W Zakładzie Historii Sztuki, znajdującym się w budynku Wydziału Nauk Społecznych UŚ, ma miejsce projekt, którego celem jest sporządzenie i publikacja Słownika sztuki Katowic i okolic. Finansowana ze środków KBN inicjatywa realizowana jest przez kierownika Zakładu, dr hab. Barbarę Szczypkę-Gwiazdę oraz dr hab. Irmę Kozinę. Zestawienie sylwetek twórców – architektów, malarzy oraz rzeźbiarzy, a także ugrupowań artystycznych i zabytków ma umożliwić refleksję nad sztuką na wielu różnorodnych poziomach interpretacyjnych.

- Zależało nam na tym, aby opracowanie nosiło nazwę słownika, nie encyklopedii - zaznacza dr hab. Irma Kozina – ten drugi termin mógłby wywołać u odbiorców błędne przekonanie odnośnie naszych zamierzeń. Publikacja, o której rozmawiamy, nie będzie nawiązywać do tradycji wielkich encyklopedystów. Chcemy przedstawić pewien etap zamkniętej wiedzy, zestawiony w alfabetyczny układ pojęć. Dużą inspiracją były dla nas podobne inicjatywy podejmowane przez warszawskie, krakowskie czy wrocławskie ośrodki akademickie.
Rozpatrując specyfikę zabytków Katowic nie można zapomnieć o historii tego ośrodka miejskiego, na który przez długie lata ogromny wpływ wywierały procesy industrializacji. Obiekty, zarezerwowane niegdyś dla przemysłu i techniki, od stosunkowo niedługiego czasu definiowane są oficjalnie jako obszary stanowiące dziedzictwo kulturowe regionu. Część z nich, chociaż znajdzie się na kartach słownika, już nie istnieje, stąd, dla wyczerpującego ich opisu, nieodzowna była analiza dokumentów znajdujących się w archiwach i bibliotekach. Mimo dużej ilości pracy, zaangażowanie w projekt większej ilości osób nie było jednak konieczne.

- Przy realizacji niezbędnych działań sprawdziła się praca w duecie – wyjaśnia dr hab. Irma Kozina. – Pamiętajmy, że mówimy o młodym mieście, powstałym w 1865 roku, zatem materiałów z nim związanych nie jest tak dużo, jak w przypadku innych miast aglomeracji śląskiej. Wraz z panią doktor Szczypką-Gwiazdą zajmuję się sztuką Katowic już od ponad dwudziestu lat, kładąc szczególny nacisk na niegdysiejszy Śląsk Pruski, czyli m.in. Katowice, Gliwice i Bytom. Wcześniej towarzyszyła nam pani profesor Ewa Chojnicka, której zainteresowania badawcze ogniskowały się wokół obszarów dawnego Śląska Austriackiego oraz Bielska.
Autorki słownika zaprezentują dorobek artystów tworzących środowisko katowickiej ASP. Przedstawione zostaną biogramy uznanych plakacistów, wśród których znajdują się Waldemar Świerzy czy Roman Kalarus, wybitnych malarzy w osobach m.in. Romana Nowotarskiego, Jerzego Dudy-Gracza, Jacka Rykały i Kazimierza Cieślika oraz cenionych rysowników, takich jak Tomasz Jura bądź Andrzej Czeczot.
Obok wykazu twórców pojawią się także noty dotyczące budowli i kompleksów architektoniczno-urbanistycznych, poszczególnym hasłom mają towarzyszyć ich zwięzłe opisy. Całości dopełni bibliografia oraz indeksy – rzeczowy oraz osobowy.
Słownik będzie zawierał informacje, które zapewne niejednokrotnie zaskoczą odbiorcę, a przy tym posłużą do upamiętnienia śląskiej działalności artystów, których pozycja w przestrzeni sztuki jest już od dawna ugruntowana, niemniej czasem zapomina się, że tworzyli także w Katowicach. Jedną z takich postaci jest, wspomniany już, Waldemar Świerzy, który działał w katowickiej Akademii Sztuk Pięknych, m.in. Georg i Emil Zillmannowie, twórcy osiedli robotniczych Giszowiec i Nikiszowiec,
a także wielu obiektów przemysłowych wzniesionych na terenie Górnego Śląska. Warto wspomnieć także o pracy Arnolda Hartmanna. Ten znany berliński architekt stworzył dla Katowic projekt Ratusza, który nie został jednakże zrealizowany. Obecnie niewiele osób pamięta o tych przedsięwzięciach, chociaż fakt ich istnienia jest z pewnością nobilitujący dla miasta.
Nie zawsze jedno hasło odnosić się będzie do pojedynczego obiektu. Termin „przełom dwudziestolecia międzywojennego” wprowadzi większą ilość form architektonicznych, które dla ówczesnych Katowic były bardzo ważnymi obiektami. Hasła stanowić będą także nazwy instytucji, by wspomnieć chociażby Muzeum Śląskie, którego projektantem był Karol Schayer.
Obok zagadnień należących już do historii pojawią się informacje traktujące o najmłodszych adeptach sztuki. Wymienić tu można prace Ksawerego Kaliskiego i Michała Kopaniszyna, którzy w procesie tworzenia wykorzystują możliwości, jakie dają im nowe media. Autorki planują także włączyć w obszar swoich zainteresowań badawczych sztukę graffiti.
Informacje zawarte w publikacji sprostują wiele mitów i nieporozumień. Czytelnicy dowiedzą się dlaczego nie można uznać Giszowca za pierwsze w Polsce miasto – ogród i prześledzą procesy przemian zachodzące w urbanistyce w centrum Katowic. Ponadto będą mieli możliwość poznać historię zabudowy jedynego w Polsce rynku miejskiego, na którym krzyżują się linie tramwajowe.
Prace nad słownikiem zostały już wytyczone. W pierwszym roku ich trwania autorki planują studia przy archiwach i zasobach bibliotecznych oraz substancji przetrwałej na miejscu, kolejny rok poświęcony będzie na prace, w wyniku których pozyskane zostaną materiały ilustracyjne, plany, mapy, odbitki kserograficzne i skany komputerowe, finalnym aspektem będą działania redakcyjno-edytorskie. Te ostatnie mogą się okazać, jak zaznacza doktor Kozina, wyjątkowo dużym wyzwaniem.
- Zależy nam na uniwersalnej formie słownika – wyjaśnia – należy pamiętać, że mogą z niego korzystać zarówno uczniowie, jak i osoby, które w sposób profesjonalny zajmują się sztuką. Zdajemy sobie sprawę z trudności takiego wypośrodkowania, stąd aż rok poświęcimy samej redakcji projektu.
Według zamysłu autorek ma on pełnić rolę przewodnika po mieście i przejrzystej publikacji o cechach kompendium, nie tracąc przy tym jednak naukowego charakteru. Wśród hipotetycznych odbiorców słownika można wymienić młodzież, turystów oraz mieszkańców aglomeracji śląskiej zainteresowanych przestrzenią kulturową w której żyją.