We wrześniu 2012 roku trzech pracowników Katedry Geologii Podstawowej Wydziału Nauk o Ziemi UŚ – dr hab. Jerzy Żaba, dr Justyna Ciesielczuk i dr Krzysztof Gaidzik – po raz kolejny wzięło udział w Polskiej Wyprawie Naukowej do Peru. W pierwszej części trzytygodniowej ekspedycji naukowcy z UŚ prowadzili badania strukturalno-tektoniczne, petrograficzne oraz hydrogeologiczne w południowej części kraju, w rejonie Kanionu Colca. Ponadto, od 23 do 26 września uczestniczyli w 16. Kongresie Peruwiańskiego Towarzystwa Geologicznego (SGP) w Limie, połączonym z, organizowaną co dwa lata, konferencją The Society of Economic Geologists (SEG).

Wyraźny kontrast pomiędzy zieloną doliną zasobną w wodę a szarymi, pozbawionymi roślinności górami w rejonie Arequipy

Grupa tektoniczna (od lewej): dr Krzysztof Gaidzik, dr Justyna Ciesielczuk, profesor Jerzy Żaba nad Kanionem Colca w okolicy Cabanaconde

Współczesne powłoki trawertynowe tworzące się na otoczakach w dolinie Huambo

Pomiar temperatury wody 68,9 oC ze źródła termalnego La Calera w okolicy Chivay, 3636 m n.p.m.

Rzeka Colca powyżej źródeł termalnych La Calera

Utwory wulkanogeniczne w rejonie miejscowości Callalli. Kordyliera Zachodnia, Andy Środkowe

Uroczyste zakończenie XVI Peruvian Geological Congress & SEG 2012 Conference w Limie

Polskie Wyprawy Naukowe do Peru odbywają się od 2003 roku (pracownicy Uniwersytetu Śląskiego uczestniczą w nich od 2006 roku) pod kierunkiem prof. dr. hab. inż. Andrzeja Paulo z Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH w Krakowie. Każdorazowo w wyprawach uczestniczy od 10 do 15 naukowców specjalizujących się w różnych dziedzinach nauki, z wielu polskich instytucji naukowych. Dotychczas reprezentowane były: geologia (w tym: wulkanologia, geologia złóż, tektonika i geologia strukturalna, petrologia, mineralogia, hydrogeologia), geoturystyka, geomorfologia, archeologia, biologia, medycyna oraz geofizyka.

Nadrzędnym celem prowadzonych badań jest stworzenie podwaliny naukowej pod przyszły Park Narodowy Kanion Colca i Dolina Wulkanów w południowym Peru. Projekt ten znalazł się w gronie 40 programów naukowych, wyłonionych w drodze konkursu na najwybitniejsze osiągnięcia nauki polskiej w ramach projektu współfinansowanego przez Unię Europejską „Cudze chwalicie, swego nie znacie – promocja osiągnięć nauki polskiej”.

Naukowcy z Uniwersytetu Śląskiego tworzą tzw. grupę tektoniczną, której inicjatorem i kierownikiem jest dr hab. Jerzy Żaba. Celem badań naukowców z Katowic jest poznanie strukturalnych założeń i tektonicznej ewolucji Kanionu Colca, a także określenie geodynamicznych uwarunkowań oraz relacji między budową i aktywnością tektoniczną tego obszaru a procesami wulkanicznymi i wynikającymi z nich zagrożeniami środowiska (erupcje wulkanów, przemieszczenia i deformacje gruntu związane z aktywnością uskoków, trzęsienia ziemi, osuwiska, lawiny błotne itp.). Szczegółową analizą strukturalną objęto formy wulkaniczne i tektoniczne (fałdy, nasunięcia, uskoki, spękania itp.) występujące w rejonach: dolina rzeki Colca między Chivay a Pinchollo, dolina rzeki Huambo od wysokości około 4300 m n.p.m. do jej ujścia w rejonie miejscowości Canco: 1300 m n.p.m., Kanion Colca w rejonie Cabanaconde oraz Dolina Wulkanów od Orcopampy do Ayo. W związku z tym naukowcy z WNoZ UŚ realizują następujące projekty badawcze (patrz: „Przegląd Geologiczny” 1/2011): (1) Tektoniczne uwarunkowania wulkanizmu oraz pozycji strukturalnej i rozwoju Kanionu Colca, Peru, (2) Analiza mineralizacji pierwotnej i wtórnej law wulkanicznych, (3) Zagrożenia osuwiskami związane z aktywnością tektoniczną w rejonie doliny Rio Colca, (4) Struktury tektoniczne warunkujące rozwój sieci rzecznej, (5) Waloryzacja dziedzictwa geologicznego w Dolinie Rio Huambo oraz Kanionu Colca, (6) Mineralizacja powierzchniowa wokół źródeł termalnych w dolinie Rio Colca i gejzeru Pinchollo, (7) Trawertyny w dolinie Huambo, (8) Mineralizacja wtórna w skałach wulkanicznych i osadowych, (9) Zmiany kontaktowe w skałach silikoklastycznych.

W tym roku w Polskiej Wyprawie Naukowej do Peru, oprócz trzech pracowników WNoZ UŚ, wzięli udział także trzej pracownicy Akademii Górniczo-Hutniczej im. S. Staszica w Krakowie, po jednym pracowniku Głównego Instytutu Górnictwa i KGHM Polska Miedź, a także doktorant Śląskiego Uniwersytetu Medycznego oraz trzech studentów AGH. Grupa geologów z WNoZ UŚ kierowana przez dr. hab. Jerzego Żabę prowadziła prace badawcze w okolicach miejscowości Huambo i Cabanaconde, na południe od Kanionu Colca oraz w rejonie Chivay, w dolinie rzeki Colca. Badania obejmowały zarówno zagadnienia geologii podstawowej, tektoniki, geologii strukturalnej, petrografii, jak również hydrogeologii. Do badań laboratoryjnych przywieziono kilkadziesiąt kilogramów próbek skał, gleb, jak również ponad 20 próbek wody ze źródeł termalnych, wód płynących oraz gejzeru. Próbki skalne posłużą do dalszych szczegółowych badań mezostrukturalnych oraz mikroskopowych, widocznych w obrazie płytek cienkich. Ponadto większość z nich jest przeznaczona również do mikroskopowych badań petrograficznych z użyciem takiego sprzętu, jak: polaryzacyjny mikroskop optyczny, mikroskop scanningowy SEM-EDS, dyfraktometr rentgenowski oraz mikrosonda elektronowa.

Konferencja naukowa, w której uczestniczyli dr hab. Jerzy Żaba, dr Justyna Ciesielczuk i dr Krzysztof Gaidzik z UŚ, jak również prof. Andrzej Paulo i dr Andrzej Gałaś z AGH, była największą imprezą geologiczną w historii Ameryki Łacińskiej. Zgromadziła ponad 1800 uczestników z 36 państw, z czego 49 proc. stanowili obcokrajowcy – ponad połowa spoza Ameryki Łacińskiej. Oprócz sesji plenarnych, posterowych, wycieczek konferencyjnych, krótkich kursów oraz workshopów, w ramach Kongresu swój dorobek prezentowały również 44 przedsiębiorstwa geologiczne, geofizyczne i górnicze z całego świata, oferując sprzęt i usługi.

Podczas konferencji wygłoszono około 270 referatów oraz zaprezentowano 90 posterów. W tej liczbie znalazły się dwa referaty i dwa postery naukowców z UŚ, dotyczące m.in.: strukturalnych założeń i tektonicznej ewolucji Kanionu Colca, geodynamicznych uwarunkowań oraz relacji między aktywnością tektoniczną tego obszaru a procesami wulkanicznymi i termalnymi, a także wynikającymi z nich zagrożeniami dla środowiska (erupcje wulkanów, przemieszczenia i deformacje gruntu związane z aktywnością uskoków, trzęsienia ziemi, osuwiska, lawiny błotne itp.).

Podczas konferencji wygłoszono następujące referaty: Justyna Ciesielczuk, Krzysztof Gaidzik, Grażyna Bzowska, Jerzy Żaba, Andrzej Paulo: Efflorescences in arid region of Colca River basin, South Peru oraz Jerzy Żaba, Krzysztof Gaidzik, Justyna Ciesielczuk, Zbigniew Małolepszy, Andrzej Paulo: Tectonic setting of the Rio Colca Valley network. Ponadto zaprezentowano postery: Andrzej Paulo, Justyna Ciesielczuk, Krzysztof Gaidzik, Jerzy Żaba, Adam Gaweł, Grażyna Bzowska: Thermal alterations of the Ashua Formation at the contact with a porhyry intrusion (Huambo, South Peru), a reconnaissance study oraz Jerzy Żaba, Zbigniew Małolepszy, Krzysztof Gaidzik, Justyna Ciesielczuk, Andrzej Paulo: Faults network in the Colca river valley between Maca and Pinchollo, Central Andes, Southern Peru. Ponadto naukowcy z Wydziału Nauk o Ziemi UŚ zostali przyjęci do Peruwiańskiego Towarzystwa Geologicznego.

Po zakończeniu konferencji postery przygotowane przez pracowników WNoZ UŚ przekazano zainteresowanym geologom z Uniwersytetu Państwowego w Arequipie (UNSA). Postery zaprezentowane przez grupę tektoniczną podczas I Peruwiańsko- Polskiego Kongresu w roku 2010, który odbywał się w Arequipie i Chivay (patrz: „Przegląd Geologiczny” 1/2011), wręczono zainteresowanym organom planowania i administracji obszarów chronionych z rejonu doliny i Kanionu Colca.

Wyniki badań uzyskane podczas wcześniejszych wypraw naukowych do Peru, w których brali udział pracownicy z WNoZ UŚ w latach 2006, 2008 oraz 2010, zostały dotychczas przedstawione w formie publikacji, abstraktów i streszczeń w materiałach konferencyjnych, referatów oraz posterów na konferencjach naukowych, a także w formie wystaw fotograficznych oraz odczytów i wykładów popularnonaukowych. W sumie opublikowano (lub znajdują się po pozytywnych recenzjach) sześć artykułów naukowych (w tym cztery w języku angielskim) oraz osiem abstraktów zamieszczonych w materiałach konferencyjnych. Wyniki badań prezentowano również podczas międzynarodowych konferencji: wygłaszano pięć różnych referatów oraz zaprezentowano 12 posterów. Ponadto wygłoszono 7 gościnnych odczytów na zaproszenie. Oprócz tegorocznego Kongresu w Peru, do najważniejszych konferencji należy zaliczyć: Meeting of Association of European Geological Societies, Geology for society: education and cultural heritage (9–13.07.2009, Cluj-Napoca, Rumunia), 8th Meeting of the Central European Tectonic Studies Group (CETeG; 22-25.04.2010, Mąchocice Kapitulne, Polska), 9th Meeting of the Central European Tectonic Studies Group (CETeG; 13–17.04.2011, Hotel Skalský Dvůr, Republika Czeska), The 20th General Meeting of the International Mineralogical Association, IMA 2010 Bond and Bridges (21–27.08.2010, Budapeszt, Węgry).

Wśród ważnych artykułów znalazły się między innymi dwa opublikowane w czasopismach z listy filadelfijskiej: „Journal of South American Earth Sciences” oraz „Annales Societatis Geologorum Poloniae”. Pierwszy z nich dotyczył mineralizacji wokół czynnego gejzeru znajdującego się w rejonie miejscowości Pinchollo w okolicy Kanionu Colca, drugi natomiast – aktywności uskoków w dolinie rzeki Colca między Chivay, a Pinchollo oraz związanych z nimi geozagrożeń.

Uczestnicy wyprawy Peru 2012:

prof. dr hab. Andrzej Paulo (AGH)

dr Andrzej Gałaś (AGH)

dr hab. Jerzy Żaba (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

dr Justyna Ciesielczuk (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

dr Krzysztof Gaidzik (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

dr inż. Slávka Gałaś (AGH)

dr inż. Magdalena Głogowska (Główny Instytut Górnictwa)

mgr Paweł Panajew (KGHM Polska Miedź)

mgr Piotr Cuber (Śląski Uniwersytet Medyczny)

Magdalena Tyszer (studentka AGH)

Natalia Utnicka-Łydek (studentka AGH)

Paweł Łydek (student AGH)