W sierpniu tego roku, w ramach ćwiczeń terenowych z petrologii i mineralogii regionalnej, kilkoro studentów I-go roku Geologii (specjalizacja geochemia i mineralogia) udało się na malowniczą wyspę Bornholm.

Wyspa ta może być wymarzonym miejscem na spędzenie wakacji;

Baza w Hasle

ale znaleźć tu można nie tylko wspaniałe plaże, morską kąpiel i relaks. Jest również atrakcyjna z uwagi na walory przyrodnicze. Na uwagę zasługuje przede wszystkim urozmaicony krajobraz, w który dominują skaliste formacje widoczne zarówno w głębi, jak i na wybrzeżu (ok. 140 km długości). Szczególne wrażenie robią klify północnych krańców wyspy. Jej południowa część pokryta jest wydmowymi piaskami i porośnięta różnoraką, choć niezbyt bujną, roślinnością (głównie wrzosowiska). Najwyższej położony punkt wyspy to wzgórze Rytterknögten (162 m n.p.m.), które wznosi się w centralnej części Bornholmu, na terenie obszarze leśnego Almindingen.

Mimo że wyspa nie jest zbyt odległa od Polski,

Bornholm - w drodze do kolejnego odsłonięcia skał

to dotarcie na nią z Katowic może być czasochłonne i męczące, szczególnie gdy elementem bagażu są rowery. Najpierw całonocna podróż pociągiem do Świnoujścia, potem kilka godzin promem "Pomerania", a na końcu kilka kilometrów jazdy rowerem do bazy w Hasle; zajmuje to w sumie około dobę. W tym roku na ten czyn zdecydowała się dziewięcioosobowa grupa studentów magisterskiego kursu Geologii specjalizacji geochemiczno-mineralogicznej w ramach programowych ćwiczeń terenowych z petrologii i mineralogii regionalnej. Warto było ponieść ten trud, bo choć Morze Bałtyckie ma wiele interesujących wysp, to dla geologa prawdziwie ciekawą jest przede wszystkim Bornholm. O jej atrakcyjności nie decyduje łagodność klimatu, urokliwość krajobrazu, obecność rzadkich pamiątek historycznych (kurhany, ryty naskalne, menhiry) czy budowli (warowni, świątyń), albo też uprzejmość i gościnność mieszkańców. O atrakcyjności wyspy dla geologów decyduje przede wszystkim jej budowa i pozycja geologiczna względem najważniejszych jednostek geologicznych Europy. Borholm stanowi zrąb tektoniczny utworzony z prekambryjskich skał krystalicznych tarczy bałtyckiej (Fennoskandii). W ich skład wchodzą różnorakie gnejsy, migmatyty, mylonity i granity. Najstarsze z nich mają blisko dwa miliardy lat. Pośród nich najlepiej zbadane zostały dotychczas granity.

Bornholmski zrąb tektoniczny uformowany został przez zespół

Studenci Geologii (Wydział Nauk o Ziemi) przy odsłonięciu granitu Vang w klifie Jons Kapel

uskoków należących do sławnej "linii Teisseyre'a-Tornquista" - wychodzi z powierzchni zetknięcia się "starej" Europy Wschodniej (struktury prekambryjskie) i "młodej" Europy Zachodniej (struktury kaledońskie, waryscyjskie i alpejskie). Do jej powstania doszło prawdopodobnie na przełomie karbonu i permu, a epizodyczne ruchy miały miejsce jeszcze w mezozoiku i kenozoiku¹. Charakter tej struktury determinują uskoki NW-SE, choć ważne są też drugorzędne dyslokacje o biegu niemal południkowym.

W południowej i wschodniej części Bornholmu występują też utwory starszego paleozoiku (kambr-sylur) i mezozoiku (trias, jura i kreda), zajmując prawie 1/3 obszaru wyspy. Można w nich spotkać wkładki tak egzotycznych skał jak tonsteiny i bentonity. Licznie występują też skamieniałości. Prekambryjskie podłoże krystaliczne przykryte jest dolnokambryjskimi piaskowcami z Nex?. Krystaliczne podłoża skały przecięte są licznymi dajkami diabazowymi o przebiegu przeważnie NE-SW. Dajki te nie występują w skałach osadowych, co wskazuje na ich powstanie w prekambrze.

Wszystko to jest dostępne w niezbyt

Średniowieczny kościółek w Nylars

licznych kamieniołomach; jednak naprawdę dogodnym miejscem obserwacji geologicznych są przede wszystkim klifowe wybrzeża północno zachodniego i północno wschodniego krańca wyspy.

Na wyspie stworzono prawie 240 km doskonałych ścieżek rowerowych. Służą one doskonale przeszło 40 000 mieszkańców jak i coraz liczniejszej rzeszy turystów (ok. 0,5 ml rocznie), także coraz częściej z Polski. Ich istnienie znakomicie ułatwia dotarcie do różnych ciekawych miejsc. Kilkudniowa penetracja wyspy umożliwiła poznanie tworzących ją skał krystalicznych oraz niektórych osadowych. W powiązaniu z obserwacjami morfologicznymi stworzyło to możliwość wyrobienia sobie poglądu o sytuacji geologicznej wyspy.

WŁODZIMIERZ ŁAPOT

Dr Włodzimierz Łapot jest pracownikiem Katedry Geochemii, Mineralogii i Petrografii na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego

---

¹ Vejbaek O.V. 1985: Seismic stratigraphy and tectonics of sedimentary basins around Bornholm, Southern Baltic. Danmark Geol.Under., Serie. A.8.