Czyż nie bywa czasami tak,
iż za fasadą przypadkowości i chaosu
kryje się demon
porządku i harmonii?

Magnificencjo,
Dostojny Doktorancie,
Prześwietny Senacie,
Szanowni Państwo,

Uniwersytet Śląski ma przyjemność przyznać Panu, Szanowny Panie Profesorze Hänggi, tytuł doktora honoris causa naszej uczelni. Jest dla mnie wielkim zaszczytem pełnić funkcję promotora w postępowaniu o nadanie tego tytułu dla mojego przyjaciela, a także wielkiego przyjaciela Uniwersytetu Śląskiego, w szczególności Instytutu Fizyki tegoż Uniwersytetu. Wiemy, że od wielu lat wspiera Pan Instytut Fizyki, jego pracowników, doktorantów i studentów w nawiązywaniu międzynarodowych kontaktów, prowadzeniu badań naukowych, a także inicjował i wzmacniał Pan kontakty między Polską i Niemcami wśród pracowników naszego Instytutu.

Szanowni Państwo,

Honorowany dziś tytułem doktora honoris causa, Prof. Peter Hänggi urodził się 29 listopada 1950 roku w małej miejscowości Barschwil w Szwajcarii, która położona jest na granicy pomiędzy francusko- i niemiecko-języczną częścią Szwajcarii. Uczęszczał do szkoły podstawowej i średniej w Breitenbach. Jego nauczyciele dość wcześnie zorientowali się, iż posiada on ponadprzeciętne uzdolnienia w dziedzinie matematyki i nauk przyrodniczych, jak chemia i fizyka. Biorąc to pod uwagę zaproponowali, aby rozpoczął naukę w szkole przygotowującej do zawodu nauczyciela. Peter Hänggi przystąpił do egzaminu wstępnego, którego nie zdał z powodu braku zaawansowanej znajomości języka francuskiego i angielskiego, co było wymagane w w/w szkole. Dlatego też rozpoczął naukę w szkole średniej o profilu przyrodniczym, Kirschgarten Gymnasium w Bazylei. Aby być w szkole przed pierwszym dzwonkiem, musiał wstawać około godz. 5.15 każdego dnia, jechać rowerem około 6 km do najbliższej stacji kolejowej, bez względu na panujące warunki pogodowe i następnie jechał pociągiem do Bazylei. W Bazylei zdał maturę, która otworzyła mu drogę na studia uniwersyteckie. W tym czasie odniósł pierwszy sukces: nauczyciele zorganizowali konkurs na skonstruowanie drewnianego zegara, który wskazywałby czas minimum przez 5 minut. Był jedynym uczniem, któremu udało się zbudować, dzięki skonstruowaniu zębatki, drewniany zegar z kukułką, który chodził przez 20 minut. W ten sposób otrzymał pierwszą nagrodę pieniężną w wysokości 5 „twardych” franków szwajcarskich pod koniec lat sześćdziesiątych. To pierwsze doświadczenie z zębatkami stało się pożyteczne dla jego późniejszych badań naukowych.

Uzyskanie przez Hänggiego matury wiosną 1970 roku zbiegło się w czasie ze zdobyciem pierwszej nagrody w konkursie matematycznym, zorganizowanym przez szkołę średnią Kirschgarten. Następnie Prof. Hänggi zaczął studiować fizykę na Uniwersytecie w Bazylei. Już wtedy jego głównym celem było uzyskanie dyplomu z fizyki teoretycznej, która najbardziej go fascynowała. Ten cel osiągnął pomimo tego, iż nauczyciel fizyki w szkole średniej (Hänggi był najlepszy w klasie przez wiele lat) radził mu porzucić „teorię” – jako że jest zbyt skomplikowana dla większości śmiertelników. Uzyskał On stopień ‘bachelor of science” wkrótce potem, w 1972 roku, a dyplom z fizyki teoretycznej-w 1974 roku. Na początku stycznia 1977 roku otrzymał stopień doktora za rozprawę doktorską na temat symetrii procesów stochastycznych i teorii reakcji (odpowiedzi) dla procesów stochastycznych. Praca ta zawiera pierwsze naukowe osiągnięcie: rozszerza i uogólnia ona słynne twierdzenie fluktuacyjno-dyssypacyjne (Einsteina-Johnsona-Nyquista-Callena-Weltona oraz Greena i Kubo), które stosuje się do układów w stanie równowagi termodynamicznej, dla układów w stanie dalekim od stanu równowagi termodynamicznej. Problem ten związany z reakcją stacjonarnych (a nawet niestacjonarnych) układów fizycznych na skorelowane nierównowagowe fluktuacje jest obecnie na nowo badany i wyniki uzyskane w tej pracy są ponownie odkrywane przez innych fizyków. Ta interdyscyplinarna dziedzina badawcza, dotycząca zjawisk i procesów przypadkowych, losowych, stochastycznych, stała się głównym nurtem badawczym naszego doktoranta. Teraz badania dotyczące wpływu szumu i fluktuacji czy też przypadkowych zaburzeń na różne układy w Naturze, jak na przykład układy fizyczne, chemiczne, biologiczne, ekonomiczne czy socjologiczne są wszechobecne we wszystkich liczących się ośrodkach badawczych na świecie.

Rektor UŚ prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek dokonał aktu promocji profesora Petera Hänggiego na doktora honoris causa

Po uzyskaniu doktoratu Peter Hänggi rozpoczął starania o staż podoktorski w Stanach Zjednoczonych. Swoje pierwsze lata na „postdocu” spędził w grupie eksperymentalnej Prof. Hansa Frauenfeldera w Urbana-Champaign, w uniwersytecie słynącego ze znakomitych grup fizyki ciała stałego oraz astrofizyki, w uniwersytecie, w którym pracowało/pracuje kilku laureatów nagrody Nobla. Na tym właśnie uniwersytecie Peter zaznajomił się, w tym czasie z ciągle jeszcze bardzo dziwnym światem, z fizyką biologiczną. To właśnie tam nauczył się, jego zdaniem, „złotego sposobu” efektywnej pracy: chodzenia do baru nocą i pisania publikacji następnego ranka.

Jego inne przystanki, gdzie wzbogacał i szlifował swoją wiedzę obejmują roczny pobyt w grupie Prof. Hermanna Hakena w Stuttgarcie, 18-to miesięcy pobyt na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego w grupie prof. Kurta Shulera i słynnego fizyka z dziedziny fizyki statystycznej Shang-Keng Ma (który niestety zmarł w młodym wieku tuż przed końcem pobytu Hänggiego w San Diego w 1980). Jesienią 1980 roku Prof. Hänggi przeprowadził się do Nowego Jorku – ściślej mówiąc do Brooklynu, do Instytutu Politechnicznego, gdzie zaproponowano mu stanowisko profesora. Następne lata pobytu w Nowym Jorku były interesujące zarówno pod względem duchowym (np. w tym okresie rodził się nowy gatunek muzyki – rap w Brooklynie) jak i pod względem naukowym - prof. Hänggi pracował bardzo ciężko w tym okresie. I chyba wtedy nabawił się choroby zwanej pracoholizmem, z którą walczy do dziś. Ten najbardziej wydajny nowojorski okres umożliwił mu opracowanie i uogólnienie teorii Kramersa reakcji chemicznych dla układów z pamięcią (dla układów nie-markowowskich) oraz rozwinąć teorię dyssypatywnego tunelowania dla materii skondensowanej w niezerowych temperaturach, teorii ważnej od reżimu czysto kwantowego to reżimu temperatur pokojowych, teorii przewidującej potęgowe wzmocnienie tunelowania. Wyniki te, opublikowane w znakomitych czasopismach, zostały potwierdzone eksperymentalnie przez fizyków i chemików. W tym samych okresie rozpoczyna badania teoretyczne wpływu realistycznych, skorelowanych fluktuacji na układy fizyczne. Poddał On ostrej krytyce teorie bazujące na efektywnym równaniu Fokkera-Plancka i pokazał (razem z Fabio Marchesonim) niekonsystencje tych teorii. Wywołało to burzliwą dyskusję w środowisku „fizycznych stochastyków” i ataki na Petera Hänggiego. Dopiero głos i poparcie jednego z najbardziej uznanych i szanowanych znawców przedmiotu, profesora Nico van Kampena, położył kres atakom i uznanie jego wyników.

Twórczy okres w Nowym Jorku został wykorzystany przez kilku jego współpracowników i kolegów (takich jak Hermann Grabert, Uli Weiss, Eli Pollak, Fabio Marchesoni, Chris Van den Broeck, Frank Moss, i w szczególności Peter Talkner) do licznych wizyt w Nowym Jorku i pracy nad nowymi interesującymi projektami badawczymi. Współpraca ta w wielu przypadkach trwa do dnia dzisiejszego.

W 1985 roku Peter Hänggi otrzymał propozycję z Uniwersytetu w Augsburgu stworzenia instytutu fizyki na tym młodym uniwersytecie. Chociaż miał etat profesorski w Nowym Jorku, przyjął tę propozycję i opuścił Nowy Jork pod koniec 1985 roku. Z ogromnym entuzjazmem zaczął z 2 współpracownikami: Peterem Jungiem i Waldemarem Hontschą budować (wbrew sporemu oporowi ze strony konkurencyjnych sąsiednich uniwersytetów) bardzo obiecujący instytut fizyki. Obecnie zatrudnia on 21 profesorów i posiada międzynarodową renomę.

Pomimo pochłaniającej czas pracy z instytucjami rządowymi i organizacjami prowadził on oryginalne prace ze swoimi utalentowanymi współpracownikami. Późne lata 80-te i wczesne lata 90-te owocują w następujące osiągnięcia: pionierskie prace na temat zastosowania teorii Floqueta do układów stochastycznych napędzanych zewnętrznymi siłami; nieliniowa teoria klasycznego i kwantowego rezonansu stochastycznego. Ta ostatnia otwiera bramy do nowych odkryć, jak na przykład zjawisko koherentnej destrukcji tunelowania oraz zjawisko wzmocnienia koherencji kontrolowane przez zewnętrzne czasowo-periodyczne pola. Problematyka ta jest niesłychanie istotna dla kwantowej informacji i kwantowych komputerów – najbardziej rozwijanych obszarów badawczych w fizyce teoretycznej.

Życiorys, dorobek naukowy i zasługi Promowanego w laudacji przedstawił promotor prof. zw. dr hab. Jerzy Łuczka

Początkowe lata w Augsburgu owocują narodzinami przeglądowej pracy, wespół z Peterem Talknerem i Michaelem Borkovecem, pracy na temat teorii szybkości reakcji, która ukazała się w Review of Modern Physics w 1990 roku. Praca ta obecnie jest znana w fizyce i chemii każdemu, kto w swych zagadnieniach badawczych napotyka problem stanów metastabilnych, ich czasów życia i ucieczki z takich stanów. Praca ta traktowana jest jak „biblia” w teorii szybkości reakcji i dotychczas była cytowana ponad 1800 razy, co jest swoistym rekordem dla tego obszaru badawczego.

Trzeba sprawiedliwie powiedzieć, że szkoła augsburska pod kierownictwem P. Hänggiego określała i określa drogę oraz przyszłe kierunki badawcze w teorii nieliniowych zjawisk losowych, stochastycznego rezonansu i teorii transportu indukowanego szumami i fluktuacjami. Z tym ostatnim zjawiskiem związane jest pojęcie 'brownowskich zębatek' i 'brownowskich motorów' (Brownian motors), to ostatnie wprowadzone w 1994 roku do literatury naukowej przez P. Hänggiego. Brownowskie motory należą do szerokiej klasy motorów molekularnych, które w skali mikroskopowej (czytaj kwantowej) i mezoskopowej (na poziomie komórek biologicznych) mogą transportować i segregować mikro i makro-molekuły. Jest rzeczą zdumiewającą, że ten czystej krwi fizyk-teoretyk ma na swoim koncie dwa patenty, które mają praktyczne zastosowania. Jeden patent dotyczy zastosowania zjawiska resonansu stochastycznego, drugi – motorów brownowskich: „Controlled Stochastic Resonance Circuit” (USA) oraz „Noise-Induced Transport of microscopic particles in macroporous materials PCT” (Europa,USA, Japonia).

Aktywność naszego honorowanego gościa zaowocowała jeszcze jednym znakomitym artykułem w Review of Modern Physics w 1998, zatytułowanym „Stochastic Resonance”, który prof. Hänggi napisał wspólnie z Luca Gammaitonim, Fabio Marchesonim i Peterem Jungiem. Praca ta, która ukazała się siedem lat temu, była już cytowana ponad 1100 razy. Innymi ważnymi artykułami są publikacje w: Physics Today, Annalen der Physik i CHAOS, (wszystkie na temat motorów brownowskich i molekularnych zębatek), które ukazały się ostatnio jako proszone artykuły z okazji Światowego Roku Fizyki. Jego obecna działalność koncentruje się na molekularnej elektronice, w szczególności na teorii kwantowego transportu w drutach molekularnych oraz transporcie cząstek przez syntetyczne i biologiczne kanały jonowe.

Podsumowując, chciałbym podkreślić, że P. Hänggi jest autorem ponad 400 publikacji z fizyki teoretycznej, w szczególności z fizyki statystycznej, biofizyki i fizyki układów złożonych. Jego prace są bardzo często cytowane w literaturze naukowej, w sumie ponad 12 tys. cytowań. Do Jego największych osiągnięć naukowych należy: odkrycie zjawiska koherentnej destrukcji tunelowania w mechanice kwantowej (praca z 1995 roku cytowana prawie 300 razy); opracowanie ścisłej teorii szybkości reakcji układów z pamięcią (Non-Markovian rate theory); jednolita teoria problemu Kramersa; zastosowanie teorii orbit periodycznych M. Gutzwillera do kwantowych układów dyssypatywnych; teoria rezonansu stochastycznego i teoria brownowskich motorów molekularnych.

Te różnorodne osiągnięcia zostały uhonorowane wielokrotnie na międzynarodowej arenie: w 1988 roku otrzymał tzw. ‘certificate for fellowship’ z Amerykańskiego Towarzystwa Fizycznego, w 1999 roku został Fellow/Chartered Physicist, a w 2004 roku - Chartered Scientist, wyróżnienia nadane przez przez brytyjski Instytut Fizyki (IOP). W 1995 roku otrzymał stypendium Nicolasa Cabrery w Universidad Autonoma de Madrid, w 1998 roku stypendium Michaela w Weizmann Institute of Science w Rehovot. Niedawno został wybrany członkiem niemieckiego Towarzystwa Maxa Plancka i jest również stałym członkiem Max-Planck-Institut fur Physik komplexer Systeme w Dreźnie. W 2002 roku otrzymał Honorowe Stypendium Humboldta z Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. W 2003 roku otrzymał „Eminent Scientist Award” nadany przez RIKEN w Japonii. Niedawno został również wybrany członkiem najstarszej i najbardziej szacownej akademii w Niemczech, Akademii Nauk Przyrodniczych LEOPOLDINA (założonej w 1652).

Od prawej: prof. zw. dr hab. Andrzej Fuliński, Kierownik Instytutu Fizyki UJ i prof. zw. dr hab. Marek Kuś, Dyrektor Centrum Fizyki Teoretycznej PAN - recenzenci dorobku naukowego prof. Petera Hänggiego, JM Rektor UŚ prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek, prof. zw. dr Peter Hänggi i prof. UŚ dr hab. Maciej Sablik, Dziekan Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii UŚ

Podczas Jego kariery naukowej bardzo ważne było dla niego motywowanie, kształcenie i prowadzenie badań przez doktorantów, dyplomantów i młodszych pracowników naukowych. Jego nieustanne pytania i dążenie do zgłębiania istoty problemu podczas seminariów w jego grupie w Augsburgu (które czasami trwają nawet 3-4 godziny), jak również podczas międzynarodowych konferencji i spotkań są cenione przez wiele osób; niemniej u niektórych wywołują obawy i sprzeciw. Atmosfera w grupie badawczej prof. Hänggiego zawsze sprzyjała rozwojowi wspaniałych naukowców; wielu z nich jak np. Stefan Linz, Peter Jung, Dietmar Weinmann, Klaus Richter, Milena Grifoni, Thomas Dittrich and Peter Reimann są już profesorami na uznanych uniwersytetach w Niemczech, Francji i USA.

Odzwierciedleniem jego międzynarodowego uznania jest członkostwo w radach wydawniczych międzynarodowych czasopism: Physical Review E, Europhysics Letters, Physica A, ChemPhysChem, Physical Biology, Lecture Notes in Physics i New Journal of Physics. Pracuje również w naukowej komisji doradczej dla serii European Physical Journal.

Prof. Hänggi jest również znany ze swojej nieustającej pracy na rzecz naukowej społeczności. Proszę mi pozwolić wspomnieć tylko niektóre: Jest długoletnim członkiem Niemieckiego Towarzystwa Fizycznego (od 1994), był w nim w latach 2000-2003 przewodniczącym Sekcji ‘Statistical and Nonlinear Physics’, jest członkiem rady europejskiej sekcji „Statistical and Nonlinear Physics” od 2001 roku oraz działa w komitecie „Future of Scientific Publishing” od 2000 roku.

W ubiegłym roku był współzałożycielem europejskiej sieci naukowej „Krzyżowa Initiative for Quantum Information”. Celem działalności tej sieci jest promowanie pracy naukowo-badawczej, organizowanie wymiany pomiędzy partnerami oraz organizacja konferencji na temat kwantowej informacji.

Prof. Hänggi współpracuje z wieloma międzynarodowymi instytucjami naukowymi. Poza wymienionymi powyżej, warto wymienić także nasz Uniwersytet Śląski (kierowanie wspólnymi doktoratami oraz wymianą po doktoratach), Uniwersytet Jagielloński, kilka uniwersytów w Hiszpanii (w Barcelonie, Sevilli i Madrycie) i Włoszech (Perugia i Camerino), wysoko cenioną instytutucją naukową RIKEN w Tokio i centrum naukowe „SPAWAR” w San Diego.

Współpraca prof. P. Hänggiego z Uniwersytetem Śląskim, w szczególności z Instytutem Fizyki, datuje się od 1993 roku. Wielokrotnie był gościem naszego Uniwersytetu. Jest on współautorem ponad 20 prac naukowych z pracownikami i doktorantami Instytutu Fizyki, Instytutu Matematyki i Instytutu Problemów Techniki. Pracownicy i doktoranci Instytutu Fizyki przebywali i przebywają na stażach naukowych w Instytucie Fizyki Uniwersytetu w Augsburgu. Oba Instytuty współpracowały także w ramach wymiany studentów (program Socrates/Erasmus). Prof. P. Hänggi otrzymał Honorowe Stypendium Humboldta na 12-miesieczny pobyt w Instytucie Fizyki UŚ. Był On wielokrotnie członkiem komitetów naukowych oraz wykładowcą konferencji organizowanych przez Instytut Fizyki. Prof. Peter Hänggi pośrednio promuje Uniwersytet Śląski, proponując pracowników Instytutu Fizyki na proszonych wykładowców na międzynarodowych konferencjach naukowych, na ich współorganizatorów lub ich dyrektorów.

Nasze uznanie należy mu się za jego wybitną działalność dla naszej akademickiej społeczności, a przede wszystkim za jego naukowe „Palmares”. Nasz Uniwersytet, wydział i szczególnie Instytut Fizyki odbiera z radością fakt, że prof. Hänggi przyjmuje tytuł doktora honoris causa od naszego Uniwersytetu.

Wyrażamy nadzieję, szacowny Panie Profesorze, że zacieśni Pan jeszcze bardziej więzi między Uniwersytetem w Augsburgu i Uniwersytetem Śląskim w Katowicach. I na koniec chciałbym odczytać końcową formułę laudacji:

W uznaniu dla wybitnych zasług i osiągnięć Pana Profesora Prześwietny Senat Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach postanowił przyznać i nadać Panu, prawomocną uchwałą z dnia 28 czerwca 2005 roku, tytuł Doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego.

Prof. dr hab. JERZY ŁUCZKA
Instytut Fizyki UŚ