Od 26 do 28 kwietnia 2010 r. w Zakopanem odbywała się konferencja pt. Czytanie poetów polskiego oświecenia: Franciszek Dionizy Kniaźnin. Jak zaznaczyli organizatorzy tego przedsięwzięcia: dr hab. Bożena Mazurkowa (UŚ) i prof. UKSW dr hab. Tomasz Chachulski (IBL PAN, UKSW), inicjuje ono cykl sympozjów i publikacji zbiorowych, poświęconych interpretacji oraz reinterpretacji twórczości poetów polskiego oświecenia.

Prof. dr hab. Teresa Kostkiewiczowa

Konferencja została zorganizowana przez Pracownię Literatury Oświecenia Instytutu Badań Literackich PAN w Warszawie, Zakład Historii Literatury Baroku i Dawnej Książki Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz Katedrę Oświecenia i Edytorstwa Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Cieszyła się dużym zainteresowaniem badaczy z krajowych ośrodków naukowych (Wrocławia, Warszawy, Krakowa, Lublina, Rzeszowa, Łodzi, Katowic, Poznania, Torunia, Gdańska, Bydgoszczy) a także zagranicznych (Fryburga). Podczas trzydniowych obrad wygłoszono trzydzieści dwa referaty. Autorzy omawiali oraz interpretowali popularne, mało znane i po raz pierwszy przypomniane współcześnie utwory Kniaźnina. Podjęli najważniejsze problemy związane z jego dorobkiem, m.in. kwestie metapoetyckie, problematykę podmiotowości w liryce, wątki preromantyczne.

W czasie uroczystego otwarcia obrad organizatorzy rozdali uczestnikom, wydany specjalnie na tę okoliczność, bibliofilski druk zawierający wiersze Kniaźnina, omawiane przez prelegentów. Edytorskie przedsięwzięcie i konferencja zostały zadedykowane Teresie Kostkiewiczowej, jednej z najbardziej zasłużonych badaczek twórczości puławskiego poety. Odsłonięto również, specjalnie na konferencję wykonany przez Łukasza Bartoszka, portret Kniaźnina z książką.

Obrady podzielone na pięć części miały układ tematyczny. Poszczególnym odsłonom przewodniczyli kolejno: prof. dr hab. Rolf Fieguth, prof. dr hab. Teresa Kostkiewiczowa, prof. dr hab. Przemysława Matuszewska, prof. dr hab. Józef Tomasz Pokrzywniak i prof. dr hab. Barbara Wolska.

Inicjalna część obejmowała dwa bloki zagadnień. Pierwszy dotyczył głównie kwestii metapoetyckich, a drugi romantycznych antecedencji w poezji Kniaźnina. Na szczególną uwagę zasługuje wystąpienie, w którym prof. dr hab. Teresa Kostkiewiczowa usytuowała problematykę poezji w kontekście przemian podmiotu w twórczości puławskiego autora. Szczególnie interesujące było zwrócenie uwagi na dalekie pokrewieństwo sytuacji poety w wierszu Do Piotra Borzęckiego Kniaźnina i Wielkiej Improwizacji Adama Mickiewicza.

Po referatach, w których prof. dr hab. Przemysława Matuszewska, dr Agata Roćko i dr Wojciech Kaliszewski podjęli kwestie ról poety jako krytyka, literata i filozofa, w kolejnym bloku wystąpień prelegenci omówili wątki związane z poetyckim warsztatem Kniaźnina. Zagadnienie „pre-romantyczności” puławskiego poety najpełniej podjął w swych rozważaniach prof. dr hab. Jacek Lyszczyna. Referaty w tej części obrad wygłosili również: prof. UKSW dr hab. Bernadetta Kuczera-Chachulska, prof. dr hab. Józef Tomasz Pokrzywniak, mgr Ewa Zielaskowska, dr Jolanta Kowal. Referenci zwracali uwagę na obecność w wierszach Kniaźnina wątków podejmowanych później przez romantyków, a także sytuowali jego dorobek w kontekście literackiej i kulturowej tradycji, zarówno renesansowej, jak i barokowej.

Ta tematyka zdominowała drugą część obrad. Kontekstem, który nadawał ton rozważaniom, była przede wszystkim tradycja antyczna. Prof. dr hab. Rolf Fieguth i mgr Patryki Krzyżanowski poświęcili referaty łacińskiej poezji Kniaźnina. Omówiono też anakreontyczne wątki w jego liryce i twórczości scenicznej (prof. UKSW dr hab. Tomasz Chachulski, mgr Magdalena Bober-Jankowska), nawiązania do bajki La Fontaine’a (mgr Klara Leszczyńska) oraz utwory związane z Izabelą Czartoryską, Powązkami i Puławami (mgr Małgtorzata Pawlata, dr Magdalena Patro, prof. UJ dr hab. Roman Dąbrowski).

Wiersze omawiane w pierwszej części przedpołudniowych obrad 27 kwietnia łączyła tematyka pasterska, postrzegana w kontekście konwencji arkadyjskich XVIII w. (prof. UWr. dr hab. Marcin Cieński, mgr Anna Strożek) oraz w nawiązaniu do tradycji antycznej (dr hab. Jacek Wójcicki). W drugiej części referenci skupili się na różnym postrzeganiu natury w liryce Kniaźnina. Dr Paweł Pluta przybliżył ironizujące ujęcie rodzimych motywów ludowych i magicznych w połączeniu z wątkami preromantycznymi. O pokorze poety wobec natury piękna zakorzenionego w tradycji antycznej mówił prof. KUL dr hab. Roman Doktór. Metaforze poranka postrzeganej w kontekście nowego porządku, oczekiwanego po uchwaleniu Konstytucji 3 maja poświęcił uwagę prof. dr hab. Wiesław Pusz.

Referaty sesji popołudniowej koncentrowały się przede wszystkim na wątkach sentymentalnych, związanych z miłością i ludzką kondycją (prof. dr hab. Barbara Wolska, dr hab. Danuta Kowalewska, dr Agnieszka Śniegucka). Warte podkreślenia jest akcentowanie obecności barokowej tradycji w poetyckim kształcie erotyków Kniaźnina. Zamykające drugi dzień obrad referaty prof. UW dr hab. Zofii Rejman i mgr Magdaleny Bożeny Toczyńskiej dotyczyły dramatycznej twórczości puławskiego autora, zakorzenionej w tradycji antycznej.

W trzecim dniu konferencji referenci poświęcili rozważania wierszom o tematyce historycznej i patriotycznej. Dr hab. Jerzy Snopek omówił stosunek Kniaźnina do Józefa II oraz wielorakie uwarunkowania tej postawy. Rzadko podejmowanej przez poetę tematyce mieszczańskiej poświęciła uwagę dr Aleksandra Norkowska. Dr Magdalena Ślusarska omówiła alegorię sytuacji Polski w kontekście pierwszego rozbioru, zawartą w słynnej bajce politycznej Kniaźnina, a dr hab. Bożena Mazurkowa podjęła problemy związane z historycznymi i historiozoficznymi wątkami, zawartymi w późnej poezji twórcy.

Trzydniowe obrady wraz z ożywioną dyskusją toczyły się w wielopokoleniowym gronie. Zaowocowały przeglądem głównych problemów i postulatów badawczych, związanych z bogatym dorobkiem Kniaźnina – jednego z najważniejszych twórców drugiej połowy XVIII w. Wnikliwe, interesujące interpretacje oraz reinterpretacje wierszy puławskiego poety stanowiły często punkt wyjścia uogólnień, dotyczących nie tylko jego spuścizny pisarskiej, ale również szerszych zagadnień historycznoliterackich.