Przeobrażenia społeczne wynikające z ustrojowej transformacji rzutują na konieczność przemiany systemu edukacji narodowej. W literaturze podkreślany jest kryzys konwencjonalnego nauczania i wychowania. W szkolnictwie uniwersyteckim, zresztą podobnie jak i w szkolnictwie podstawowym oraz średnim, dostrzegane są takie zjawiska, jak encyklopedyzm i formalizm dydaktyczny, werbalizm, niespójność i nieprzydatność znacznej części wiedzy, przedmiotowe traktowanie i bierność uczestników kształcenia, ograniczone uwzględnianie motywacyjno - emocjonalnego aspektu stron procesu nauczania, niefunkcjonalność i nieprecyzyjność systemu oceniania.

Przed kadrą naukowo- dydaktyczną uczelni wyższych, prowadzącą na kierunkach niepedagogicznych wykłady i ćwiczenia z pedagogiki, stają problemy, które można zawrzeć w pytaniach:

- Jakie treści należy przekazywać studentom z ogromnego obszaru wiedzy pedagogicznej, rozbudowanych działów pedagogiki i ich subdyscyplin ?

- Kim powinien być nauczyciel akademicki upowszechniający wiedzę pedagogiczną, jakie powinny być jego kwalifikacje, jak powinien pełnić rolę przewodnika rozwoju intelektualnego studentów ?

- Jaką formę przybierać powinna prezentacja zagadnień pedagogicznych i ich zaliczanie przez studentów, by lepiej przygotowywać ich do pracy w szkole i jej środowisku wychowawczym

Dobór treści programu wykładów z pedagogiki stanowi obecnie poważny problem merytoryczny. Nie mogą one być zespołem abstrakcyjnych idei, wyprowadzanych z umysłu wykładowcy bądź wynikających li tylko z jego doświadczeń. Nie powinny one dzisiaj stanowić następstwo arbitralnych decyzji polityków oświatowych.

Treści programowe pedagogiki powinny wypływać z trójjedni źródeł, którą tworzy przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Przeszłość, to rekapitulacja światowego dorobku historii wychowania, w tym nawiązanie do znaczących postępowych, humanistycznych osiągnięć polskiej myśli i doświadczeń pedagogicznych.

Na teraźniejszość składać powinny się aktualne wyzwania, dylematy i sprzeczności współczesnego świata i poszczególnych krajów, problemy egzystencjalne ludzi, przeżywana polska rzeczywistość społeczna, dokonywane przemiany ustrojowe, dostrzegane wady tradycyjnego systemu edukacyjnego.

Program nauczania pedagogiki odnosić się musi do perspektywy, do przyszłych zadań edukacyjnych postulowanych przez nowoczesną cywilizację, do powinności związanych z rozwojem nauki, techniki, kultury, nowym polskim ładem konstytucyjnym, reformą systemu edukacji narodowej, włączaniem świata wartości do rozwoju duchowego człowieka, do zadań stawianych przez kraje wysoko uprzemysłowione i Unię Europejską.

Naukowa struktura programu wykładów z pedagogiki, jako dyscypliny wiedzy badającej różnorodne podmioty, dziedziny, formy i instytucje wychowania uwzględniać powinna dorobek ciągle rozwijających się kluczowych działów pedagogiki / i ich subdyscyplin/. Stanowią je pedagogika ogólna, dydaktyka ogólna, teoria wychowania, teoria organizacji szkolnictwa, / teoria organizacji i zarządzania oświatą/, oplecione kanwą historii wychowania.

Konstrukcja naukowa wiedzy pedagogicznej może być również rozpatrywana z punktu widzenia pedagogiki, jako nauki badającej całość zjawisk wychowawczych. Wielce płodną stawać się może nowoczesna prezentacja treści pedagogicznych uwzględniająca działy pedagogiki w ujęciu piramidalnym, zawierająca:

- praktyczne doświadczenia wychowawców- nauczycieli;

- wywoływanie i opis zjawisk pedagogicznych, prezentację metod badań pedagogicznych i postępowania pedagogicznego

- wartościowanie zjawisk wychowawczych/ określanie reguł, zasad wychowania/

- formułowanie uogólnień, określanie wzorców, ideałów wychowawczych /

Treści wykładów z pedagogiki powinny być kompatybilne z przesłaniami przemian systemu edukacji narodowej w tym systemu profilaktyki i opieki w Polsce. Nie jest bowiem dziś właściwie przygotowywany do pracy w szkole lub placówce opiekuńczo- wychowawczej student pozbawiony świadomości potrzeby angażowania się w pozaszkolnym środowisku wychowawczym, nie posiadający wiedzy związanej z oddziaływaniem na rodzinę ucznia - wychowanka.

Fakt nienależytego przygotowywania przez uczelnie wyższe absolwentów do zadań pedagogicznych i pracy w środowisku szkolnym, w szczególności rodzinnym, podkreślany jest w coraz liczniejszych publikacjach i wystąpieniach

Przed edukacją szkolną i opieką wychowawczą stawiane są nowe zadania, wymagające rozwiązań programowych. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy uczenie odpowiedzialnego rodzicielstwa, stymulowanie i uruchamianie pozytywnych sił i wartości tkwiących w rodzinie, duchowe przewodnictwo młodzieży, udzielanie jej pomocy przy wytyczaniu drogi w dorosłość, kształtowanie rozumienia i wyrażania emocji, przysposabianie do racjonalnego wykorzystania czasu wolnego.

Dobór treści wykładów z pedagogiki determinują zróżnicowane zasoby ludzkie i rzeczowe zajęć z pedagogiki, odmienne warunki organizacyjne wykładów i ćwiczeń na różnych wydziałach uczelni wyższej.

Różny jest czasokres realizacji tych zajęć. Bywają wydziały fundujące swym studentom zaledwie jeden semestr wykładów z pedagogiki w pięcioletnim cyklu studiów uniwersyteckich, a studenci pozbawiani są szansy żywego, bezpośredniego kontaktu ze swymi wykładowcami lub asystentami w ramach ćwiczeń.

Na niektórych Wydziałach w zajęciach wykładowych uczestniczy prawie dwustu studentów, w innych jedynie kilkunastu. Wpływ na to wywiera zarówno nieobligatoryjne uczestnictwo studentów w zajęciach jak i aspekty organizacyjne związane z planowaniem zajęć.

Różnoraka jest sfera emocjonalno - motywacyjna studentów, ich oczekiwania i zapotrzebowanie na wiedzę pedagogiczną. Wybiórcze uczestnictwo w zajęciach zależne jest między innymi od rodzaju studiów. Odmienne na stacjonarnych, wieczorowych czy też zaocznych. Określoną rolę odgrywa kierunek studiów. Na ogół "pilniej" uczestniczą w wykładach studenci kierunków humanistycznych.

Nie przysparza splendoru uczelnianej edukacji pedagogicznej zróżnicowana przestrzeń i zaplecze dydaktyczne zajęć. Wykłady prowadzone bywają w warunkach doskonałej fachowej obsługi środków audiowizualnych, ale też realizowane są w pomieszczeniach o złym oświetleniu, bez należytej wentylacji, nagłośnienia bądź w "prowizorce" którą stanowi uczelniany hol.

Kim powinien być specyficzny nauczyciel akademicki - wykładowca pedagogiki? Jak powinien spełniać swoje zadania? Niewątpliwie nie może on być jakimś omnipotentnym dawcą wiedzy. Obok kwalifikacji merytorycznych ważne znaczenie posiadają jego predyspozycje osobowościowe.

Istotny walor w pobudzaniu i ukierunkowywaniu przez wykładowcę pracy intelektualnej osób studiujących pedagogikę odgrywać powinno prezentowanie przez niego wiedzy interdyscyplinej. Efektywność rozwoju nauki wskazuje bowiem, iż wszystko co nowego, odkrywczego we współczesnej nauce, dzieje się na styku wiedzy. Szczególnie płodne intelektualnie staje się sięganie do wiedzy z psychologii, socjologii /socjometrii/, teorii organizacji, prakseologii.

By "uobecnić" pedagogikę, przekonać do niej studentów, uzyskać ich akceptację dla niej oraz wywołać ich zaciekawienie, by skutecznie oddziaływać na ich sferę emocjonalno- motywacyjną wykładowca, jako pracownik naukowo - dydaktyczny, powinien przedstawiać swój osobisty dorobek naukowy, rezultaty przeprowadzonych przez siebie badań pedagogicznych a także swe praktyczne doświadczenia pedagogiczne.

Lansując wiedzę pedagogiczną, musi być pedagogiem rozumianym nie jako rola społeczna, ale pewna postawa pedagogiczna. Nie może ukrywać swojej orientacji metodologicznej. Powinien eksponować ją w sposób klarowny i szczery. W warunkach demokratyzacji życia społecznego nie istnieje bowiem jedna obowiązująca wszystkich definicja człowieka i wychowania. Byłoby to sprzeczne z naturą demokracji

Wykładowca pedagogiki powinien spełniać rolę organizatora intelektualnego działania studentów. Autorytet wykładowcy nie może być utożsamiany li tylko z umiejętnością właściwego stosowania wiedzy, ze znawstwem, znakomitością w jakiejś dziedzinie, z byciem specjalistą, fachowcem. Oznaczać on powinien pewną powagę moralną, umysłową.

Zatem ważnym zadaniem jest przyjmowanie wobec studentów służebnej roli i wzoru osobowego, roli ich mistrza i przewodnika.. Zgodnie z postulatami nowoczesnej humanistycznej pedagogiki i teoretycznymi wskazaniami psychologii poznawczej wykładowca, wierny przesłaniu zakładającemu regulacyjny aspekt ludzkiej osobowości, uwzględniać powinien podmiotową rolę studentów w procesie dydaktycznym. Studenci, w szczególności jako potencjalni nauczyciele i wychowawcy dzieci i młodzieży, wymagają traktowania siebie jako osób dysponujących zestawem możliwości, które mogą być zrealizowane dzięki podejmowanym przez nich wyborom.

Dlatego też zarówno realizacja, jak i egzekwowanie opanowania treści programowych powinny mieć charakter dialogu, zakładającego wsłuchiwanie się w mowę drugiej strony, gotowość do przyjęcia jej argumentów, a także do zmiany własnego postępowania na skutek oddziaływania studenta - podmiotu i współpartnera.

Inspirowanie i wspomaganie wysiłków studentów, zmierzających do poznania i pogłębiania tajników wiedzy pedagogicznej, następować powinno w rezultacie ograniczania ich statycznego usytuowania w przestrzeni studiów. Celowi temu może służyć zarówno włączanie studentów w proces doboru treści programowych zajęć, jak i wzbogacanie formuły wzajemnych kontaktów oraz zaliczeń semestralnych i egzaminów końcowych.

W kontekście przedstawionych rozważań warto wskazać na podjęte przedsięwzięcie badawcze wyboru przez studentów kierunków niepedagogicznych bloków tematycznych programu wykładów z pedagogiki.

Badania przeprowadzone zostały w latach 1997, 1998, 1999. Objęły 9 grup wykładowych, uczestniczyło w nich 475 studentów reprezentujących Wydziały Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach/ Matematyki - Fizyki - Chemii, Biologii i Ochrony Środowiska, Filologiczny, Nauki o Ziemi/. Respondenci realizowali studia w ramach 7 rodzajów studiów, w tym dwu zaocznych, jednego wieczorowego i pięciu stacjonarnych.

Cele badań stanowiło:

- zaprojektowanie - modyfikacja programu wykładów z pedagogiki na studiach niepedagogicznych;

- rozpoznanie wstępnych oczekiwań studentów kierunków niepedagogicznych w zakresie wiedzy pedagogicznej przydatnej dla nich w przyszłej pracy nauczycielskiej;

- podniesienie efektywności zajęć wykładowych, poprzez uwzględnienie psychologicznego aspektu odwołania się do wiedzy, zainteresowań i oczekiwań studentów;

- uproszczenie procedury/ skrócenie czasu/ zapoznawania się studentów z wymogami przedmiotu.

Spośród zaproponowanych do realizacji 20 bloków tematycznych, studenci dokonywali wyboru 10 najbardziej przez nich pożądanych. Bloki tematów zaprojektowane zostały w oparciu o strukturę naukową pedagogiki w jej ujęciu horyzontalnym.

Przeprowadzona analiza oczekiwań studentów wykazała, iż zaakceptowali oni / w różnych zakresach/ wszystkie bloki tematyczne.

Badania wskazały na utylitarne, /praktyczno - użytkowe/ podejście studentów do tego przedmiotu, ich zorientowanie na pedagogikę stosowaną. Najwyższe rangi otrzymały aspekty treści odnoszące się do sposobów wychowania i kierowania zespołem.

I rangę oczekiwań uzyskała tematyka :
Szkoła, jako instytucja pomocy i rozwoju. Diagnoza stanu faktycznego w zakresie społeczno- wychowawczych uwarunkowań trudności wychowawczych.
II rangę uzyskały Sposoby wychowania. Charakterystyka pośrednich metod wychowania.

Kolejne rangi przypadły tematom : III - Niepowodzenia w pedagogii, trudności w uczeniu się, jako przyczyna niepowodzeń szkolnych , VI - Współczesne systemy wychowawcze, zaś VIII - Pedagogiczno- organizacyjne aspekty kierowania, style kierowania zespołem, wykorzystanie narzędzi socjometrycznych w rozpoznawaniu struktury społecznej klasy - grupy wychowawczej