Niedawno przypadło czterdziestolecie pracy naukowej Profesor Aliny Kowalskiej. Już pierwsze publikacje wskazują główne kierunki Jej zainteresowań językoznawczych - historia języka polskiego i dzieje języka polskiego na Śląsku. W obu dziedzinach prowadziła Profesor Alina Kowalska badania równolegle, z wielkim zainteresowaniem i pasją, przez cały okres swej pracy naukowej. W obu też zakresach Jej dorobek jest obfity i wybitny. Przeważające ilościowo studia poświęcone językowi polskiemu na Śląsku nie mogą przyćmić ważkości Jej prac historycznych z zakresu tematyki ogólnej. Trzeba zatem powiedzieć, że jest Profesor Alina Kowalska historykiem języka polskiego specjalizującym się w problematyce dziejów języka polskiego na Śląsku. W zakresie tej specjalizacji jest znawcą wybitnym, najlepszym wśród współczesnych językoznawców.

W pierwszym okresie pracy naukowej Profesor Alina Kowalska skupiła się głownie na badaniach zasobów archiwalnych miast Górnego Śląska - Katowic, Bytomia, Będzina, Gliwic, Mysłowic, Tarnowskich Gór. W licznych studiach charakteryzowała język tamtejszych dokumentów urzędowych - ksiąg miejskich i cechowych, akt sądowych, korespondencji. Na podstawie monografii: Język polski w szesnastowiecznych księgach miejskich Tarnowskich Gór uzyskała doktorat w 1970 r. Po niemal ćwierćwieczu powróciła do przeanalizowanych tekstów, wydając Akta miejskie Tarnowskich Gór od końca XVI wieku do roku 1740 (Katowice 1993). Opublikowanie tych materiałów wydobywa je z mrocznych archiwów i włącza do zasobu źródeł łatwo dostępnych, dających szansę korzystania z nich zarówno w badaniach, jak i w dydaktyce.

Po doktoracie centrum zainteresowań Badaczki przesuwa się na zagadnienia ogólne - kształtowanie się polskiej fleksji. Kilka studiów dotyczy fleksji nominalnej. Ważne ustalenia, precyzujące szczegółowe przebiegi zmian i weryfikujące hipotezy dotyczące ich przyczyn, przynoszą artykuły o końcówce - im w narzędniku sg. n. i końcówce - ej w odmianie żeńskiej. Pokazują one też największe cechy metody badawczej Profesor Aliny Kowalskiej: zestawianie poglądów wszystkich wcześniejszych badaczy w celu ich weryfikacji i uściślenia; analizowanie wielkiej liczby starannie dobranych źródeł (rękopisów, pierwodruków); precyzyjne obliczanie proporcji konkurujących wariantów w utworach różnych autorów, w różnych rodzajach tekstów, w drobniejszych odcinkach czasu dla zilustrowania kierunku, tempa i uwarunkowań zmian; uwzględnienie przy stawianiu hipotez i ich uzasadnianiu roli wielu różnych czynników systemowych oraz pozajęzykowych.

Najpełniejszym przykładem zastosowania tej metody jest studium Ewolucja analitycznych form czasowników z imiesłowem na "-ł" w języku polskim (Katowice 1976). Kanon źródeł wyzyskanych w tej pracy obejmował 105 pozycji, łącznie zanalizowano 74 tys. form czasownikowych, a i tak w niektórych kategoriach odwołano się do dodatkowych źródeł. Dzięki wyzyskaniu tak obfitego materiału i drobiazgowym obliczeniom możliwa stała się wszechstronna charakterystyka kierunku i przebiegu zmian w całej historii języka oraz opis zależności między frekwencją poszczególnych form a tempem ich przekształcania. Dane statystyczne dokładnie ilustrują proces ewolucji i znakomicie dokumentują wnioski. Zarówno w zakresie historii fleksji nominalnej, jak i werbalnej badania Profesor Aliny Kowalskiej przynoszą nowe ustalenia, ważne dla historii języka, powodują korekty niektórych podręcznikowych opinii dotyczących szczegółów chronologii, tempa i uwarunkowań zmian, weryfikują hipotezy dotyczące ich przyczyn.

Kolejna monografia Dzieje języka polskiego na Górnym Śląsku w okresie habsburskim (1526-1742) (Katowice 1986) także oparta jest na bardzo bogatej podstawie źródłowej. Stosując metodę konfrontatywną, jej Autorka porównuje język rękopisów i druków, odmianę urzędową i artystyczną, zawsze na tle języka ogólnego doby średniopolskiej. Praca zawiera wnikliwą analizę ortografii, fonetyki, fleksji i słowotwórstwa tekstów autorstwa Ślązaków, opisuje wpływy obce i interferencje językowe, a dowodzi istnienia silnych i trwałych więzi Śląska z Macierzą.

Wykład Profesor Aliny Kowalskiej jest bardziej systematyczny i precyzyjny niż w starszych, dotyczących Śląska pracach Stanisława Rosponda Dzieje polszczyzny śląskiej i Polszczyzna śląska. Przynosi nie tylko dokładną analizę systemu języka, ale też omówienie funkcji i zakresu użycia języka polskiego na Śląsku w powiązaniu z warunkującymi je czynnikami zewnętrznymi - politycznymi, etnicznymi, społecznogospodarczymi, wyznaniowymi i kulturalno-oświatowymi.

Profesor Alina Kowalska interesuje się żywo studiami ślązkoznawczymi podejmowanymi przez innych badaczy. Wiele z nich, prowadzonych w ośrodku katowickim, inspiruje. Wielokrotnie zgłaszała postulaty metodologiczne, których uwzględnienie zaowocowałoby porównywalnością wyników. Podkreślała konieczność ujednolicenia zasad doboru źródeł, metod ich ekscerpcji, analogicznego opracowania języków różnych regionów, uwzględnienia zróżnicowania socjalnego i odmian funkcjonalnych, wprowadzania wielorakich kontekstów porównawczych: język regionalny - gwara - język ogólny; język dzielnic peryferyjnych - język centrum; styl potoczny - styl urzędowy - styl artystyczny; język polski - języki obce na danych terenie.

Badania Profesor Aliny Kowalskiej zmierzają ku całościowemu przedstawieniu dziejów polszczyzny śląskiej. Kilka opublikowanych studiów zapowiada monograficzne opracowanie sytuacji polszczyzny w okresie pruskim (np. Studia z dziejów języka polskiego na Górnym Śląsku, w okresie pruskim. (Katowice 1983). Trwają prace nad redakcją tomu poświęconego temu okresowi. Wiele uwagi poświęciła też Profesor Alina Kowalska czasom odrodzenia narodowego na Śląsku w wieku XIX i początku wieku XX (do 1922 roku). Znajdujemy wśród Jej publikacji studia dotyczące działalności wybitnych Ślązaków - Karola Miarki, ks. Alojzego Ficka, ks. Emila Szramka, oraz roli grup społecznych inspirujących polskie życie kulturalne na Śląsku - wydawców, duchowieństwa.

Mamy nadzieję, że i te rozproszone po różnych czasopismach oraz zbiorach studia zostaną scalone i na naszych półkach staną trzy tomy Dziejów języka polskiego na Górnym Śląsku. Tego Pani Profesor w roku Jubileuszu serdecznie życzymy.