„Diachronia daje pełnię prawdy o języku. (...) Warto pytać o przeszłość”. Słowami Ireny Bajerowej można podsumować jubileuszową konferencję, zorganizowaną przez Instytut Języka Polskiego UŚ oraz Sekcję Historycznojęzykową Studenckiego Koła Naukowego Językoznawców, która 6 i 7 listopada 2012 roku odbywała się na Wydziale Filologicznym UŚ w Katowicach.

W dyskusji głos zabrała dr Joanna Przyklenk, opiekun Sekcji Historycznojęzykowej SKNJ UŚ

Serię spotkań, odbywających się co dwa lata i poświęconych zagadnieniom językoznawstwa historycznego, zapoczątkowano w 2004 roku. Ich owocem są kolejne tomy publikacji pt.: Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii. Tegoroczną sesję naukową – która zgromadziła studentów, doktorantów i młodych doktorów z różnych ośrodków akademickich: Katowic, Warszawy, Torunia, Lublina i Poznania – otworzyła dr hab. prof. UŚ Magdalena Pastuchowa, dyrektor Instytutu Języka Polskiego UŚ. Następnie głos oddano prelegentom, którzy poruszali różnorodną tematykę. Młodzi badacze starali się wskazać przyczyny zaniku szesnastowiecznych frazeologizmów z nazwami ptaków. Wykazali nadto zainteresowanie etymologią wyrazów, jak i ich przeobrażeniami semantycznymi, co udowodniły analizy leksemu ‘przyjaźń’ czy też przymiotników związanych z odczuwaniem temperatury poprzez zmysł dotyku.

Interesujących wniosków dostarczyło spojrzenie okiem językoznawcy na zagadnienia dotyczące motoryzacji. Zaprezentowano nazwy środków transportu w XIX wieku i pochylono się nad leksemami używanymi na określenie kierowcy w celu ukazania zmian oraz tendencji rozwojowych analizowanej leksyki.

Ważną część konferencji stanowiły referaty poświęcone przysłówkom. Zastanawiano się m.in. nad problemem klasyfikacji konkretnych form do omawianej kategorii gramatycznej, a także poddano analizie wielosegmentowe jednostki z elementem ‘na’, badając ich etymologię i ewolucję semantyczną. Prelegenci dali się poznać jako poszukiwacze zaginionych znaczeń słów, takich jak ‘wyraz’ i ‘wyrazić’, czy funkcjonujących w dawnej polszczyźnie wyrażeń, np. ‘mirrowy snopek’.

Wykazali ponadto zainteresowanie genologią, zatrzymując się nad wpływem cech gatunkowych tatrzańskiej twórczości Jana Kasprowicza na formę i treść utworów poety, a także dzieląc się spostrzeżeniami związanymi z propagandowym charakterem polskiej pieśni religijnej i świeckiej XVI i XVII wieku. Poruszono także zagadnienia z zakresu onomastyki. Przedstawiono rezultaty badań nad imiennictwem żeńskim na przestrzeni ostatnich sześćdziesięciu lat. Zarysowano także typologię antroponimów, jak i problem motywów, którymi kierują się rodzice przy wyborze imienia dla dziecka. Ponadto omówiono efekty badań nad żeńskimi nazwami własnymi w wybranych przekładach Biblii, szczególną uwagę poświęcając sposobom ich zapisu. Nie zabrakło diachronicznej refleksji nad rozwojem żeńskich nazw zawodów i tytułów w kulturze. Młodzi językoznawcy pytali też o dawny sposób wyrażania uczuć, skupiając się głównie na roli i rodzajach szesnastowiecznych wykrzyknień. Podniesiono problem tabuizacji w języku, dokonując przeglądu najstarszych tendencji w zakresie tworzenia eufemizmów pola nazw stosunku seksualnego, a także dyskutowano nad różnymi sposobami mówienia o dzieciach nieślubnych – od wieku XV po współczesność.

Członkinie Sekcji Historycznojęzykowej SKNJ UŚ i zarazem organizatorki konferencji, od prawej: Ewelina Ładziak, Wioletta Wilczek, Beata Kiszka i Zuzanna Krótki

O szerokich zainteresowaniach prelegentów świadczą ponadto badania podjęte nad pojęciami z zakresu prawa, tj. ‘zniesławienie’ i ‘zniewaga’, których różnice semantyczne i przyczyny tychże starano się wskazać. Z kolei do dyskusji nad zapożyczeniami zachęcił referat na temat współczesnych i dawnych – z początku wieku XX – anglicyzmów. Zastanawiano się również nad znaczeniem leksemów ‘płakać’ i ‘płakać się’, obecnych w tekście Rozmyślań przemyskich. Ciekawych wniosków dostarczyły wystąpienia poruszające kwestie świadomości językowej twórców epoki saskiej, jak i Polaków na przestrzeni ostatnich sześćdziesięciu lat, dowodzące różnorodności postaw wobec języka ojczystego i ich zależności m.in. od sytuacji geopolitycznej. Pochylono się nad polszczyzną zabytków językowych, koncentrując się na wpływach łacińskich i ukraińskich w siedemnastowiecznej Księdze grodzkiej żytomierskiej czy też na metaforach Kazań sejmowych Piotra Skargi.

Różnorodność poruszanych zagadnień stała się inspiracją do prowadzenia wielowątkowych dyskusji, a te z kolei dostarczyły interesujących wniosków i pozwoliły na ogląd historycznych problemów językoznawstwa z różnych perspektyw. Uczestnicy konferencji po raz kolejny zgromadzili dowody na bogactwo języka polskiego w wielu jego aspektach, a ich obserwacje kazały postawić pytania, które być może znajdą odpowiedź już za dwa lata – podczas kolejnego spotkania miłośników dawnej polszczyzny.