Niespełna rok temu dr Waldemar Wojtasik oraz mgr Agnieszka Turska-Kawa z Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UŚ zainicjowali projekt, który docelowo ma zintegrować środowisko badaczy, zajmujących się analizą zachowań politycznych obywateli w różnych kontekstach naukowych.

– Założeniem, jakie nam przyświecało, była eksploracja zachowań wyborczych. To niezwykle istotny temat, bowiem stopień zaangażowania obywateli jest ważny z punktu widzenia budowania społeczeństwa obywatelskiego, którego jednym z ważnych wymiarów jest partycypacja polityczna – mówi o początkach projektu mgr Agnieszka Turska-Kawa.

Ostatecznie podejmowane decyzje w procesie wyborczym warunkowane są wieloma czynnikami. Projekt ma charakter interdyscyplinarny. Zaproszono do niego pracowników naukowych z Wrocławia, Torunia, Szczecina, Bydgoszczy, Bielska-Białej.

– Każda z osób, biorących udział w projekcie prezentuje specjalistyczne zainteresowania, które oscylują wokół zachowań wyborczych i preferencji politycznych. Połączenie płaszczyzn społecznej, psychologicznej i politologicznej pozwoliło nam na stworzenie nie tylko opisu i diagnozy zachowań politycznych polskiego społeczeństwa, ale umożliwiło także, z jednej strony rozpoznanie osobowościowych i społecznych uwarunkowań aktywności wyborczej, z drugiej natomiast nakreślenie kierunku dalszych badań i poszukiwań – mówi dr Waldemar Wojtasik.

Projekt został oparty na obszernych badaniach empirycznych, przeprowadzonych na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków, dobranej w sposób kwotowo-warstwowy (N=1086). Zostały one zrealizowane w okresie listopad-grudzień 2009 roku. Procedurą doboru kwotowego objęto następujące zmienne: miejsce zamieszkania (miasto-wieś), płeć i wiek.

Jednym z celów metodologicznych badań było wykrystalizowanie społeczno-psychologicznych profili w zakresie odmiennych zachowań wyborczych oraz identyfikacji politycznych. Profile te objęły: zmienne socjodemograficzne (płeć, stan cywilny, wiek, status zawodowy województwo, miejsce zamieszkania: miasto-wieś), społeczno-ekonomiczny status badanych, identyfikacje polityczne oraz zmienne psychologiczne (poziom samooceny, dyspozycyjnego optymizmu, uogólnionej własnej skuteczności i dyspozycyjnego lęku).

Zmienne społeczne są jednym z podstawowych czynników, pozwalających indywidualizować identyfikacje polityczne wyborców. Wiedza o związkach pomiędzy czynnikami społecznymi a postawami i zachowaniami politycznymi jest istotna zarówno w wymiarze eksplanacyjnym, jak również deskryptywnym i prognostycznym.

Różnice psychologiczne między grupami osób partycypujących w wyborach oraz niepartycypujących wydają się interesujące nie tylko z poznawczego punktu widzenia. Analiza związków pomiędzy określonymi cechami społeczno-psychologicznymi obywateli a ich zachowaniami politycznymi daje możliwość przewidywania i wyjaśniania stopni zaangażowania wyborczego, jest też podstawą do modyfikacji postaw i zachowań politycznych. Zmienne psychologiczne są swego rodzaju sitem dla bodźców zewnętrznych. Można przypuszczać, że znajomość różnic psychologicznych między osobami aktywnymi oraz biernymi politycznie pozwoli nie tylko na mobilizację niepartycypujących, ale przede wszystkim na zainteresowanie informacją polityczną, której formuła będzie odpowiadała ich potrzebom. Jednocześnie analiza społeczno-psychologicznych profili osób o odmiennych preferencjach politycznych pozwoli nie tylko na diagnozę i opis, ale jednocześnie przynajmniej cząstkową odpowiedź na pytanie, co skłania jednostki do określonych identyfikacji, jakie potrzeby w nich zaspokajają.

– Badania będą miały charakter długofalowy. Planujemy je prowadzić w 2010 roku
i w latach kolejnych. Celem jest zebranie materiału umożliwiającego uchwycenie zmian
w aktywności politycznej Polaków oraz ich poparcia dla określonych kwestii społeczno-politycznych w odniesieniu do uwarunkowań socjodemograficznych i psychologicznych – dodaje Turska-Kawa.

Dla celów badawczych został skonstruowany kwestionariusz. Narzędzie obejmowało cztery części, w sumie 100 itemów. Pierwsza z nich ukierunkowana została na rozpoznanie socjoekonomicznych i demograficznych charakterystyk wyborców. Diagnozą objęto następujące zmienne: płeć, stan cywilny, wiek, status zawodowy, województwo, miejsce zamieszkania: miasto-wieś, status materialny, dochody w gospodarstwie domowym.

Część druga miała na celu określenie preferencji wyborczych badanych oraz ich postaw politycznych. Szczególną uwagę zwrócono na: decyzje wyborcze obywateli, podjęte w ostatnich wyborach prezydenckich (2005), parlamentarnych (2007) oraz do Parlamentu Europejskiego (2009), identyfikacje polityczne w zakresie ideologii, stosunek do demokracji
i Unii Europejskiej.

Część trzecia ukierunkowana została na zebranie informacji: o społeczno-ekonomicznych preferencjach badanych, identyfikacjach politycznych w ramach przestrzennej teorii głosowania i miejsca zajmowanego przez wyborcę w ramach jednowymiarowej przestrzeni politycznej lewica-prawica. Podstawowe narzędzie badawcze w tym obszarze stanowi zmodyfikowana skala lewica-prawica. Badani pytani byli m.in. o stosunek do aborcji, eutanazji, wprowadzenie religii w szkołach, jak również wyrażali opinię o podatku liniowym czy roli państwa w sferze gospodarki.

Część czwarta miała na celu diagnozę psychologicznych uwarunkowań zachowań wyborczych. Weryfikacji poddano następujące zmienne: samoocenę, dyspozycyjny optymizm, poczucie samoskuteczności oraz lęk jako cechę. W badaniu wykorzystano narzędzia badawcze: Skalę Samooceny Rosenberga, test LOT-R, Skalę Uogólnionej Własnej Skuteczności – GSES oraz Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (arkusz X-2).

Przygotowywana publikacja, będąca efektem projektu, jest w procesie redakcyjnym. Patronat oraz opiekę wydawniczą nad książką objęło Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Fundacja Uniwersytetu Śląskiego.

Dzięki zaangażowaniu w projekt badaczy różnych specjalności naukowych, udało się stworzyć koherentną całość i interdyscyplinarną analizę zachowań wyborczych 2009 roku. Częścią wspólną każdego wywodu zawartego w podsumowującej publikacji są preferencje partyjne, które zostały ujęte
w różnych kontekstach: ideologicznym, ekonomicznym, psychologicznym, społecznym. Szczegółowo zwrócono uwagę na psychologiczne uwarunkowania zachowań wyborczych, przepływy elektoratów między poszczególnymi wyborami, preferencje prezydenckie, kwestie funkcjonowania podstawowych mechanizmów wyborczych, preferencje ustrojowe badanych, problematykę autoidentyfikacji ideologicznych, kwestie aksjologii, ekonomii, polityki społecznej, stosunek respondentów do integracji europejskiej oraz kwestie postaw religijnych obywateli. Coroczna realizacja projektu pozwoli na stworzenie bazy badawczej, służącej analizie komparatystycznej i identyfikacji tendencji zmian zachodzących w społeczeństwie.