cenzurze, który zawierał następujące fragmenty: Działania te (dotychczasowe cenzorskie - od redakcji), polegające na blokowaniu i deformowaniu obiegu informacji, podważyły w bardzo poważnym stopniu wiarygodność władzy i osłabiły poczucie odpowiedzialności społeczeństwa za stan Rzeczpospolitej. Z drugiej zaś strony prowadziły one w konsekwencji do podejmowania błędnych, nieposiadających społecznej akceptacji, decyzji państwowych. Wielkie, niepowetowane szkody powstały również w kulturze narodowej na skutek wykluczenia z obiegu szeregu wybitnych dzieł, ze względu na przekonania czy postawy polityczne ich twórców.

Zgodnie z duchem i literą Porozumienia Gdańskiego (pkt.3) uznajemy potrzebę utrzymania w obecnym okresie prewencyjnej kontroli środków przekazu ze względu na konieczność niedopuszczenia do możliwych nadużyć wolności słowa. Nadużycia te mogłyby okazać się groźne dla dalszego przebiegu dzieła naprawy Rzeczpospolitej, budząc niebezpieczne reakcje w kraju, a zwłaszcza poza jego granicami. Należy jednak tzw. cenzurę prewencyjną traktować jako instytucję przejściową, uzasadnioną szczególnymi właściwościami obecnego okresu. W przyszłości jej funkcje w pełni powinna przejąć tzw. kontrola postpublikacyjna, tj. odpowiedzialność prawna autora za naruszenie w drodze publikacji, czy widowiska dóbr chronionych postanowieniami kodeksu karnego bądź cywilnego (pod warunkiem udoskonalenia tych postanowień).

26 sierpnia 1981 r. Prezydium Komisji Zakładowej "S" UŚ wystosowało do premiera Mieczysława Rakowskiego list o następującej treści:

Prezydium KZ NSZZ US stojąc na stanowisku, iż środki społecznej komunikacji powinny służyć całemu społeczeństwu, wyraża przekonanie, że radio i TV powinny zapewnić bezpośrednią transmisję z obrad I Zjazdu Krajowego NSZZ "S", a informacje o przebiegu obrad powinny być przekazywane społeczeństwu przez przedstawicieli związku. Uważamy, że obserwowane ostatnio blokowanie, selekcja i inne formy manipulowania informacjami stanowią kolejny dowód odchodzenia władz od linii porozumienia i odnowy. Mamy nadzieję, że nie zostaną one zastosowane do relacji z obrad zjazdu naszego 10 milionowego związku.

Strajki

Prawdziwa rewolucja jest na poziomie poddanych, a nie na poziomie władzy

Pracownicy naszej Uczelni zrzeszeni w NSZZ "S", wzięli udział w dniu 27 marca 1981r. w godz. 8.00-12.00 w ogólnopolskim strajku ostrzegawczym będącym protestem przeciwko prowokacji bydgoskiej. Strajk został poprzedzony akcją informacyjną, m.in. zapoznano pracowników z treścią teleksu przesłanego przez Lecha Wałęsę o gotowości strajkowej, z listą postulatów bydgoskich oraz wersją wydarzeń przestawioną przez związek.

W numerze z 23 października 1981 r. "Solidarność Uniwersytecka" Marek Lubelski w artykule zatytułowanym "Co dalej?" pisał:

Znaleźliśmy się chyba w najbardziej dramatycznym punkcie naszej powojennej historii. I dalej: Jak sadzę dotarliśmy do punktu krytycznego. Albo musi dojść do rozruchów i odsunięcia siłą ludzi nieudolnych oraz likwidacji szkodliwych społecznie struktur, albo trzeba pogodzić się, że władzą jest taka, jaka jest i próbować z nią współdziałać.

Jednogłośnie zdecydowano o przystąpieniu organizacji związkowej NSZZ "Solidarność UŚ do strajku ostrzegawczego w dniu 28.10.1981 r. w godzinach 12:00-13.00.

Uchwała KZ z dnia 26.10.1981 r.

Solidaryzujemy się z Uchwałą KK NSZZ "S", podkreślając szczególnie deklaratywny charakter zapewnień władz o dobrej woli podejmowania dialogu ze społeczeństwem. Z jednej strony władze podejmują rozmowy z grupami negocjatorów naszego związku, a drugiej zaś szkalują Związek do pomówień o zdradę stanu włącznie. Jest to tym groźniejsze, że Związek nie może odpowiedzieć na pomówienia w środkach masowego przekazu. Ze szczególnym niepokojem obserwujemy instrumentalne traktowanie prawa, próby uporządkowania chaosu panującego w państwie przy pomocy sił porządkowych i wojska oraz podporządkowanie reformy gospodarczej interesom politycznym. Uważamy, że kryzys objął wszystkie dziedziny życia politycznego, społecznego i gospodarczego, oczekujemy od władz przyjęcia realiów społecznych jako warunków wiarygodności oraz w oparciu o zaufanie społeczne podjęcia działań wyprowadzających kraj z kryzysu.

Uchwała KZ z dnia 29.10 1981r.

KZ NSZZ "Solidarność" UŚ zwraca się do sejmu PRL o przeciwstawienie się projektowi zawieszenia prawa do strajku, jeżeli zostanie on wniesiony na jutrzejsze posiedzenie Sejmu. Naszym zdaniem Sejm - jako organ, który ratyfikował porozumienia społeczne - powinien wezwać rząd do szybkiej i konsekwentnej ich realizacji, co usunie przyczyny strajków.

16 listopada 1981 r. odbyło się w Uniwersytecie Śląskim spotkanie KZ NSZZ "S" uczelni wyższych Regionu Śląsko - Dąbrowskiego. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele Niezależnego Zrzeszenia Studentów (NZS). Omówiono konflikt w Wyższej Szkole Inżynieryjnej w Radomiu. Ustalono, że 19 listopada 1981 od godz. 10.00 we wszystkich uczelniach regionu rozpocznie się akcja protestacyjna, która będzie elementem ogólnopolskiego strajku kroczącego szkół wyższych. Ustalono, że o formie akcji strajkowej zdecydują komisje zakładowe w porozumieniu z NZS.

W dniu 19 listopada w godz. 10.00 - 12.00 NSZZ "S" wspólnie z NZS przystąpiło do strajku czynnego. Na wydziałach i w instytutach odbyły się zebrania członków "S" i NZS. W niektórych jednostkach organizacyjnych uczelni do strajku przyłączyli się członkowie ZNP i SZSP.

Prezydium KZ NSZZ "S" upoważniło również swoich członków do przyłączenia się do strajku okupacyjnego zorganizowanego przez studentów naszej uczelni. Ochotnicy przystąpili do strajku 24 listopada 1981 r. na terenie swoich wydziałów po uzgodnieniu między przewodniczącymi kół a Komitetem Strajkowym Studentów. Akcja zakończyła się 25 listopada o godz. 20:00.

Wybory

Nasz przedstawiciel, Marcin Kudej z Wydziału Prawa i Administracji brał udział w pracach zespołu społecznego, który opracował koncepcję przeprowadzenia wyborów do Zarządu Regionalnego. Był również autorem projektu ordynacji wyborczej NSZZ "S" UŚ

Udział w posiedzeniach komisji senackich, rektorskich i naradach dyrekcji administracyjnej

Przedstawiciele "S", Jan Grabowski oraz Ewa Solipiwko, z Wydziału Prawa i Administracji, uczestniczyli w posiedzeniach zespołu ds. oceny struktury organizacyjnej i funkcjonowania administracji UŚ powołanej przez JM Rektora prof. dr hab. Sędzimira Klimaszewskiego w dniu 19.01.1981 r. Nasi reprezentanci zawsze opierali się na postulatach sformułowanych przez członków związku. Do Komisji ds. Realizacji Postulatów KZ delegowała kolegów Jana Jelonka, Marka Lubelskiego i Leonarda Neugera.

Uchwała w/s reformy administracji

Walne Zebranie Delegatów NSZZ "Solidarność" UŚ zwraca się do JM Rektora Uniwersytetu Śląskiego z propozycją zapoczątkowania ogólnouniwersyteckiej dyskusji nad reformą administracji naszej Uczelni. Uważamy, że stosowne byłoby powołanie senackiej oraz społecznej komisji do spraw tej reformy, a także, że proces opracowania projektu tej reformy powinien być zamknięty do końca 1981 r.

Wstrzymano zatwierdzenie dodatków specjalnych dla wyróżniających się nauczycieli akademickich na tych wydziałach, gdzie zostały one rozdzielone bez konsultacji z NSZZ "S" UŚ. Komisja Zakładowa m.in. opiniowała decyzję zakupu domu wypoczynkowego w Tresnej i próby odebrania Uniwersytetowi domu w Kozubniku przez HPR. Zapoznała się również z dokumentacją dotyczącą budowy ośrodka wczasowego w Sąpłatach. KZ "S" delegowała swoich przedstawicieli do pracy w komisjach senackich UŚ. Zespół ds. socjalno-bytowych wspólnie z ZNP sprawował kontrolę nad pracami działu socjalnego. Zapoznał się z potrzebami mieszkaniowymi pracowników uczelni opracował kryteria ustalania kolejności na listach oczekujących. Przeprowadzono oględziny wszystkich obiektów wypoczynkowych uczelni.

W październiku 1981 KZ NSZZ "Solidarność" UŚ powołał związkowy zespół ds. BHP przy KZ, ponieważ uznano, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy w naszej uczelni uznano za niezadowalający. Zespół kontrolował działalność władz Uczelni, dążąc do poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. UŚ otrzymywał z Kurii Biskupiej w ramach akcji "Caritas Akademica" żywność, która była rozprowadzana wśród osób potrzebujących pomocy materialnej. Pomocą żywnościową objęto również członków ZNP.

Spotkania pierwszej Komisji Zakładowej - zdjęcie z wystawy zorganizowanej w Instytucie Fizyki w 10 rocznicę wprowadzenia stanu wojennego

Teleks do Jana Pawła II
(po dramatycznym zamachu na Jego życie)

Jego Świątobliwość Papież Jan Paweł II

Łącząc się ze wszystkimi ludźmi dobrej woli, potępiającymi stosowanie przemocy w jakiejkolwiek postaci, życzymy waszej Świątobliwości szybkiego powrotu do zdrowia i dalszego żarliwego głoszenia nauki Jezusa Chrystusa opartej na miłości bliźniego.

Głęboko wierzymy, że ofiara krwi złożona przez Waszą Świątobliwość zjednoczy i umocni społeczność świata i pozwoli jej pójść drogą pokoju i poszanowania człowieka.
Katowice, 14 V 1981 r.

NSZZ "Solidarność"
Uniwersytet Śląski, Katowice

Kultura

Na każdym etapie dziejów potrzebna jest idea

Koło Pracowników Polonistyki NSZZ"S" i Koło Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego przy UŚ zorganizowało w dniu 3 kwietnia 1981 r. serię wykładów na temat nowomowy, czyli języka propagandy w ustroju totalitarnym.

W Muzeum Uniwersytetu Śląskiego na WNS przy ul. Bankowej przygotowano wystawę "Solidarność", na której zgromadzono dokumenty, fotografie i nagrania dźwiękowe z lat robotniczych protestów 1956, 1970, 1976 oraz obrazującą powstanie i działalność NSZZ "S".

Koło Pracowników Polonistyki NSZZ"S" skierowało do doc. dr. hab. Witolda Nawrockiego memoriał w sprawie organizacji życia kulturalnego na Śląsku i w Zagłębiu.

29 grudnia 1980 r. KZ NSZZ "S" wystosowało prośbę do kierownika kina "Zorza" w Katowicach o zorganizowanie zamkniętego pokazu filmu "Robotnicy 80" dla członków Związku.

Koło NSZZ "S" Filii UŚ w Cieszynie poparło starania mniejszości wyznaniowej reprezentowanej przez Polską Radę Ekumeniczną o możliwość transmisji radiowych nabożeństw według ustaleń z Urzędem ds. Wyznań PRL.

Wycieczki

Komisja ds. Turystyki przy KZ pod przewodnictwem Edwarda Kudelskiego zorganizowała wycieczki dla pracowników naszej Uczelni. Zaproponowano jednodniowe wyjazdy do Zwardonia, Szczyrku, Korbielowa, Jaszowca, Koniakowa, Zawoi. Koło Polonistów zabrało swoich członków na spektakl teatralny do Krakowa. Odbyły się również wycieczki dłuższe: dwudniowe do Lipnicy Murowanej na Niedziele Palmową, a także w Pieniny i Sudety oraz wielodniowe do Krakowa, Limanowej i na Babią Górę. Zorganizowano wyjazdy zagraniczne - do Pragi i Bratysławy. Przygotowano obóz jeździecki w Raculce k/ Zielonej Góry i obóz wędrowny w Sudetach. W październiku 1981 r. odbył się rajd pracowników UŚ w Beskidzie Żywieckim z metą w Milówce, poprowadzony przez przewodników: Małgorzatę Chwistek, Antoniego Winiarskiego oraz Jerzego Wróblewskiego. Komisja zwróciła się do Studium WF o udostępnienie sali gimnastycznej na zajęcia rekreacyjno - sportowe dla pracowników.

Nie sposób oddać tych wszystkich ważnych inicjatyw i działań, jakie podjęła "Solidarność" Uniwersytetu Śląskiego w pamiętnym 1980 i 1981 roku. Ten wspaniały okres został brutalnie przerwany przez stan wojenny. Ikar upadł, ale się nie zabił.

Kończąc wspomnienie krótkiego okresu pierwszej "Solidarności", przypominamy kapitalną anegdotę, jaką opowiedział nam z okazji rozmów rocznicowych Jan Heimann.

W znanym wszystkim pracownikom UŚ pokoju nr 114 w Instytucie Fizyki, który dzielił on przewodniczącym KZ "S", Janem Jelonkiem, spędził wiele godzin, uczestnicząc w różnych sprawach związkowych. Linia telefoniczna była wówczas gorącą linią, po której przepływały setki ważnych informacji. Na początku grudnia 1981 roku jedna z koleżanek zwróciła się do niego z nietypową prośbą o pomoc w załatwieniu zespołu muzycznego na studniówkę, która miała się odbyć 13 grudnia. W międzyczasie córka znajomej rozmawiała o zabawie ze swoim bratem(wojskowym), który zasugerował, że załatwi jej porządną orkiestrę wojskową. Powiadomiony o tym Jan Heimann zadzwonił do szwagra, przygotowującego zespół muzyczny i przekazał następującą wiadomość: "Odwołaj ten swój zespół, bo 13 grudnia zagra orkiestra wojskowa". Wiadomość ta poszła w eter z telefonu solidarnościowego, który najpewniej był na podsłuchu tuż przed stanem wojennym.

Nasz Kolega nie przypuszczał, że jego słowa okażą się tak "prorocze".

Zespół redakcyjny ma nadzieję, że publikowane od lipca br. materiały rocznicowe "Solidarności" UŚ pobudzą Państwa do wspomnień o czasie minionym, a może przy okazji wzbogacą nasze skromne archiwum o dodatkowe teksty, zdjęcia lub inne materiały z tamtych lat.

Prosimy o kontakt solidarn@us.edu.pl z Komisją Zakładową NSZZ "S" UŚ

Ewa Żurawska
Grażyna Pasterna
Mirosława Kucharczak