Na 29 września 1980 r. roku zaplanowano zebranie RO ZNP na Wydziale Nauk o Ziemi. Rada Młodych Pracowników Nauki postanowiła spotkać się z kolegami w tym samym dniu nieco wcześniej. Spotkanie to poprzedziły sondaże dotyczące tworzącego się niezależnego, samorządnego związku zawodowego przeprowadzone wśród pracowników, którzy powrócili już z urlopów, wyjazdów służbowych i zajęć terenowych ze studentami. W trakcie spotkania w tajnym głosowaniu większość zebranych zadeklarowała chęć wystąpienia z ZNP i poszukiwania możliwości wstąpienia do nowego związku.

Taka informacja została przekazana zgromadzonym na zebraniu ZNP pracownikom Wydziału. Mimo apeli o pozostanie w dawnym związku i zmianę decyzji oraz powoływania się na tradycje ZNP większość obecnych opuściła spotkanie i zorganizowała zebranie założycielskie nowych związków. W dniu 1 października na otwartym zebraniu pracowników Wydziału kol. Jan Rzymełka poinformował uczestników spotkania o utworzeniu TUKK i o powstających na innych wydziałach kołach nowego związku. Zebranie zakończyło się podpisaniem przez zgromadzonych deklaracji przystąpienia do NSZZ "Solidarność" Regionu Polski Południowej i Resortu Górnictwa z siedzibą w Jastrzębiu. Dziekan Wydziały Nauk o Ziemi został oficjalnie poinformowany o powstaniu Koła w dniu 3 października 1980 r. Przedstawiono mu upoważnienia jastrzębskie i Komitet Koła w składzie: kol. K. Sendobry, kol. J. Kropka i kol. M. Czaja. Zebranie wyborcze Koła odbyło się w dniu 18 listopada 1980 r. Przewodniczącym Koła został kol. Bartłomiej Chowaniec, a w skład zarządu weszli: kol. Maria Czaja, kol. Kazimiera Malik, kol. Jan Leszkiewicz, kol. Janusz Kropka i kol. Bolesław Gołębiowski.

Atmosferę drugiej połowy 1980 roku panującą na Wydziale Filologicznym wspomina Roman Wyborski:

1980, drugi tydzień września. Mój pierwszy dzień uniwersytecki, po roku stypendium za granicą i wyrzuceniu z Wydziału przez tow. Nawrockiego. Sosnowiec, Bando, sala teatralna,. Zwołujemy się, bodaj trzydzieścioro. Formalnie zebranie ZNP neofilologii. Prowadzi Wojtek Kalaga, chyba ówczesny przewodniczący. Prym wiodą... rusycyści, z Wackiem Muchą. Można by powiedzieć, że po raz pierwszy publicznie się poznajemy i rozmawiamy, a nawet sprzeczamy się otwarcie. Podejmujemy decyzję o wyjściu z ZNP, bodaj dwie trzecie sali.

Zapamiętuję retoryczne pytanie, zarazem ostrzeżenie Wojtka, dziś profesora, nadal jakże aktualne, które brzmiało mniej więcej: czy niesamodzielnie będąc w jednym związku zawodowym z potentatami gospodarczymi będziemy mogli skutecznie bić się w swoich sprawach? Pamiętam też kuluarowe wątpliwości Darka Gąssowskiego, niedługo potem w Kanadzie: nie łudźcie się, że Oni na to - na dłuższą metę - pozwolą. Stan wojenny przyznał Mu rację. Wątpliwościom przeciwstawiała swój entuzjazm Maja Wróblewska, którą już w styczniu 1981 r. nad pierwszą solidarnościową trumną żegnał Jasiu Jelonek.

Tydzień później, wspólne zebranie z polonistami. Mgliście pamiętam spięcie z Neugerem czy Illgiem, już nie wiem o co. Paradoksalnie, było ono podobne do tego czy do tych, które powtarzały się, za 10 lat, w spotkaniach komitetów obywatelskich u Lecha między tymi, którzy manifestowali nie wiedzieć skąd czerpaną wyższość a tymi, którzy szermowali racjami terenowego entuzjazmu i "zorganizowania". Jakie partie tworzyli jedni i drudzy powinno być oczywiste dla uniwersyteckiego czytelnika.

W dniu 1 października 1980 r. odbyło się walne zebranie pracowników Instytutu Literatury i Kultury Polskiej oraz Instytutu Języka Polskiego. Prawie 80% uczestników zebrania wyraziło wolę przestąpienia do NSZZ "Solidarność". Powołano Komitet Założycielski NSZZ "S" w składzie: kol. Irena Bajerowa, kol. Leonard Neuger, kol. Stefan Zabierowski, kol. Jerzy Illg, kol. Wanda Kochmańska, kol. Stanisław Gębala, kol. Stanisław Gawliński, kol. Jan Piotrowiak, kol. Zofia Nowakowa, kol. Bożena Malinowska i kol. Maria Rzepczyńska. Na kolejnym walnym zebraniu, które odbyło się 21 października do Komitetu dołączyły jeszcze trzy osoby: kol. B. Cząstkówna, kol. J. Warchala i kol. Ł. Plesnar.

Okres ten tak wspominają Krystyna i Stefan Zabierowscy oraz Krystyna Urban:

Sierpień 1980 i powstanie NSZZ "Solidarność" to wydarzenia, które na zawsze pozostaną w pamięci naszego pokolenia. Oznaki WIELKIEJ ZMIANY pojawiły się wprawdzie nieco wcześniej, to dla nas - filologów - były nimi pod koniec lat 70-tych wydawnictwa pozacenzuralne, np. "Zapis" czy broszury Towarzystwa Kursów Naukowych. Kluczowe znaczenie miał wybór Papieża Jana Pawła II i wkrótce potem pielgrzymka Ojca Świętego do ojczyzny w 1979 roku. Ale prawdziwy przełom nastąpił na Wybrzeżu w pamiętnym Sierpniu 1980 roku. Nagle okazało się, w coraz mniej maskowanych dyskusjach, że ogromna większość pracowników myśli podobnie i z wielką nadzieją oczekuje zmiany.

"Solidarność" na filologii ukształtowała się w drodze swoistego "zamachu stanu" i była drugim ośrodkiem na Uniwersytecie Śląskim po Wydziałe Matematyczno--Fizyczno-Chemicznym. A było to tak: w wielkiej tajemnicy - również przed sobą - dwie delegacje pojechały do Krakowa, by przywieźć stosowne materiały z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Następnie odbyło się wydziałowe zebranie Zrzeszenia Nauczycieli Polskich, w trakcie którego zwolennicy "Solidarności" postanowili podjąć próbę przekształcenia organizacji ZNP na koło "Solidarności". Zamysł wydawał się bardzo ryzykowny. Wspierać ich mieli koledzy z fizyki - Adam Kasprzyk i Edward Rodek. Wbrew obawom rzecz powiodła się nadzwyczaj i tak powstało Koło Pracowników Polonistyki NSZZ "Solidarność". Na przewodniczących wybrano Leonarda Neugera, profesor Irenę Bajerową i Stefana Zabierowskiego.

Organizacja "Solidarność" w sposób niesamowity zintegrowała środowisko: pracowników samodzielnych i pomocniczych, pracowników technicznych. Prawie wszyscy poczuli się jedną wielką rodziną. Takiej atmosfery przyjaźni, lojalności, idealizmu nie przeżywał Uniwersytet ani przedtem, ani później nigdy.

Niedługo potem ukształtowała się Komisja Zakładowa UŚ z przewodniczącym Janem Jelonkiem.

Gość NSZZ 'Solidarność' Uniwersytetu Śląskiego - Jacek Kuroń

DZIAŁALNOŚĆ. Jedną z pierwszych naszych akcji, którą podjęło Koło "Solidarność", było wypełnienie "białych plam" w zakresie historii i historii literatury, które spowodowane były działalnością cenzury. Odbywało się to dwiema drogami: przez kolportaż publikacji "drugiego obiegu" oraz poprzez organizowanie licznych odczytów. Wśród prelegentów byli m.in.: Andrzej Drawicz, Jacek Kuroń, Jan Józef Lipski, Adam Michnik, prof. Maria Turlejska, Bogdan Kopański. Szczególna rola przypadła tu Wszechnicy Górnośląskiej.

Drugim ogniwem działalności koła było podjęcie akcji na rzecz powrotu Wydziału Filologicznego do Katowic. Warto podkreślić, że wszystkie działania podjęte przez pracowników wspierane były dzielnie przez studentów-członków NZS-u.

Sala Rady Instytutu Fizyki, posiedzenie Komisji Zakładowej 'Solidarności'

W dyskusjach prasowych i telewizyjnych uświadomiono społeczeństwu konieczność powrotu Wydziału do Katowic. Rzecz osobliwa - dążenia te nie spotkały się ze sprzeciwem ówczesnych władz rektorskich. Niestety, aspiracje te zostały spowolnione na 9 lat przez wprowadzenie stanu wojennego.

Wymuszona liberalizacja stosunków na uczelni spowodowała wybór "solidarnościowego" rektora. Tu po raz pierwszy zarysował się "konflikt" między fizykami, którzy popierali kandydaturę profesora Augusta Chełkowskiego, a filologami popierającymi profesor Irenę Bajerową. Drogą przyjaznego dialogu "konflikt" został rozwiązany. Profesor August Chełkowski został rektorem, a profesor Irena Bajerowa - prorektorem ds. studenckich.

Temu stanowi euforii kres położyło brutalne wprowadzenie stanu wojennego, internowanie i uwięzienie, a potem usunięcie z pracy wielu aktywnych działaczy "Solidarności", co pozostanie na zawsze czarną plamą w dziejach Uniwersytetu Śląskiego.

Burzliwe wydarzenia sierpnia odbiły się szerokim echem również wśród pracowników Wydziału Radia i Telewizji. Na zebraniu RO ZNP w dniu 1 października 1980 r. postanowiono rozszerzyć o cztery osoby skład dotychczasowej rady i upoważnić ją do szczegółowego zapoznania się z możliwościami dalszej działalności związkowej. Kol. Piotr Rajski wziął udział w zebraniu założycielskim Tymczasowego Uczelnianego Komitetu Koordynacyjnego NSZZ "Solidarność" w Uniwersytecie Śląskim w dniu 2 października 1980 roku. Informacje przekazał pracownikom Wydziału na zebraniu RO ZNP w dniu 6 października 1980 r. Większość z obecnych zadeklarowała wolę przystąpienia do NSZZ "Solidarność" Powołano grupę założycielską, która nawiązała kontakt z TUKK oraz z kołami w sąsiedzkich instytucjach (OTV Katowice, WPiFT Poltel Katowice oraz w Ośrodku Postępu Technicznego).

Wojciech Popiołek i Maria John-Borys

W dniu 18 listopada 1980 r. odbyły się wybory Prezydium Koła. Przewodniczącym Koła WRTV został kol. Piotr Rajski. W skład Prezydium Koła weszli koledzy: Tadeusz Lubelski, Krzysztof Wrześniewski, Krzysztof Jankowski, Urszula Szymańska, Agnieszka Ćwikiel oraz Ewa Blocher.

Koło NSZZ "Solidarność" pracowników Instutytu Fizyki i Chemii Metali zostało powołane podczas otwartego zebrania pracowników Instutytu, które odbyło się w dniu 3 października 1980r. W tajnym głosowaniu zebrani większością głosów powołali Komitet Założycielski NSZZ "Solidarność" Instytutu i powierzyli mu kierownictwo koła do czasu uzyskania przez związek osobowości prawnej. W skład Komitetu weszli koledzy: Janusz Frąckowiak - przewodniczący, Bohdan Kozarzewski, Maciej Uhlig, Zygmunt Wokulski, Jerzy Wróblewski oraz Zygmunt Bieniek.

Zebranie pracowników Wydziału Prawa i Administracji odbyło się 7 października 1980 r. Uczestnicy spotkania sformułowali postulaty i powołali komisję do ich dalszego opracowania, a następnie rozpoczęła się dyskusja nad formami ruch zawodowego w środowisku uniwersyteckim. W tajnym głosowaniu zdecydowana większość obecnych opowiedziała się za przystąpieniem do NSZZ "Solidarność" Regionu Polski Południowej i Przemysłu Górniczego w Jastrzębiu. Wybrany został Tymczasowy Komitet Organizacyjny w składzie: kol. Barbara Aksamit, kol. Stanisław Lizner, kol. Marek Lubelski, kol. Wojciech Popiołek i kol. Tadeusz Widła. Kol. Marka Lubelskiego powołano na przedstawicielem T.K.O. na forum uczelnianym.

Ogólne zebranie członków NSZZ "Solidarność" Wydziału Prawa i Administracji zwołano na 11 listopada 1980 r. Wybrano Przewodniczącego Koła kol. Marka Lubelskiego oraz Zarząd Koła w składzie: Tadeusz Widła - wiceprzewodniczący, kol. Barbara Aksamit, kol. Wojciech Popiołek, kol. Stanisław Lizner, kol Piotr Strzępek, kol. Jacek Maćczak, kol. Marcin Kudej oraz kol. Danuta Gburska. Powołano również cztery zespoły problemowe do rozwiązywania najważniejszych spraw pracowniczych i organizacyjnych.

W dniu 7 października 1980 r. na zebraniu ZNP w Instytucie Chemii dyskutowano możliwość utworzenia nowej, niezależnej i samorządnej organizacji związkowej na terenie Instytutu. W tajnym głosowaniu za przystąpieniem do NSZZ "Solidarność" opowiedziało się ponad 90% obecnych. Powołano czteroosobową komisję do przygotowania informacji na temat związku i jego działalności. W dniu 14 października komisja przedstawiła pracownikom zebrane informacje, a następnie przystąpiono do składania deklaracji przystąpienia do "Solidarności". Tym samym spotkanie przekształciło się w zebranie założycielskie Koła NSZZ "S" w Instytucie Chemii. Powołano Tymczasowy Zarząd Koła w składzie: kol. Michał Jaworski- przewodniczący oraz kol. Maria Barysz, kol. Małgorzata Chwistek, kol. Henryk Flakus, kol. Ewa John, kol. Bożena Kocjan oraz kol. Stanisław Kucharski.

Zebranie wyborcze odbyło się dnia 18 listopada 1980 r. Przewodniczącym Koła został kol. Wacław Pietranek, a członkami Prezydium Koła: kol. Ewa John, kol. Stanisław Kucharski, kol. Małgorzata Chwistek, kol. Janusz Czarniecki, kol. Michał Jaworski, kol. Mieczysław Oparczyk, kol. Gabriela Wąs oraz kol. Bożena Kocjan.

Pierwsze zebranie na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska, na którym pracownicy Wydziału zadeklarowali swoją przynależność do NSZZ "Solidarność" i w tajnym głosowaniu wyłonili Komitet Założycielski odbyło się 8 października 1980 r. Przewodniczącym Komitetu został T. Przybylski, a członkami koledzy: H. Chełkowska, A. Danch, B. Górska, E. Kudelski, J. Nakielski, S. Wika.

Łukasz Plesnar i Halina Chełkowska

Już 18 października odbyło się zebranie wyborcze, na którym członkowie NSZZ "Solidarność" wybrali Prezydium Koła w składzie: T. Przybylski - przewodniczący oraz członkowie, koledzy: H. Chełkowska, A. Danch, B. Górska, E. Kudelski, S. Łabużek oraz E. Wielgus-Serafińska.

Pierwsze zebranie informacyjne pracowników Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego odbyło się z udziałem przedstawiciela TUKK NSZZ "Solidarność", kol. Marka Lubelskiego. Zebrani zostali poinformowani o strukturze i działalności NSZZ "Solidarność", o formach działania MKZ NSZZ "S" w Jastrzębiu, o bieżącej działalności TUKK "Solidarność" Uniwersytetu Śląskiego. Zebranie założycielskie Koła odbyło się 14 października 1980 r. W tajnym głosowaniu prawo do reprezentowania pracowników Wydawnictwa otrzymali: kol. S. Adamczyk, kol. G. Bożek oraz kol. T. Maślanka. Przedyskutowano problemy nurtujące członków Koła.

Zebranie wyborcze zwołano na 15 listopada 1980 r. W wyniku wyborów Przewodniczącą Koła została T. Maślanka, a w skład Prezydium weszli: kol.. A. Adamczyk, kol. E. Pytasz i kol. N. Nakonieczny.

Pracownicy Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych zainteresowani działalnością NSZZ "Solidarność" uczestniczyli we wrześniowych i październikowych spotkaniach w Instytucie Fizyki. Ponieważ w Studium nie istniało odrębne koło, grupa około 30 lektorów była członkami Koła Pracowników Instytutu Fizyki. W dniu 4 października 1980 roku obyło się zebranie, na którym powołano własne Koło i tymczasowy zarząd w składzie: kol. Jolanta Ronikier-Kosiec - przewodnicząca oraz kol. Barbara Mierzyńska, kol. Elżbieta Krakowska i kol. Ewa Czaja. Wybory Prezydium Koła wg nowej ordynacji wyborczej odbyły się 18 listopada 1980 r. W skład Prezydium Koła weszli: kol. Jolanta Ronikier-Kosiec - przewodnicząca oraz kol. Barbara Mierzyńska, kol. Elżbieta Krakowska, kol. Wojciech Nabiałczyk, kol. Krystyna Lubina, kol. Bernard Tomczyk, kol. Ewa Czaja oraz kol. Elżbieta Krawczyk.

W pierwszych dniach listopada grupa pracowników Zakładu Remontowo-Budowlanego przy Uniwersytecie Śląskim postanowiła założyć Koło NSZZ "Solidarność". Zgłoszono ten zamiarów TUKK, skąd otrzymano odpowiednie materiały i informacje. Po zamieszczeniu komunikatu o tworzeniu koła chęć przystąpienia do NSZZ "Solidarność" zadeklarowało wiele osób, głównie pracownicy fizyczni. Zebranie założycielskie miało się odbyć w dniu 12 listopada 1980 r., ale kierownictwo zakładu nie wyraziło zgody na takie spotkanie. Pierwsze zebranie założycielsko - wyborcze pracowników ZRB odbyło się dopiero w dniu 19 listopada 1980 r. Oprócz załogi wzięli w nim udział; przedstawiciel Rady Oddziałowej ZNP oraz przedstawiciele TUKK NSZZ "Solidarność" Uniwersytetu Śląskiego koledzy: M. Jaworski, R. Zając i S. Kucharski. Na zebraniu omówiono postulaty, które pracownicy wcześniej zgłosili przedstawicielom ZNP i nie uzyskali na nie odpowiedzi. Przeprowadzono wybory Prezydium Koła oraz delegatów na Walne Zebranie. Przewodniczącym zastała Kol. Jadwiga Ziental, a w skład Prezydium Koła weszli koledzy: Kazimierz Błasiak, Jerzy Kurzak, Waldemar Lubczyński, Henryk Nieszwiec.

Wystawa w holu budynku Rektoratu z okazji 15. rocznicy "Solidarności"

W dniach 18-25 listopada 1980 r. odbyły się zebrania wyborcze w kolejnych kołach NSZZ "Solidarność".

Przewodniczącym Koła Instytutu Matematyki został kol. Witold Bula. W skład Prezydium Koła weszli koledzy: Roman Ger, Józef Drewniak, Jerzy Mioduszewski, Wojciech Dzik, Maciej Sablik i Witold Jarczyk.

Przewodniczącą Koła Wydziału Pedagogiki i Psychologii została kol. Beata Puchalska. W skład Prezydium Koła weszli koledzy: Bernadeta Bula, Irena Heszen-Klemens, Maria John-Jeleniowa i Herbert Kopiec.

Przewodniczącą Koła Administracji i Obsługi została kol. Izabela Sulik. W skład Prezydium Koła weszli koledzy Grażyna Buczkowska, Janina Czekaj, Elżbieta Nowicka, Helena Borzymska i Bogusława Piskuła.

Przewodniczącą Koła Biblioteki Głównej została kol. Anna Omelańczuk. W skład Prezydium Koła weszli kol. Małgorzata Gawrońska, Małgorzata Cebula, Janina Dłużyńska, Beata Puczka.

Przewodniczącym Koła Instytutów Filozofii, Socjologii i Historii został kol. Edward Sołtys. W skład Prezydium Koła weszli koledzy: Aleksander Dudek, Krzysztof Bednarek, Bogdan Kopański, Wojciech Błasiak, Tadeusz Kiecka, Marek Nita, Wiesław Szmigiel i W. Gorol.

Przewodniczącym Koła Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa został kol. Piotr Kalinowski. W skład Prezydium Koła weszli koledzy: Maria Zatorska, Jan Danielski, Jan Iwanek, Marek Wiewiórkowski, Joachim Liszka i Marek Barański.

W dniach 18 listopada - 4 grudnia 1980 r. odbyły się kolejne zebrania wyborcze NSZZ "Solidarność".

Przewodniczącym Koła Pracowników Instytutu Fizyki został kol. Jan Jelonek. W skład Prezydium Koła weszli koledzy: Marek Zrałek, Alicja Ratuszna, Edward Rodek, Adam Kasprzyk, Zygfryd Buchta, Alicja Aleksandrowicz, Wojciech Osoba i Antoni Winiarski.

W związku z wyborem kol. Jana Jelonka na Przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność" w Instytucie Fizyki przeprowadzono 11.XII.1980 r. ponowne wybory. Przewodniczącą Koła Pracowników Instytutu Fizyki została kol. Alicja Ratuszna.

Przewodniczącym Koła Pracowników CTO został kol. Adam Knosała. W skład Prezydium Koła weszli koledzy: Roman Zając i Juliusz Bojanowski.

Przewodniczącym Koła pracowników Wydziału Techniki został kol. Władysław Binkowski. W skład Prezydium Koła weszli koledzy: Janusz Adamczewski, Wiesława Barcik, Jan Drzewiecki, Adam Gołąb, Anna Gondek, Bogusław Kopeć, Maria Krzanowska i Waldemar Mucha.

Przewodniczącą Koła Emerytów została kol. Maria Zajączkowska. W skład Prezydium Koła weszli koledzy: M. Barska, S. Sedlak i. A. Zwonik.

Opracowano na podstawie sprawozdań przygotowanych przez m.in. Marię Czaję, Tomasza Wrzołka, Wacława Pietranka, Elżbietę Krawczyk na I Walne Zebranie Delegatów NSZZ "Solidarność" Uniwersytetu Śląskiego oraz informacji z biuletynu "Solidarność Uniwersytecka"