Przypominamy Prof. dr hab. Bronisława Zyskę

Przypominamy
Prof. dr hab. Bronisława Zyskę (1924-2006)
- pierwszego dyrektora Instytutu Bibliotekoznawstwa
i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego

Przed dwudziestu kilku laty poznałem Profesora Bronisława Zyskę na sesji naukowej Z perspektywy 50-lecia badań nad tekstem "Officina ferraria" i biografią Walentego Roździeńskiego, zorganizowanej w dniach 4-5 grudnia 1980 r. przez Zakład Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej oraz Pracownię do Badań nad Kulturą Literacką Śląska i Zagłębia Instytutu Literatury i Kultury Polskiej Uniwersytetu Śląskiego w Sosnowcu. Profesor B. Zyska pojawił się na sesji w pięknym "generalskim" mundurze górniczym wraz z grupą podobnie ubranych kolegów z Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach. Spotkanie z nim było wówczas zdawkowe, ale pełne wzajemnej sympatii i podziwu z mej strony dla górniczego stroju. Nie kryję też faktu, że paradne mundury pięknie "towarzyszyły" obradom i naukowej problematyce Officina ferraria. Niebawem Profesor Zyska wszedł w skład kadry akademickiej Zakładu, ale to jest odrębna sprawa, którą z okazji 50-lecia Jego pracy naukowej miałem przyjemność przedstawić.

Bronisław Zyska
Bronisław Zyska

Bronisław Zyska urodził się 31 sierpnia 1924 r. w Hajdukach Wielkich (obecnie Chorzów) jako syn Emanuela, urzędnika miejskiego. Studia ukończył na Uniwersytecie Poznańskim w roku 1950 jako mgr inż. nauk agrotechnicznych. W roku 1960 uzyskał stopień naukowy doktora nauk rolno-leśnych w Wyższej Szkole Rolniczej z Poznaniu. W 1971 roku uczelnia ta nadała mu stopień naukowy doktora habilitowanego w zakresie chemicznej technologii drewna na podstawie rozprawy habilitacyjnej na temat: Hamowania dysymilacji bielu sosnowego przez preparaty stosowane w impregnacji kopalniaków. W roku 1977 przez Radę Państwa został nadany Bronisławowi Zysce tytuł profesora nadzwyczajnego nauk technicznych. Pracę zawodową rozpoczął Bronisław Zyska w maju 1951 r. jako starszy asystent (do 1954 r.) w Głównym Instytucie Górnictwa (GIG) w Katowicach. Pracował tam do końca 1990 roku, tj. do przejścia na emeryturę. W GIG-u organizował pracownie i laboratoria, a zakończył swą działalność jako kierownik Zakładu Inżynierii Materiałowej. Równocześnie w latach 1980-1994 podjął zajęcia w Uniwersytecie Śląskim, najpierw w Zakładzie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej (1980-1991). W roku 1991 Profesor jednomyślnie został wybrany przez Radę Instytutu na stanowisko dyrektora Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Był także przewodniczącym Komitetu Wydawniczego Instytutu. Spowodował opublikowanie 10 tomów prac naukowych oraz dwudziestu kilku wydawnictw dydaktycznych. Należy podnieść fakt, że Przewodniczący przyczynił się do wydania zbioru prac naukowych wielkiego bibliografa polskiego (autora dzieła pt. Rozwój i metodyka powszechnych i narodowych bibliografii bibliografii. Warszawa: Biblioteka Narodowa 1971, ss. 496) i współpracownika Zakładu doc. dra Henryka Sawoniaka pt. Biblioteki współczesne. Bibliografia. Informacja naukowa (wyboru dokonali i wstępem poprzedzili Adam W. Jarosz i Zbigniew Żmigrodzki. Katowice: IBIN 1995, ss. 374). Artykuły H. Sawoniaka pięknie dokumentują walkę bibliotekarzy polskich o realizację zamierzenia sformułowanego jeszcze przed II wojną światową, by utworzyć w Polsce jednolity, obejmujący cały kraj system biblioteczny.

Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej uczcił wkład Dyrektora w rozwój nowo powstałej placówki naukowej przez ofiarowanie mu 10. tomu "Studiów bibliologicznych" (Red. Irena Socha, Katowice: Wyd. UŚl 1997, ss. 175) oraz wydania osobnej odbitki pt. Bronisław Zyska. Kalendarium i bibliografia (Oprac. Adam W. Jarosz i Zdzisław Gębołyś). Ponadto za dyrekcji Zyski ukazało się kilka tomów w ramach ogólnouczelnianych "Prac Naukowych Uniwersytetu Śląskiego".

Profesor Bronisław Zyska w czasie wieloletniej pracy w Zakładzie, a później w Instytucie Bibliotekoznawstwa, i jako wykładowca, i jako dyrektor, pozostawił po sobie jak najlepszą opinię, tak w środowisku współpracowników, jak i studentów, magistrantów. Był zawsze solidnie przygotowany do swych obowiązków dydaktycznych.

Profesor Zyska był lojalnym współpracownikiem. Gdy trzeba było, to w sposób dyskretny zwracał uwagę na błędy i uchybienia ze strony osób odpowiedzialnych. Dbał o wysoki poziom i autorytet akademicki nowo powstałego kierunku. W sytuacjach trudnych nie wahał się publicznie, czy to na Radzie Wydziału, czy też w innych gremiach, występować przeciw krytykom i tzw. "prześmiewcom", dla których bibliologia z trudem znajdowała aprobatę w nauce i dydaktyce na Wydziale Filologicznym.

Profesor Bronisław Zyska należał do kręgu uczonych z pogranicza nauk przyrodniczych i humanistycznych. Utalentowany jako muzyk amator, meloman, uczestnik życia muzycznego na Śląsku. Był też historykiem amatorem, znawcą wojny polsko-niemieckiej w 1939 r., działań obronnych i opóźniających wycofującego się ze Śląska wojska polskiego. Posiadał zbiór pamiętników głównych dowódców II wojny światowej i opracowań naukowych, m.in. polskich sztabowców analizujących przyczyny klęski militarnej i, niestety, nielicznych zaczepnych działań wojska (m.in. bitwa nad Bzurą - pod dowództwem gen. S. Kutrzeby). Profesor posiadał jako historyk-humanista w swej bibliotece domowej m.in. komplet Polskiego słownika biograficznego i Bibliografii historii polskiej i wiele innych wydawnictw tego typu.

Niezależnie od zajęć akademickich w latach 1980-1994 i kierownictwa skomplikowanym zespołem akademickim Prof. Zyska publikował książki, budujące podstawę nurtu badań, który stworzył w Instytucie. I tak powstała rozprawa będąca swoistym programem badawczym pt. Nad trwałością papierów drukowych (Katowice 1993, ss. 148) oraz czteroczęściowy podręcznik akademicki pt. Ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem (Katowice 1991-1998).

Prof. Zyska jako wykładowca na naszym Uniwersytecie przedmiotu ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem, występował też gościnnie z wykładami na Uniwersytecie Jagiellońskim i w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie. Miał wielkie zasługi w organizacji badań nad trwałością papieru drukowego i sposobami jej przedłużania. Jako uczony i organizator nauki stworzył fundament dla swoich następców, czego jesteśmy obecnie świadkami. Zamknął swe badania w tym zakresie obszerną rozprawą pt. Trwałość papieru w drukach polskich z lat 1800-1994. Wyniki badań (Katowice: UŚ 1999, ss. 128) oraz Ochrona zbiorów bibliotecznych i katastrofy w księgozbiorach. Główne tezy (Chorzów 2000, ss. 11). Dzięki współpracy z bardzo aktywną wówczas Wojewódzką Biblioteką Publiczną w Katowicach udało się Profesorowi Zysce opublikować kilka pozycji dostępnych w sieci bibliotek publicznych, a mianowicie: Kwaśny papier. Zagrożenie dla druków XIX i XX wieku (Katowice: MBP 1995, ss. 45); tamże Biologia książki. Część pierwsza i druga (Katowice 1996, 1997, ss. 53 i ss. 52).

W latach 1982-1984 Prof. Zyska kierował na Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach Katedrą Nauk Biologicznych. Po przejściu na emeryturę z Uniwersytetu Śląskiego (1994) pracował w Wyższej Szkole Handlowej w Katowicach, a ostatnio w Wyższej Szkole Bankowej w Poznaniu, w filii tej uczelni w Chorzowie. Wykładał w obu uczelniach i prowadził seminaria magisterskie.

Prof. Zyska miał rozległe zainteresowania naukowe. Od lat podejmował studia z zakresu mikologii i mikrobiologicznej korozji materiałów; interesował go m.in. problem katastrof i awarii spowodowanych w przemyśle, lotnictwie, budownictwie przez zagrożenia mikrobiologiczne. Podstawowym dziełem uczonego była książka pt. Mikrobiologiczna korozja materiałów (Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Naukowo-Techniczne 1977, ss. 446 + 250 tablic i rysunków, indeksy). Mimo upływu lat publikacja ta w dalszym ciągu odgrywa znaczącą rolę. Wielokrotnie zwracano się do Autora z propozycją drugiego wydania i uaktualnienia wiedzy, ale, niestety, w swym pracowitym życiu Profesor Zyska nie znalazł czasu, by zrealizować pilną potrzebę naukową. Napisał natomiast dzieło pt. Katastrofy, awarie i zagrożenia mikrobiologiczne w przemyśle i budownictwie (Łódź: Politechnika Łódzka 2001, ss. 302).

Prof. Zyska był autorem i współautorem ok. 250 artykułów i rozpraw oraz 51 patentów i ekspertyz, promotorem kilku prac doktorskich, a w ostatnich paru latach skupił się głównie na dydaktyce akademickiej najwyższego rzędu. Opiekował się - często nieformalnie - doktorantami, habilitantami, zapraszał ich na prywatne seminaria domowe, pisał recenzje prac habilitacyjnych, inspirował i wspierał też badania samodzielnych młodszych profesorów, dzielił się z nimi materiałami, które do niego napływały ze wszystkich głównych ośrodków mikrobiologii i mikologii europejskiej i światowej. Będzie to wkład Profesora w rozwój nauki, może najtrwalszy i chyba najdłużej wspominany.

Prof. B. Zyska był członkiem wielu instytucji naukowych, zarówno krajowych, jak i zagranicznych, zwłaszcza ceniono go w środowisku mikologów Wielkiej Brytanii. Posiadał wysokie odznaczenia państwowe, resortowe, m.in. Srebrny (1955), Złoty (1971) Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1983), Medal KEN (1977).

W latach 1958-1971 był Profesor członkiem "International Biodeterioration Society" w Wielkiej Brytanii. W kraju należał do Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Górnictwa (1953-1990) oraz Polskiego Towarzystwa Nauk Przyrodniczych im. M. Kopernika (1968-1980), w którym pełnił funkcje wiceprzewodniczącego. Był także członkiem Zarządu Głównego. W latach 1971-1977 przewodniczył Stowarzyszeniu Miłośników Chorzowa, w którego powołaniu uczestniczył przed laty m.in. ojciec B. Zyski - Emanuel. Profesor B. Zyska należał do Związku Nauczycielstwa Polskiego (1992-1994). Był bezpartyjny.

Profesor Bronisław był członkiem wielu międzynarodowych, głównie angielskich, instytucji naukowych z zakresu biodeterioracji. Wchodził w skład redakcji zagranicznych czasopism naukowych mikrobiologicznych i mikologicznych. Szczegółowe informacje można znaleźć w słownikach i encyklopediach biograficznych.

Profesor Zyska był społecznikiem, uczestniczył w pracach różnych organizacji zawodowych i naukowych. Podkreślał zawsze wielką wdzięczność swoim profesorom, m.in. prof. Karolowi Zaleskiemu (1890-1969), prof. Stanisławowi Prosińskiemu z Uniwersytetu Poznańskiego, w którym ukończył studia.

Prof. Zyska pragnął, by dzieło zamykające jego pracowity żywot miało tytuł Życie grzybów. Książkę tę zaczął pisać pod wpływem inspiracji przez monumentalne dzieło wielkiego mikrobiologa polskiego Władysława Goldfingera-Kunickiego pt. Życie bakterii (1968, VIII wydanie 1997). Prof. Zyska owładnięty ideą monograficznego opracowania Życia grzybów zredagował już szereg rozdziałów, które posiadają kształt maszynopisu przygotowanego do druku. Zapewne część tekstu jest jeszcze w rękopisie. To wielkie zamierzenie naukowo-wydawnicze podjął się zrealizować Uniwersytet Śląski. Niestety, nie ma nadziei, by ktokolwiek zechciał ukończyć opracowanie wymagające światowej erudycji mikologicznej. Obym się mylił! Profesor Zyska ogromnym nakładem środków własnych zorganizował warsztat naukowy, zgromadził literaturę przedmiotu, nadbitki i odbitki kserograficzne podstawowych dzieł naukowych i encyklopedycznych, nawiązał kontakty naukowe z najwybitniejszymi mikologami polskimi i zagranicznymi, którzy zachęcali go do kontynuowania wielkiego zamierzenia.

Prof. Zyska jako biografista - bo i tę specjalność uprawiał i wysoko cenił - dążył do wyświetlenia wielu faktów biograficznych uczonych mikologów. Tom Życie grzybów miał zamknąć zwięzły słownik biograficzny kilkudziesięciu najwybitniejszych mikologów polskich. Bronisław Zyska był patriotą i zawsze dążył do ukazania w świecie nauki europejskiej wkładu - często zapoznanego a znaczącego - mikologów polskich. Swej trosce o trwałość materialną wydawnictw z zakresu narodowej biografistyki i bibliografii dał wyraz w artykule pt. Kwaśny papier zagrożeniem dla "Polskiego słownika biograficznego", "Pamiętnika Literackiego" oraz innych druków polskich z XIX i XX wieku (W: Dzieło literackie i książka w kulturze. Studia i szkice ofiarowane Profesor Renardzie Ocieczek w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej. Red. Ireneusz Opacki i Bożena Mazurkowa. Katowice: Wydawn. UŚl 2002, s. 616-622. "Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego" nr 2050).

Śmierć Profesora Bronisława Zyski jest niepowetowaną i tragiczną stratą także i dlatego, że przekreśliła wielkie plany uczonego. Zaskoczyła go w parę dni po postawieniu daty (2 czerwca 2006 r.) pod recenzją rozprawy habilitacyjnej, do której napisania zaprosiła go Centralna Komisja Kwalifikacyjna do Spraw Pracowników Naukowych.

Opracowania i źródła:

Skład osobowy Uniwersytetu Śląskiego 1995. Stan na dzień z 31 I 1995 z uzupełnieniami. Katowice 1995, ss. 320 + tablice; Skład osobowy Uniwersytetu Śląskiego [1998]. Katowice: 30 lat UŚ 1998, ss. 449 + 2 tablice;- Jan Wachowicz: Profesor Bronisław Zyska. Jubileusz 50-lecia pracy naukowej i dydaktycznej, s. 485-492; Wiesława Ocieczek: Bibliografia prac prof. dr. hab. inż. Bronisława Zyski za lata 1997-2003 [kontynuacja bibliografii opracowanej przez dr. Z. Gębołysia]. W: Zeszyty Chorzowskie. T. 7. Red. Zbigniew Kapała. Chorzów 2003, ss. 552; Zyska Bronisław. W: Kto jest kim w województwie katowickim. Katowice: Tow. Zachęty Kultury 1998, s. 557-558 (autoryz.); [Zyska Bronisław] Wspomnienia przedwojennego gimnazjalisty z lat 1936-1939. W: Księga jubileuszowa I Liceum Ogólnokształcącego im. Juliusza Słowackiego w Chorzowie. Red. Maria Rutkowska. [Chorzów 1999], s. 269-271; Zyska Bronisław Jan. W: Kto kim jest? Ed. IV. Warszawa: Agencja Inform. S.A. 2001, s. 15-24 (autoryz).; Zyska Bronisław: Materiały do biografii. Chorzów 2002, ss. 16; Bibliografia Bronisława Zyski za lata 1997-2002. Oprac. Wiesława Ocieczek. Chorzów 2002, ss. 5 (Materiały do biografii... wydane na prawach rękopisu); Zyska Bronisław Jan. W: Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny. Ośrodek Przetwarzania Informacji, s. 800 (odbitka kserograficzna); Zyska Bronisław Jan. W: Współcześni uczeni Polscy. Słownik biograficzny. Ośrodek Przetwarzania Informacji. OPI, tom. IV, Warszawa 2002, s. 800 (autoryz.);- Bronisław Zyska Jan. W: Złota księga nauki polskiej 2000. Naukowcy przełomu wieków. Gliwice: Helion 2001, s. 607-608; Złota księga nauki polskiej. Naukowcy zjednoczonej Europy. Gliwice: Helion 2006, s. 964-965. Polski Instytut Biograficzny. Mastermedia.;- Akta osobowe pracownika naukowo-dydaktycznego. Prof. nzw. dr hab. inż. Bronisław Zyska. Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Wydział Filologiczny; Teczka personalna w Dziale Osobowym Uniwersytetu Śląskiego, Katowice;- Liczne nekrologi w prasie codziennej.