Pierwsza myśl o zasadności utworzenia uniwersytetu na Górnym Śląsku pojawiła się w 1921 roku. Była to inicjatywa ks. Stanisława Adamskiego oraz Wojciecha Sosińskiego, posłów na Sejm Ustawodawczy. Kolejne rozmowy na ten temat toczono pod koniec lat 20. XX wieku.

Potrzeba stworzenia w Katowicach instytucji, która między innymi podnosiłaby kwalifikacje nauczycieli szkół powszechnych i średnich, zaowocowała powołaniem w 1928 roku Instytutu Pedagogicznego. Wybuch II wojny światowej przerwał rozwój katowickiego ośrodka dydaktycznego, jednak już w marcu 1945 roku podjęto działania zmierzające do jego reaktywacji. Wtedy to powstał Obywatelski Komitet Przygotowawczy Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Efektem jego pracy był Memoriał w sprawie założenia Uniwersytetu w województwie śląsko- dąbrowskim, szeroko uzasadniający postulat utworzenia Uniwersytetu Śląskiego.

Inauguracja pierwszego roku akademickiego na Uniwersytecie Śląskim

Budowa gmachu Wydziału Nauk Społecznych

Budynek rektoratu przy ul. Bankowej w latach 70. XX w.

W 1950 roku powołano do życia Państwową Wyższą Szkołą Pedagogiczną, która zajęła miejsce likwidowanego Instytutu Pedagogicznego. Pierwsze lata funkcjonowania uczelni były trudne, jednak późniejszy okres przyniósł znaczny jej rozkwit; katowicka WSP uzyskała pełnię praw akademickich, otwarto kilka kierunków studiów humanistycznych. W czerwcu 1962 roku podjęto próby powołania do życia Filii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Katowicach. Było to przełomowe wydarzenie dla śląskiej inicjatywy. Początkowe plany uruchomienia tu zamiejscowych studiów humanistycznych uległy znacznej modyfikacji, ostatecznie otworzono kierunki matematyczne, fizyczne oraz studia prawnicze. Stanowisko prorektora ds. Filii UJ objął prof. Kazimierz Popiołek. Ciągle żywa potrzeba utworzenia samodzielnego ośrod- ka uniwersyteckiego w miarę upływu czasu nabierała bardziej realnych kształtów m.in. dzięki koncepcji połączenia dwóch uczelni: Wyższej Szkoły Pedagogicznej i Filii UJ.

Ostatecznie decyzja w sprawie powołania uniwersytetu zapadła w 1968 roku. Rektorem nowej placówki został prof. Kazimierz Popiołek. Uczelnia rozpoczęła działalność, licząc 5724 studentów (na studiach dziennych, wieczorowych i zaocznych) kształcących się na czterech Wydziałach: Humanistycznym; Matematyki, Fizyki i Chemii; Prawa i Administracji oraz Wychowania Technicznego (w 1971 roku zmieniono nazwę na Wydział Techniki, a w 2003 roku na Wydział Informatyki i Nauki o Materiałach). Dwa lata później powołano do życia Filię UŚ w Cieszynie. W 1973 roku utworzono trzy nowe Wydziały: Filologiczny, Nauk Społecznych oraz Biologii i Ochrony Środowiska. W 1974 roku powstał Wydział Nauk o Ziemi, w 1976 Wydział Pedagogiki i Psychologii, a w 1978 Wydział Radia i Telewizji. W 1989 roku Senat Uniwersytetu Śląskiego podjął uchwałę dotyczącą utworzenia Wydziału Teologicznego, jednak sprawie nie nadano biegu. Powołanie Wydziału zostało uchwalone ostatecznie w 2000 roku, a swoją siedzibę otrzymał dopiero w 2004 roku. W 2005 roku, z rozwiązanej Filii UŚ w Cieszynie, powstały dwa ostatnie Wydziały: Artystyczny oraz Etnologii i Nauk o Edukacji.

Siedziba władz uczelni, a także większości wydziałów, znajduje się w Katowicach. Pozostałe wydziały i inne jednostki dydaktyczne zlokalizowane są w: Cieszynie, Chorzowie, Sosnowcu i Rybniku (gdzie ośrodek dydaktyczny świętował w 2011 roku dziesięciolecie swojego istnienia).

Historia Uniwersytetu Śląskiego to także historia budynków – siedzib poszczególnych wydziałów. Od samego początku istnienia uczelni przystąpiono do licznych prac inwestycyjnych, wznosząc wiele obiektów dydaktycznych, badawczych i socjalnych. Ważnym momentem było zbudowanie nowych siedzib Wydziału Prawa i Administracji (w 2003 roku) oraz Wydziału Teologicznego (w 2004 roku). Oba gmachy należą do najnowocześniejszych, „inteligentnych” obiektów dydaktycznych uczelni, zaś ich charakterystyczne sylwetki wpisują się w nowy wizerunek Katowic.

W 1973 roku powstał Wydział Filologiczny. Tworząc nową jednostkę organizacyjną UŚ, podjęto decyzję o jej lokalizacji w Sosnowcu. Wydział otrzymał budynki przy ul. Bando (obecnie ul. Żytnia) i ul. Pułaskiego oraz pomieszczenia przy ul. Czerwonego Zagłębia (obecnie ul. 3 Maja). W roku akadmickim 1990/1991 niektóre kierunki Wydziału Filologicznego zostały przeniesione do Katowic. W dawnym budynku KW PZPR przy pl. Sejmu Śląskiego swoje miejsce znalazły: filologia polska, filologia klasyczna, kulturoznawstwo i bibliotekoznawstwo. W Sosnowcu pozostały filologie obce, które w 2008 roku otrzymały nowo wybudowany gmach Centrum Naukowo-Dydaktycznego Instytutów Neofilologicznych w Sosnowcu przy ul. Grota-Roweckiego (w miejscu po byłym szpitalu dziecięcym).

7 lipca 2011 roku został przeprowadzony końcowy odbiór gmachu Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej. CINiBA to wspólny projekt Uniwersytetu Śląskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Nowoczesna biblioteka naukowa spełniać będzie standardy XXI wieku, tak w zakresie udostępniania informacji niezbędnej do realizacji programów studiów obu uczelni, poprawy jakości nauczania poprzez wzrost potencjału badawczego, jak i w zakresie rozszerzania dostępności literatury naukowej w regionie. Wzmocni także rolę Uniwersytetu Śląskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego w międzynarodowych relacjach naukowych.

W kolejce czekają już nowe inwestycje. Kończy się budowa Śląskiego Międzyuczelnianego Centrum Edukacji i Badań Interdyscyplinarnych w Chorzowie. Ważnym wydarzeniem będzie także wzniesienie siedziby Wydziału Radia i Telewizji im. Krzysztofa Kieślowskiego w nowej lokalizacji – w obszarze obejmującym kwartał ulic Pawła – Wodna – Górnicza w Katowicach. Niedaleko znajdują się Wydziały: Prawa i Administracji, Nauk Społecznych oraz rektorat z nowym deptakiem (zamkniętym dla ruchu drogowego fragmentem ul. Bankowej). Dzięki takim zmianom w centrum Katowic powstanie akademicki kampus z prawdziwego zdarzenia.