Decyzją czytelników najlepszą książką roku 2001 został tom wierszy Ewy Lipskiej noszący tytuł Sklepy zoologiczne. Wręczenie nagrody miało miejsce 16 maja br. w sali audytoryjnej Biblioteki Śląskiej w Katowicach.

Śląski Wawrzyn Literacki przyznany został po raz trzeci, wcześniej jego laureatami zostali: Tadeusz Różewicz za książkę Matka odchodzi (Książka Roku 1999) i Czesław Miłosz za pozycję To (Książka Roku 2000). Do nagrody za 2001 rok, oprócz Ewy Lipskiej nominowani byli: Aleksander Kaczorowski - Praski elementarz, Julia Hartwig - Zawsze powroty, Zygmunt Mycielski - Dzienniki 1960 - 1969, Stefan Szymutko - Nagrobek ciotki Cili, Bohdan Zadura - tomy poetyckie: Poematy oraz Więzień i krotochwila, Henryk Bardijewski - Spis rzeczy i inne opowiadania.

"Dwadzieścia trzy gorzkie refleksje o zagrożeniach współczesnej cywilizacji. Dwadzieścia trzy ostrzeżenia przed nadciągającą katastrofą" - tak opisał Sklepy zoologiczne Julian Kornhauser w wygłoszonej laudacji. Czytając te wiersze opowiadające o nas i naszym świecie, mówiące o ludzkiej samotności, zbiorowym wyobcowaniu rzeczywiście odczuwamy narastający katastrofizm. Jednak autorka twierdzi, że od katastrofizmu jest daleka, smutek obecny w jej twórczości nie ma z tą postawą nic wspólnego. Nie o to chodzi, żeby zarazić ludzi pesymizmem, Lipska dąży do wywołania efektu estetycznego, pragnie, by jej odbiorca razem z nią przeżywał i myślał, właśnie to jest w sztuce najważniejsze, by trafiała do naszej wyobraźni, prowokowała do rozmowy i milczenia. Poetka pojmuje sztukę jako działania jednoczące ludzi, skłaniające do prawdziwego porozumienia, odrzuca przy tym - jak to określił J. Kornhauser - "bezosobowy, płaski język komputerowo - telewizyjny". Zdumiewa ją i wzrusza zarazem, gdy jej książki wychodzą w kraju objętym wojną. Docenia tłumaczy, będących propagatorami, nie tylko zresztą jej, poezji. Zaskakuje ją także fakt, że w tych czasach publiczność wybiera jednak poezję. Dlatego w nią wierzy.

Ewa Lipska debiutowała w 1961 r. wierszami Smutek, Krakowska noc, Van Gogh w "Gazecie Krakowskiej", od 1964 r. publikowała w "Życiu Literackim" i "Dzienniku Polskim", w latach 1970-1980 związana była z Wydawnictwem Literackim. Identyfikowana była często z Nową Falą, jednak jak sama twierdzi, zawsze stała z boku, nie lubi grup, bo chce być odpowiedzialna tylko za siebie, jedyne co łączyło ją z twórcami Nowej Fali to podobne problemy poruszane w twórczości. Krzysztof Lisowski wskazuje (K. Lisowski: Historie osobiste [w:] E. Lipska: Wspólnicy zielonego wiatraczka. Kraków 1996) na kilka motywów przewodnich liryki Ewy Lipskiej. Pierwszym z nich jest dom, będący metaforą miejsca zagrożonego, nie dającego poczucia bezpieczeństwa. Ważnym elementem jest też u Lipskiej choroba związana oczywiście ze śmiercią, jak również choroby cywilizacji. Sama śmierć, jak pisze Stanisław Barańczak jest "wygodnym rozwiązaniem: <> przed życiem, przed odpowiedzialnością, przed ciężarem wolności"1. To, co zbliża poetkę do Pokolenia '68, to m.in. protest przeciwko fałszywej propagandzie, dwójmyśleniu, nowomowie. W swych demaskacjach świetnie operuje paradoksem, konceptem czy ironią.

Twórczość Ewy Lipskiej nie jest odpowiedzią czy dialogiem z innymi twórcami, taka forma jest jej raczej obojętna, jak twierdzi to "zajęcie męskie", ona, jeżeli rozmawia, to tylko z czytelnikiem. Jest dla siebie ostrym krytykiem, bardzo często dokonuje selekcji, często jest ze swej pracy niezadowolona; z niepokojem obserwuje, jak opuszcza ją pewność siebie. Dlatego tak ważne jest uznanie czytelników. Oni wiedzą, że postęp cywilizacji łamie zasady etyczno - moralne, mimo to dalej czytają o tym, iż "tylko maczuga została zamieniona na rakiety" i przyznają pierwszeństwo poezji, która mówi, że tragizm człowieka polega na jego niezmienności.

Wydane dotąd tomiki wierszy Ewy Lipskiej: Wiersze; Drugi zbiór wierszy; Trzeci zbiór wierszy; Czwarty zbiór wierszy, Piąty zbiór wierszy; Żywa śmierć; Nie o śmierć tutaj chodzi, lecz o biały kordonek; Przechowalnia ciemności; Strefa ograniczonego postoju; Stypendyści czasu; Wspólnicy zielonego wiatraczka; Ludzie dla początkujących; Godziny poza godzinami; Ersatzleben = Życie zastępcze; Białe truskawki; Sklepy zoologiczne.

¹ S. Barańczak: Kwit z "przechowalni ciemności". [w:] Literatura współczesna "źle obecna" w szkole. Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, s. 288.