Wszystko zaczęło się w pierwszych tygodniach września 1980 r., w Instytucie Fizyki, za którym poszła większość wydziałów i niezależnie Wydział Nauk Społecznych (socjologia). O ironio, dyskusje odbywały się często podczas zebrań ZNP, organizowanych na uczelni przez ówczesne władze partyjne. W gorącej atmosferze Porozumień Sierpniowych rodziło się poczucie pewności, że tylko poprzez wolne związki zawodowe można będzie budować wolne społeczeństwo. W końcu września, po kolejnym spotkaniu w Instytucie Fizyki, podjęto decyzję o poinformowaniu ówczesnego rektora o powstaniu nowego związku. W atmosferze niepewności i obaw Alicja Ratuszna i Roman Zając udali się do niego z pismem, podpisanym przez Jana Jelonka, Adama Kasprzyka i Juliana Bojanowskiego.

2 października 1980 r. powstała Tymczasowa Uczelniana Komisja Koordynacyjna NSZZ Solidarność, jej przewodniczącym został Jan Jelonek. Rejestracji związku dokonano w Międzyzakładowym Komitecie Robotniczym w Jastrzębiu-Zdroju. W trakcie Pierwszego Walnego Zebrania Delegatów 27 listopada 1980 r. TUKK przekształciła się w NSZZ Solidarność Uniwersytetu Śląskiego. W 24 kołach uczestniczyło wówczas 1500 członków, czyli około 40 % pracowników uczelni. Członkowie Związku brali udział w posiedzeniach komisji senackich i rektorskich, zgłaszali wnioski i postulaty dotyczące zmian organizacyjnych, płacowych i socjalnych na uczelni. Kierowali je zarówno do władz uczelnianych, jak i wojewódzkich, wspierali ogólnopolskie akcje, zmierzające do poszerzenia swobód obywatelskich i ograniczenia cenzury.

TUKK utrzymywała ścisłe kontakty z Międzyzakładową Komisją Robotniczą w Jastrzębiu. 6 listopada 1980 r. ukazał się pierwszy biuletyn „Solidarność Uniwersytecka”, którego ostatni, 40. numer został wydany 11 grudnia 1981 r.

„Solidarność” UŚ zaangażowała się w prace nad połączeniem organizacji zakładowych w jeden związek „Solidarność”. Mediatorami byli: Jan Jelonek i Adam Kasprzyk. 22 lutego 1981 r. odbyło się pierwsze zebranie Zarządu Regionu Śląska i Zagłębia NSZZ Solidarność, w którym uczestniczyły połączone: MKR Jastrzębie i ZR KMZ Katowice.

Wspólnie z Górnośląską Komisją Porozumiewawczą Nauki, Regionalną Komisją Kultury i Regionalnym Ośrodkiem Badań Społeczno-Ekonomicznych oraz NZS powołano Wszechnicę Górnośląską, w ramach której organizowano wykłady popularnonaukowe, spotkania i dyskusje, ich celem było budowanie podstaw społeczeństwa obywatelskiego a także dostarczanie niefałszowanych informacji z historii Polski oraz faktach bieżących.

W lutym 1981 r. na Uniwersytecie odbyło się spotkanie prezydiów komisji zakładowych: Politechniki Śląskiej, Akademii Ekonomicznej, Akademii Wychowania Fizycznego, Akademii Medycznej i Uniwersytetu Śląskiego, które rozpoczęło działania na rzecz integracji środowiska akademickiego naszego regionu. 19 października 1981 r. na Zjeździe Delegatów Nauki NSZZ Solidarność powołano Ogólnopolską Komisję Porozumiewawczą Nauki. Związek w tym czasie silnie angażował się w ogólnopolskie strajki i akcje protestacyjne.

Bardzo ważnym wydarzeniem w życiu uczelni były majowe wybory władz rektorskich, w które Związek był bardzo zaangażowany i poparł kandydaturę profesora Augusta Chełkowskiego. W roku akademickim 1981/1982 r. na czele uczelni stanęli: prof. August Chełkowski (rektor) oraz prof. Irena Bajerowa i prof. Maksymilian Pazdan (prorektorzy).

Stan wojenny

Było to najtrudniejsze doświadczenie dla osób należących do Związku. Internowano urzędującego rektora, prof. Augusta Chełkowskiego, prorektora prof. Irenę Bajerową oraz 34 pracowników i 59 studentów, aresztowano 26 osób. Represje trwały jeszcze długo po 13 grudnia 1981 r. W sumie zwolniono z Uniwersytetu około 80 pracowników, bo do oceny merytorycznej doszła także cenzurka za postawę społeczno-polityczną. Najgorzej wypadli ci, którzy w posierpniowym okresie odznaczyli się niezależnością myślenia. Nie było w Polsce drugiej takiej uczelni, którą by tak surowo skarcono w stanie wojennym. Związek działał jednak nadal, tyle że w podziemiu, starając się nieść pomoc represjonowanym i ich rodzinom, kolportowano także prasę podziemną.

Reaktywacja Związku

3 maja 1989 r. odbyło się Walne Zebranie Delegatów. Wybrano przewodniczącego Jana Jelonka, Komisję Zakładową i podjęto uchwały, dotyczące pracowników UŚ represjonowanych w okresie stanu wojennego oraz czynnego poparcia wyborów do Sejmu i Senatu RP. Zakładowa Organizacja Związkowa liczyła wtedy 710 członków. 4 czerwca 1989 r., po upadku komunizmu, „Solidarność” wyszła z podziemia i wznowiła swoją legalną działalność.

W wyborach parlamentarnych mandaty posłów zdobyli: prof. Walerian Pańko i dr Jan Rzymełka, prof. August Chełkowski został senatorem, a w II kadencji marszałkiem Senatu RP. W 1991 r. prof. Walerian Pańko, decyzją Sejmu RP został prezesem NIK.

W kwietniu i maju 1990 r. związkowcy uczestniczyli w tworzeniu Komitetów Obywatelskich „Solidarność” i przygotowaniach do wyborów samorządowych. Jan Jelonek został przewodniczącym Unii Komitetów Obywatelskich Województwa Katowickiego, a Michał Kalitowski przewodniczącym Unii Katowickiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarności”. W wyniku wyborów do organów samorządowych weszli: Jan Jelonek (radny w Sosnowcu), Janusz Frąckowiak (radny w Mikołowie i delegat do Sejmiku Śląskiego), Adam Kasprzyk (członek Zarządu Rady Miejskiej w Katowicach).

Uniwersytecka „Solidarność” uczestniczy w przemianach zachodzących w uczelni, dając swoje propozycje zmian do statutu uczelni, regulaminów płacowych, socjalnych oraz regulaminu pracy. Członkowie Komisji Zakładowej działają także na forum regionalnym i krajowym, angażując się w prace Regionalnej i Krajowej Sekcji Nauki w sprawach dotyczących ustawy o szkolnictwie wyższym, uzgodnieniach taryfikatorów płac oraz w sprawach socjalnych.

Komisja Zakładowa prowadzi także od początku działalność turystyczno-kulturalną dla pracowników Uniwersytetu Śląskiego, dbając o integrację środowiska akademickiego.

Pamięć o ważnym dziedzictwie

Corocznie Komisja Zakładowa organizuje sesje adresowane do pracowników, studentów i licealistów. Ich celem jest stałe przypominanie o wydarzeniach, które zaważyły na losach całego narodu a także przywoływanie pamięci o tych, którzy tę rzeczywistość tworzyli, byli to m.in.: prof. August Chełkowski, prof. Andrzej Pawlikowski, prof. Irena Bajerowa, prof. Walerian Pańko, prof. Edward Kluk… Organizowane są także wystawy okolicznościowe, na których prezentowane są zdjęcia, dokumenty i pamiątki z lat 80.

Nawet jeżeli wiedzę o poszczególnych wydarzeniach zatrze czas, to bez wątpienia pozostanie świadomość, że wkład tych osób i być może nasze drobne przyczynki spowodowały, że dziś, jako wolni ludzie możemy w powszechnych wyborach decydować o sprawach swoich i Ojczyzny.

Przesłanie

„Solidarność” jest dobrem narodowym, okupionym ofiarą, cierpieniem, a nawet życiem wielu ludzi. Nie wolno nam tego dobra zmarnować. Dziś znacznie groźniejsze od zaciętej debaty publicznej jest porzucenie paradygmatu „Solidarności”, która otworzyła nam bez przemocy drogę do wolności.