Projekt Shrink Smart

Kurczące się miasta

Urząd Miasta w Bytomiu

Projekt Shrink Smart − Governance of Shrinkage within an European Context realizowany jest na Uniwersytecie Śląskim przez zespół pracowników naukowych Katedry Geografii Ekonomicznej: prof. zw. dr. hab. Jerzego Rungego, dr. Roberta Krzysztofika i dr Iwonę Kantor-Pietragę. W projekcie uczestniczy ponadto siedem zespołów badawczych z: Liverpoolu, Rzymu, Lwowa, Ostrawy, Nottingham, Timisoary, Lipska.

Zamierzeniem badaczy z Wydziału Nauk o Ziemi UŚ jest zdiagnozowanie i określenie charakteru zjawiska kurczenia się (shrinkage) miast w regionie katowickim, a także ustalenie zasad i możliwości prowadzenia skutecznych działań zaradczych w ramach szeroko pojętej idei współzarządzania (governance) przestrzenią miejską.

Przedmiotem badań są miasta konurbacji katowickiej, ze szczególnym uwzględnieniem Bytomia i Sosnowca. Pierwsze swoimi początkami sięga średniowiecza, drugie to typowe miasto XX wieku. Zwrócono szczególną uwagę na takie elementy wizerunku tych miast, jak: tereny poprzemysłowe i pogórnicze, pustostany, niski stopień rewitalizacji, spadek populacji mieszkańców i bezrobocie. Badacze starali się wskazać, w jaki sposób transformacja systemowa i przekształcanie miast przemysłowych wpływa na kształt społeczeństwa. Odnotowali wiele negatywnych skutków. Jednym z nich jest spadek liczby mieszkańców. W latach 1990–2007 na terenie konurbacji katowickiej zaobserwowano zmniejszenie liczby populacji aż o 17 proc.

JoK

Międzynarodowy projekt ICARUS

Laboratorium jak świątynia

Prof. J. Kisiel i prof. C. Rubbia

Celem międzynarodowego eksperymentu ICARUS jest badanie właściwości neutrin – cząstek elementarnych słabo oddziałujących z materią. Projekt gromadzi badaczy z Włoch, Stanów Zjednoczonych, Rosji oraz Polski. Katowicką grupę reprezentują: prof. dr hab. Jan Kisiel – koordynator prac polskiego zespołu – oraz mgr Jacek Holeczek, mgr Izabela Kochanek, mgr Sławomir Mania – pracownicy i doktoranci Instytutu Fizyki im. Augusta Chełkowskiego Uniwersytetu Śląskiego.

Badanie właściwości neutrin jest skomplikowane przede wszystkim ze względu na ich słabe oddziaływanie z materią. W związku z tym, aby zgłębiać tę niezwykle ważną i obiecującą dziedzinę fizyki, potrzebne było stworzenie odpowiednich warunków do eksperymentu. Wybrane zostało miejsce szczególne – Laboratori Nazionali del Gran Sasso (LNGS), będące największym na świecie podziemnym laboratorium fizyki, zlokalizowanym około 120 km od Rzymu, między dwoma włoskimi miastami – L’Aquilą i Teramo. Jest to dziesięciokilometrowy tunel wydrążony w najwyższym masywie Apeninów – Gran Sasso (stąd nazwa laboratorium). – Dla mnie to laboratorium jest jak wielka brama świątyni wiedzy o cząstkach elementarnych – mówi Izabela Kochanek.

Wewnątrz tunelu znajdują się trzy hale, każda o długości około 100 metrów i łącznej objętości 180 tys. m3. W hali B zlokalizowany został detektor ICARUS T600. Jest to urządzenie służące do wykrywania i rejestracji przypadków oddziaływań cząstek, zbudowane z dwóch aluminiowych kontenerów. We wnętrzu każdego z nich znajduje się około 300 ton ciekłego argonu. Jest to największy na świecie detektor ciekłoargonowy. Spośród około osiemdziesięciu fizyków biorących udział w eksperymencie ICARUS, dwudziestu jest pracownikami polskich ośrodków naukowo-badawczych. Reprezentują Instytut Fizyki Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Instytut Fizyki Jądrowej PAN im. H. Niewodniczańskiego, Instytut Problemów Jądrowych im. A. Sołtana, Instytut Radioelektroniki Politechniki Warszawskiej oraz Instytut Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Wrocławskiego.

MK

Socjologowie o przestrzeni publicznej

Najatrakcyjniejsza galeria

Centrum Katowic – Rondo Sztuki

25 proc. mieszkańców miast uważa, że galerie handlowe to najatrakcyjniejsze miejsca w mieście – pokazują badania nad przestrzenią publiczną Śląska (ze szczególnym uwzględnieniem Katowic i Gliwic), które prowadzą dr Krzysztof Bierwiaczonek, mgr Barbara Lewicka i dr hab. Tomasz Nawrocki – socjologowie z Wydziału Nauk Społecznych UŚ. Badaczy interesują szczególnie trzy przestrzenie: centralna (rynki i główne ulice miasta), sakralna (cmentarze), wielkich centrów handlowych (tzw. malli).

Z przeprowadzonych analiz wynika, że rolę centrów miast zaczęły przejmować centra handlowe. Ten proces zachodzi szybciej, kiedy w mieście brakuje przestrzeni wypełniających cztery sfery: sacrum, władzę, handel i rozrywkę. Tak dzieje się m.in. w Katowicach. Według socjologów z Wydziału Nauk Społecznych, galerie handlowe nie muszą stanowić zagrożenia dla przestrzeni miejskiej. Nie mogą jednak zastąpić lub przejąć funkcji centrum miasta. Są jedną z typowych, dla naszych czasów, form przestrzeni miejskiej o znaczeniu komercyjnym i społecznym. Mieszkańcy Katowic i Gliwic traktują centra handlowe głównie jako najlepsze punkty do dokonywania zakupów (około 60 proc.), choć dla części osób są one także miejscem, w którym spędza się czas wolny oraz prezentuje swój styl bycia.

JoK

Badania cytogenetyczne w Katedrze Anatomii i Cytologii Roślin UŚ

Modelowa trawa

Zespół prof. UŚ dr. hab. Roberta Hasteroka jest szczególnie zainteresowany analizą struktury genomu jądrowego traw, a zwłaszcza Brachypodium distachyon, czyli kłosownicy dwukłoskowej

Prof. UŚ dr hab. Robert Hasterok z Katedry Anatomii i Cytologii Roślin Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska UŚ kieruje badaniami dotyczącymi cytogenetyki roślin, czyli analizy genomów na poziomie mikroskopowym. Jego zespół jest szczególnie zainteresowany analizą struktury genomu jądrowego traw, a zwłaszcza Brachypodium distachyon, czyli kłosownicy dwukłoskowej.

Od lat poszukiwano rośliny modelowej, która pozwoliłaby na łatwiejsze i dokładniejsze analizy najważniejszej grupy roślin uprawnych, jaką stanowią zboża strefy klimatu umiarkowanego, takie jak: pszenica, jęczmień, żyto czy owies. Organizm modelowy charakteryzuje się zestawem cech, które czynią go bardziej użytecznym do badań naukowych, niż ma to miejsce w przypadku innych organizmów grupy, którą reprezentuje. Szerzej zakrojone badania nad Brachypodium distachyon podjęto około 10 lat temu na Uniwersytecie Aberystwyth w Wielkiej Brytanii. Grupa prof. Hasteroka stale współpracuje z ośrodkami badawczymi w Wielkiej Brytanii i w USA, zaś w projekcie sekwencjonowania genomu jądrowego uczestniczyło aż kilkanaście ośrodków naukowych z Europy i Stanów Zjednoczonych.

Pracownicy Katedry Anatomii i Cytologii Roślin reprezentują cytogenetykę, będącą dziedziną z pogranicza genetyki i biologii komórki. W przeciwieństwie do typowych analiz molekularnych, badania cytogenetyczne uchodzą za bardzo żmudne i trudne na poziomie metodycznym; dodatkowo wykorzystywane metody charakteryzują się stosunkowo niską wydajnością. W cytogenetyce roślin naukowcy napotykają na rozmaite przeszkody metodyczne, związane ze specyfiką materiału roślinnego – przykładowo obecnością ścian komórkowych.

JK

Słownik sztuki Katowic i okolic – projekt Zakładu Historii Sztuki UŚ

Śląski dorobek artystyczny

Architekt Henryk Buszko, który razem z Aleksandrem Frantą zaprojektował osiedle Tysiąclecia i osiedle przy al. Roździeńskiego oraz gmach Związków Zawodowych w Katowicach, na tle swojej realizacji – willi gen. Jerzego Ziętka w Ustroniu

Zakład Historii Sztuki UŚ prowadzi projekt, którego celem jest sporządzenie i publikacja słownika sztuki Katowic i okolic. Kierują nim dr hab. Barbara Szczypka-Gwiazda oraz dr hab. Irma Kozina. Autorki słownika chcą zaprezentować m.in. dorobek artystów tworzących środowisko katowickiej Akademii Sztuk Pięknych – przedstawione zostaną biogramy uznanych plakacistów, takich jak Waldemar Świerzy czy Roman Kalarus, wybitnych malarzy, m.in.: Romana Nowotarskiego, Jerzego Dudy-Gracza, Jacka Rykały i Kazimierza Cieślika, oraz cenionych rysowników, takich jak: Tomasz Jura i Andrzej Czeczot. Obok wykazu twórców pojawią się także noty na temat budowli i kompleksów architektoniczno-urbanistycznych, poszczególnym hasłom mają towarzyszyć zwięzłe opisy. Całości dopełni bibliografia oraz indeksy – rzeczowy i osobowy. Słownik będzie zawierał informacje, które zapewne niejednokrotnie zaskoczą odbiorcę, a przy tym posłużą do upamiętnienia śląskiej działalności artystów, których pozycja w przestrzeni sztuki jest już od dawna ugruntowana, niemniej czasem zapomina się, że tworzyli także w Katowicach.

Wyrazami hasłowymi będą także nazwy instytucji, np. Muzeum Śląskiego, którego siedzibę zaprojektował Karol Schayer. Oprócz zagadnień należących już do historii pojawią się informacje o najmłodszych adeptach sztuki. Wymienić tu można prace Ksawerego Kaliskiego i Michała Kopaniszyna, którzy w procesie tworzenia wykorzystują możliwości, jakie dają im nowe media. Autorki planują także włączyć w obszar swoich zainteresowań badawczych sztukę graffiti.

AH

Strategie przetrwania w zanieczyszczonych środowiskach

Badania nad pająkami

Dr Agnieszka Babczyńska bada biologię i fizjologię pająków

Głównym zakresem zainteresowań naukowych dr Agnieszki Babczyńskiej z Katedry Fizjologii Zwierząt i Ekotoksykologii UŚ jest toksykologia pająków. Zajmuje się szczególnie gatunkami, które żyją w zanieczyszczonych środowiskach, takich jak np. hałdy. Pająki takie gromadzą w sobie, często w zaskakująco dużych ilościach, metale ciężkie. Nieulegające rozkładowi toksyny środowiskowe po wniknięciu, wraz z pokarmem, do organizmów ofiar pająków, są odkładane i gromadzone wźkomórkach przewodu pokarmowego. Pająki ich nie eliminują i potrafią przez całe życie kumulować wszystkie metale, które znalazły się w pokarmie. Wchłonięcie takiej ilości toksyn dla wielu innych gatunków zwierząt byłoby wielkim obciążeniem, mogłoby nawet prowadzić do śmierci. Tymczasem pająki doskonale sobie z tym radzą: żyją, rozmnażają się, utrzymują populację na odpowiednim poziomie. Nie wiadomo za bardzo, jakimi sposobami te metale zagospodarowują i jak to się dzieje, że nie szkodzą im one. Toksyny gromadzą w nieaktywnych granulach w odwłoku, w gruczołach jelita środkowego, odizolowane od wszystkich przemian metabolicznych. Naukowcy z Katedry Fizjologii Zwierząt i Ekotoksykologii zastanawiają się, jakie są ich strategie obrony przed metalami. Obecnie badacze są na etapie badań białek wiążących metale. Takie białka – metalotioneiny – wyłapują metal, wiążą go w swoich cząsteczkach (mają wysokie powinowactwo do jonów metali) i unieczynniają. Metalotioneiny to białka, które występują we wszystkich żywych organizmach, łącznie z roślinami, ale najlepiej są rozpoznane u kręgowców, głównie u gryzoni i ryb. W świecie bezkręgowców o tych metalotioneinach wiadomo bardzo mało i jest to obszar dotąd niezbadany.

AS