W uznaniu twórczości prof. Józefa Bańki oraz jego zasług dla powstania i rozwoju Instytutu Filozofii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 25 marca w sali Rady Wydziału Nauk Społecznych UŚ zorganizowane zostało uroczyste spotkanie z okazji 80. urodzin Jubilata. Wzięli w nim udział przyjaciele profesora, byli współpracownicy, liczne grono naukowców, filozofów, studentów i uczniów oraz przedstawiciele wielu polskich instytucji naukowych.

Prof. zw. dr hab. Józef Bańka

Józef Bańka urodził się 27 lutego 1934 roku we wsi Nieszków koło Miechowa. Jego ojciec był obrotnym kupcem i przedsiębiorcą, matka dbała o wychowanie dzieci w duchu szacunku do kultury. Po wojnie rodzice oddali syna pod opiekę jezuitów. Kształcił się w gimnazjum im. Jana Długosza w Nowym Sączu, a następnie w kolegium w Starej Wsi koło Krosna. Z nauki w tych szkołach wyniósł – oprócz dyscypliny i ćwiczenia pamięci – zamiłowanie do tekstów łacińskich i greckich. W 1955 roku został powołany do wojska, a w 1958 rozpoczął studia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie na kierunku filozofia teoretyczna słuchał wykładów m.in. Mieczysława Krąpca, Stefana Swieżawskiego, Stanisława Kamińskiego, Józefa Pastuszki, Karola Wojtyły, Antoniego Stępnia, Mieczysława Gogacza. W 1962 roku pod kierunkiem prof. Krąpca obronił pracę magisterską pt. Metoda filozofowania Jeana-Paula Sartre’a. W 1965 roku na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu obronił pracę doktorską pt. Stanowisko społeczne i poglądy filozoficzne Michała Wiszniewskiego, a w 1969 roku habilitował się na podstawie rozprawy Narodziny filozofii nauki o pracy w Polsce. Studium o ergonomii humanistycznej Wojciecha Jastrzębowskiego. W 1985 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, profesorem zwyczajnym został w roku 1993.

Do 1973 roku prof. Bańka zawodowo związany był z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W roku 1974 rozpoczął pracę na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, w którym dwa lata później zainicjował i zorganizował powstanie samodzielnego Instytutu Filozofii. Funkcję jego dyrektora pełnił do 1999 roku, a przez kolejnych sześć lat był dziekanem Wydziału Nauk Społecznych UŚ. Przez wiele lat był członkiem Komitetu Nauk Filozoficznych przy PAN, a do dziś jest prezesem katowickiego oddziału Polskiego Towarzystwa Filozoficznego.

Profesor opowiada się po stronie zwolenników renesansu filozofii, w rozumieniu klasycznym. Jest twórcą systemu filozoficznego zwanego recentywizmem (łac. recens – teraz). Nazwę tego systemu wymyślił jako dwudziestoczterolatek, po raz pierwszy natomiast użył jej w wydrukowanej pracy doktorskiej w 1967 roku, a za metrykę jego narodzin uznał pracę pt. Ja teraz. U źródeł filozofii człowieka współczesnego, wydaną w 1983 roku. Na przełomie XX i XXI wieku system ten wyróżnia się na tle mody postmodernistycznej wszelkie systemy właśnie odrzucającej. Oprócz kategorii teraźniejszości recentywizm określa również kategoria prostomyślności (tj. intuicyjnie niezawodnego zmysłu słusznego rozumienia życia). Stąd też pojęcie homo euthyphronicus, tj. człowieka prostomyślnego, który jest zarazem homo recens, czyli człowiekiem teraźniejszym. W „kontekście odkrycia” należy wyróżnić w recentywizmie kolejno: filozofię techniki, eutyfronikę, antropologię, etykę prostomyślności, ontologię, epistemologię, estetykę, metafizykę, eurorecentywizm i ekorecentywizm, w „kontekście uzasadnienia” natomiast kolejność ta jest inna. Prof. Bańka odrzuca ideę powtarzalności zdarzeń, przeżyć poznawczych, uczuć, faktów artystycznych, wskazując na ich pierworaźność oraz jednorazowość. Zastępuje w swej koncepcji metafizyki pojęcie bytu pojęciem niesubstancjalnego zdarzenia, które jest „teraz” i tylko „teraz”. Podkreśla związek ontologii z epistemologią, podejmuje zadanie neosemantyzacji, czyli przeformułowania klasycznej definicji prawdy. W etyce prostomyślności stanowiącej przykład etyki sumienia, etyki niezależnej zauważa, że mimo „wzniosłych budowli” etyk systemowych człowiek zatrzymuje się na prywatnej filozofii życia, na tym, co przemawia do niego bezpośrednio w chwili recens. Etykę prostomyślności i eutyfronikę spaja kategoria prostomyślności. Eutyfronika, która jest pogłębieniem refleksji aksjologicznej zawartej w koncepcji filozofii techniki prof. Bańki, akcentuje znaczenie eu tj. „dobrej” jedności, harmonii sfery thymos (uczuć) i phronesis (rozumu), ochrony psychicznej sfery człowieka przed zagrożeniami cywilizacyjnymi. Eurorecentywizm natomiast, jako kontynuacja recentywistycznej koncepcji filozofii cywilizacji, jest analizą idei wspólnotowej teraźniejszości narodów Europy.

Mając świadomość, że żaden filozof nie tworzy w próżni, profesor nawiązuje do poglądów m.in. Parmenidesa z Elei, Zenona z Elei, Plotyna, Mikołaja z Kuzy, Barucha Spinozy, Henriego Bergsona, poświęcając im osobne monografie. Jest autorem kilkudziesięciu książek i kilkuset artykułów naukowych, w których porusza wspomniane problemy.

Uroczystość jubileuszowa została połączona z promocją książki profesora pt. Krytyka rozumu cyfrowego. Recentywizm i wielka metamorfoza XXI wieku. Krytyka rozumu cyfrowego jest pomyślana jako krytyka czystego rozumu napisana dla XXI wieku, w którym „rozum cyfrowy” jest podniesiony do rangi „rozumu czystego”. Podczas gdy „rozum czysty” jedynie myśli rzeczy, to „rozum cyfrowy” – jedynie je liczy. Chodzi jednak o to, aby był „prosto-myślny”.