22 i 23 października 2012 roku na Wydziale Teologicznym UŚ odbyła się Międzynarodowa Konferencja Naukowa „»Starość – nie radość?« Aktywność Osób Starszych i Solidarność Międzypokoleniowa”

Starość to może być radość

Inicjatywę organizacji konferencji podjęły niezależnie dwa podmioty. Z jednej strony, Studenckie Koło Naukowe Nauk o Rodzinie „Pro” zainteresowało się tematyką solidarności międzypokoleniowej oraz transmisji wartości i tradycji przez osoby starsze. Równolegle, dyrektor Domu Księży Emerytów w Katowicach, ks. kanonik Zenon Ryzner, planował organizację spotkania naukowego na temat starości przeżywanej przez kapłanów, z okazji 15-lecia Domu.

W miarę jak wzrastać będzie średnia długość życia, a w konsekwencji także liczba ludzi starych, coraz bardziej konieczne będzie krzewienie kultury, która akceptuje i ceni starość, a nie spycha ją na margines społeczeństwa.

Jan Paweł II

Wraz z upływem czasu, postanowiono połączyć te działania. Do współpracy dołączyły kolejne dwa podmioty i, w rezultacie, organizatorami konferencji były: Studenckie Koło Naukowe Nauk o Rodzinie „Pro”, Zakład Nauk o Rodzinie Wydziału Teologicznego, Uniwersytet Trzeciego Wieku Uniwersytetu Śląskiego, Katedra filozofie a religionistiky Prešovská Univerzita w Preszowie oraz Dom Księży Emerytów w Katowicach. Honorowy patronat nad wydarzeniem objęli: JM Rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. zw. dr hab. Wiesław Banyś, prezydent Katowic Piotr Uszok oraz JE abp dr Wiktor Skworc, metropolita katowicki, Wielki Kanclerz Wydziału Teologicznego UŚ.

Pierwszy dzień obrad przypadł na liturgiczne wspomnienie błogosławionego Jana Pawła II, który był przykładem godnego przeżywania starości, choroby i cierpienia. Z tego względu stał się niejako patronem tego wydarzenia – na co zwrócił uwagę otwierający konferencję ks. dr hab. Antoni Bartoszek, dziekan Wydziału Teologicznego UŚ. Uczestnikami konferencji byli pracownicy naukowi i studenci nauk humanistycznych (nauki o rodzinie, teologia, pedagogika) oraz klerycy Wyższego Seminarium Duchownego w Katowicach, dyrektorzy, pracownicy oraz podopieczni domów pomocy społecznej i domów księży emerytów, a także inne osoby zajmujące się zawodowo opieką nad osobami w podeszłym wieku.

W pierwszym dniu obrad zostały podjęte zagadnienia psychologicznych i pedagogicznych uwarunkowań budowania relacji międzypokoleniowych oraz przekazu wartości i tradycji przez osoby starsze. Szczególną uwagę na przeszkody w budowaniu dialogu międzygeneracyjnego zwrócił dr Arkadiusz Wąsiński, dziekan Wydziału Nauk Humanistycznych Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-Białej, według którego największy dystans między generacją młodych i starszych rodzi odmienna przestrzeń, w której uczestniczą młodzi (przedstawieni jako cyfrowi autochtoni) – reprezentujący świat cyfrowy, a starsi (cyfrowi imigranci) – analogowy. Konsekwencją tego podziału jest odmienna mentalność, język, styl myślenia oraz sposób wyrażania uczuć. Szansą na porozumienie się – w przekonaniu dr A. Wąsińskiego – może być korzystanie z pozytywnych aspektów obu przestrzeni. Inne bariery w porozumiewaniu się młodych i starszych wywołuje sentencja obecna we współczesnej kulturze, którą podczas swojego wystąpienia przywołał (oraz zanegował) prof. dr hab. Krzysztof Wielecki z Uniwersytetu Warszawskiego: – Lepiej być młodym, zdrowym i bogatym niż starym, biednym i chorym. – Zauważył, że współczesny świat wierzy w „kult młodości”, w której szczęście utożsamiane jest z przyjemnością oraz brakiem cierpienia. Zdaniem profesora, wyobrażenia te są sprzeczne z rzeczywistością – to młodość naznaczona jest cierpieniem – trudem podejmowania decyzji życiowych. Osoby starsze, w porównaniu z młodymi, są bogatsze o doświadczenie dokonywania wyborów. W efekcie, otwartość na wzajemne przeżycia może stać się fundamentem budowania dialogu międzypokoleniowego. Istotne miejsce w tym dialogu zajmuje transmisja wartości i tradycji. Na ten temat mówiły z perspektywy socjologicznej: dr Teresa Sikora w wystąpieniu zatytułowanym „Niedaleko pada jabłko…” oraz dr Daniela Dzienniak-Pulina, wskazując na dwie perspektywy – młodych i starszych – wzajemnego postrzegania.

Podsumowaniem pierwszego dnia obrad była – pewna nowość metodologiczna – debata studentów i doktorantów wraz z prelegentami, mająca charakter dialogu międzypokoleniowego. Każdy z uczestników miał okazję wyrazić poglądy, podzielić się doświadczeniami lub zadać pytanie. Wnioskowano, że społeczeństwo napotyka wiele trudności w prowadzeniu dialogu międzygeneracyjnego. Jednak, jak się okazało, warto i można znaleźć wspólny obszar – jest nim świadomość bycia potrzebnym drugiemu pokoleniu. Młodzi i starsi mogą rozwijać się dzięki wzajemnemu uczeniu się od siebie.

Drugi dzień przeznaczony był na refleksję nad zagadnieniami wymiaru praktycznego aktywności osób starszych oraz starości przeżywanej przez kapłanów. Ksiądz kanonik Zenon Ryzner podkreślił, że „starości trzeba się uczyć” – a zwłaszcza tego, że „starość to może być radość”. Wykładnią tej tezy było wystąpienie ks. prof. dr. hab. Alojzego Drożdża, pomysłodawcy tytułu konferencji. O tym, co może wpływać na pogorszenie jakości życia u osób starszych, a w konsekwencji ograniczać przeżywanie tego etapu życia w pogodny sposób, mówił prof. zw. dr hab. n. med. Jan Szewieczek z Górnośląskiego Centrum Medycznego w Katowicach w wystąpieniu zatytułowanym „Najczęstsze problemy zdrowotne starszego wieku”. Natomiast dr Katarzyna Wojtasik z Instytutu Teologicznego im. Św. Jana Kantego w Bielsku-Białej zwróciła uwagę na aspekt mądrości życiowej osób starszych. Jedną z form aktywności osób starszych, umożliwiającą przeżywanie starości jako okresu radości, jest przynależność do Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Kierownik UTW Uniwersytetu Śląskiego dr Helena Hrapkiewicz przedstawiała tę ideę m.in. w takich słowach:

– Jest on szansą, miejscem, w którym można zdobywać wiedzę oraz spotkać drugiego człowieka, ale jest też miejscem pełnym radości, dzięki któremu można rozwijać pasje.

Aktywne dbanie o swój rozwój intelektualny i fizyczny przez osoby starsze jest sposobem na podjecie wyzwania, jakim jest życie w wieku podeszłym. W szczególnej sytuacji znajdują się emerytowani duchowni. Mówili o tym, w perspektywie teologicznej – ks. prof. dr hab. Jerzy Szymik, ukazując starość księdza jako Deus providebit, natomiast w wymiarze praktycznym – ks. kanonik Zenon Ryzner, dyrektor Domu Księży Emerytów w Katowicach na podstawie doświadczeń tej instytucji, którą księża domownicy postrzegają jako „własny dom”. Najcenniejsze dla wszystkich pracowników Domu są opinie zamieszkałych tam księży: „wiesz, dobrze, że jestem w domu, bo tu jest mój dom”.

Wymiar pomocy osobom starszym przedstawił ks. dr hab. Antoni Bartoszek, analizując biblijną przypowieść o miłosiernym Samarytaninie w kontekście zasady pomocniczości zakończonej puentą – „idź i ty czyń podobnie”. Przykład praktycznej realizacji owej puenty przedstawiła Rase Stukiene (sekretarz generalna służby pomocniczej Zakonu Maltańskiego w Wilnie), poprzez prezentację projektów Zakonu Maltańskiego realizowanych wobec osób starszych na Litwie.

Tematyka konferencji wpisywała się w kończący się Europejski Rok Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej, ogłoszony w ubiegłym roku przez Parlament Europejski. Organizacja tego wydarzenia przyczyniła się do realizacji celów roku tematycznego o podkreśleniu wkładu, jaki osoby starsze wnoszą do społeczeństwa, poznania warunków aktywnego starzenia się oraz wzmacniania solidarności międzypokoleniowej. Pierwszym efektem naszych zamierzeń jest nawiązana relacja międzygeneracyjna wśród organizatorów, wyrażająca się we współpracy kierownik dr Heleny Hrapkiewicz i słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku oraz studentów Studenckiego Koła Naukowego „Pro”.

Zagadnienia podjęte podczas konferencji zostaną zebrane w publikacji naukowej.