Pracuję w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Śląskiego (BUŚ) i interesuje mnie nie tylko obecny gmach tej instytucji, który jak wszyscy wiemy - nie został zbudowany dla potrzeb bibliotecznych, ale także projekt nowego budynku. Przede wszystkim już tylko fakt usamodzielnienia biblioteki od Wydziału Matematyki wyeliminuje rozmaite problemy funkcjonalne i organizacyjne. Powinna ona mieć formułę przyjazną dla czytelnika i być pomyślana w sposób nie powodujący problemów w korzystaniu. Wydaje się że w etapie projektowania warto wzorować się na gmachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego (BUW). Chodzi przede wszystkim o wolny dostępu do półek i zapewnienie odpowiednich warunków lektury dla wszystkich czytelników.

Chciałabym zwrócić uwagę na potrzeby niepełnosprawnych użytkowników BUŚ, kwestię właściwie u nas pomijaną, którą sama dostrzegłam niedawno, a to w związku z moim udziałem w konferencji zorganizowanej w styczniu b.r. w BUW pt. "Biblioteki współczesne wobec czytelników niepełnosprawnych - budownictwo i wyposażenie". Problem niepełnosprawnych użytkowników bibliotek trudno rozpatrywać, tym bardziej że stanowią oni niewielką część zbiorowości akademickiej. Okazało się, że w BUW stworzono odpowiednie warunki dla tej grupy, realizując w ten sposób program powszechnego dostępu do kształcenia uniwersyteckiego. Zainteresowanych odsyłam do szczegółów umieszczonych na stronie internetowej BUW (http://www.buw.uw.edu.pl), gdzie krótko omówiono następujące tematy: udogodnienia architektoniczne, wyposażenie, regulamin, usługi.

Wspomniana jednodniowa konferencja, której byłam uczestnikiem dotyczyła przede wszystkim dokonań BUW w zakresie pomocy czytelnikom zwłaszcza z dysfunkcjami narządów ruchu i wzroku, jak również zaprezentowano przeznaczone dla nich urządzenia. Złożyło się na nią 6 referatów. Uczestniczyło w niej kilkudziesięciu przedstawicieli wielu bibliotek naukowych (zarówno uniwersyteckich jak i innych typów szkół - medycznych, technicznych) oraz publicznych.
Zebranych powitała wicedyrektor Hanna Kolendo. Następnie głos zebrała Elżbieta Stefańczyk która przypomniała zasługi SBP oraz nawiązała do podobnego spotkania zorganizowanego we wrześniu 2001 r. dotyczącego działalności bibliotek na rzecz czytelników niepełnosprawnych intelektualnie. Agnieszka Jankowska pracująca w Biurze ds. Niepełnosprawnych uporządkowała pojęcie niepełnosprawności, w szczególności omówiła trzy rodzaje - dotyczące uszkodzeń wzroku, słuchu i chorób wewnętrznych. Kolejna referentka, Ewa Kobierska-Maciuszko zwróciła uwagę na Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych z 1 sierpnia 1997 r., zauważyła że w polskim ustawodawstwie brak rozporządzenia dotyczącego wyłącznie do budowania budynków bibliotecznych; sprawę tą reguluje jedynie prawo budowlane - Rozporządzenie Gospodarki Przestrzennej z 8 lutego 1995 r. (Dz. U nr 10, poz. 46) odnoszące się do budynków instytucji publicznych. Wspomniała, że prawodawstwo Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych nakłada na budynki bibliotek liczne zalecenia. Pani E. Kobierska przedstawiła niektóre zagraniczne rozwiązania (np. parametry odległości, jak powierzchnia do obrotu wózków inwalidzkich i in.).

Ciekawe były wystąpienia pracownika Centrum Komputerowego dla Studentów Niewidomych i Niedowidzących - Pawła Wdówika. Wskazał on na zbiory gromadzone w tzw. formatach alternatywnych, to jest: książki brajlowskie, książki mówione. Zauważył, że duży postęp stworzyło zastosowanie informatycznych, obliczył koszt takich urządzeń. W BUW istnieje już cyfrowa rejestracja książek. W drugiej kolejności. przedstawił on swoje wrażenia dotyczące korzystania z bibliotek zagranicznych, tym bardziej cenne dla słuchaczy, że prelegent jest osobą niewidomą.

Szczególnej uwagi wymaga wystąpienie Anny Wołodko, będące podsumowaniem poruszanych już wcześniej tematyki w odniesieniu do BUW.

1. Projekt budynku zgodny z prawem budowlanym (wejścia i wyjścia, winna, toaleta, wszystkie stanowiska pracy - dostępne dla osób niepełnosprawnych)
2. Sprzęt zakupiony z dotacji gminy Warszawa-Centrum
3. Kabiny pracy indywidualnej
4. Zmiana w regulaminie BUW - pkt. 27 (wypożyczanie na 3 dni)
5. Szkolenia biblioteczne dla osób niepełnosprawnych
6. Szkolenie personelu
7. Zlokalizowanie w BUW Biblioteki Książki Mówionej - 3 tys. vol.

Uczestnicy konferencji obejrzeli kabinę pracy indywidualnej i urządzenia przeznaczone do obsługi czytelników niepełnosprawnych (czytniko-powiększalnik, drukarka brajlowska, skaner, syntetyzator mowy i in.), jak również toaletę przystosowaną do tej grupy użytkowników.

Zupełnie inaczej wygląda obsługa czytelników niepełnosprawnych w Bibliotece Narodowej, budowanej w odstępie czasowym 1977-1999 i mało przystosowanej dla tej kategorii użytkowników; temu zagadnieniu był poświęcony referat wicedyrektora BN Stanisława Czajki. W BN ta grupa jest kierowana przeważnie do Czytelni Humanistycznej (wysoki parter budynku A). Dla osób niewidzących są pomieszczenia na I. piętrze. W ciągu roku bywa w BN kilkudziesięciu czytelników niepełnosprawnych.

Na zakończenie zgodzę się z opinią p. E. Maciuszko, a mianowicie, iż przy projektowaniu lokali bibliotecznych najważniejsze jest rozpoznanie potrzeb użytkowników, bowiem czasami interesy różnych grup są odmienne (np. podest - dla wózków korzystny; dla niedowidzących zaś nie). Przed budową nowego gmachu BUŚ warto dowiedzieć się jaka grupa niepełnosprawnych studiuje na UŚ. Dopiero w październiku 2000 r. z inicjatywy Prorektora ds. Studenckich i Finansowych, prof. dra hab. Krystiana Roledera powołano Pełnomocnika Rektora ds. Osób Niepełnosprawnych. Z ustaleń Biura Pełnomocnika ds. Niepełnosprawnych wynika, że w UŚ studiuje ponad 120 osób niepełnosprawnych. Większość z nich to studenci dziennie, przeważają osoby z dysfunkcją narządów ruchu, w drugiej kolejności to niewidomi i niedowidzący. W etapie projektowania stanowisk pracy dla czytelników niepełnosprawnych istotna będzie współpraca z tym organem. Problem otwartym jest też sposób pozyskania środków finansowych, np. na zakup sprzętu dla użytkowników niewidomych. W związku z tym warto zainteresować tym zagadnieniem instytucje lokalne, jak Urząd Wojewódzki, a także struktury działające na rzecz "sprawnych inaczej" (np. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych). Miejmy nadzieję, że nie będzie to syzyfowy trud.