Już po raz czwarty odbyła się w Uniwersytecie Śląskim międzynarodowa konferencja naukowa z cyklu „Literatura polska w świecie”. Tematem tegorocznego spotkania były oblicza światowości. Od 5 do 7 maja uczestnicy konferencji mogli usłyszeć ponad pięćdziesiąt referatów, wygłoszonych przez polonistów reprezentujących dziewiętnaście krajów z całego świata.

– Światowość literatury to inny sposób czytania. To przenoszenie tekstu poza swoje miejsce i poza swój czas – mówił podczas uroczystego otwarcia konferencji prof. zw. dr hab. Krzysztof Kłosiński, dyrektor Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego. W kontekście cytowanych słów nie ma nic bardziej cennego od doświadczenia lekturowego znawców literatury – pracujących na co dzień w różnych zakątkach świata – którzy mają możliwość podzielenia się swoją wiedzą i wzięcia udziału w dyskusji. Taką przestrzenią spotkania była właśnie międzynarodowa konferencja, która w tym roku została zorganizowana na Wydziale Filologicznym przez Instytut Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego, Pracownię Badań nad Językiem i Literaturą Polską na Świecie oraz przez Szkołę Języka i Kultury Polskiej. W imieniu komitetu organizacyjnego uczestników konferencji powitał dr hab. Romuald Cudak, pełniący funkcję kierownika Pracowni Badań nad Językiem i Literaturą Polską na Świecie. Owocnych obrad życzyli ponadto: prof. dr hab. Barbara Kożusznik – prorektor ds. studenckich, promocji i współpracy z zagranicą Uniwersytetu Śląskiego oraz dr hab. Rafał Molencki – dziekan Wydziału Filologicznego UŚ.

Literatura na mapie
Międzynarodowa konferencja w ramach cyklu „Literatura polska w świecie” organizowana jest w Uniwersytecie Śląskim co dwa lata. Po raz pierwszy poloniści z siedmiu krajowych i trzynastu zagranicznych ośrodków badawczych spotkali się w 2005 roku. Mijała wówczas piętnasta rocznica założenia Szkoły Języka i Kultury Polskiej, natomiast swoją działalność rozpoczynała Pracownia Badań nad Językiem i Literaturą Polską na Świecie. Prezentowane referaty poświęcone były zagadnieniom
recepcji. Już wtedy przestrzeń miała duże znaczenie dla organizatorów – jednym z celów była próba naniesienia na mapę świata obszarów obecności i nieobecności literatury polskiej. Wtedy również nawiązała się współpraca pomiędzy uczestnikami konferencji. Wielu z nich brało udział w kolejnych spotkaniach, także w tegorocznym. Wśród stałych prelegentów, związanych z konferencją od początku, znaleźli się między innymi: dr Elwira Grossman (Uniwersytet of Glasgow, Wielka Brytania), dr Nikolaj Jež (Uniwersytet w Lublanie, Słowenia), prof. dr Anna M. Packalén-Parkman (Uniwersytet w Uppsali, Szwecja) oraz prof. dr Michael Mikoś (Uniwersytet Wisconsin-Milwaukee, USA). Każda następna konferencja gromadziła większą liczbę prelegentów z kolejnych krajów. W tegorocznym spotkaniu wzięli udział badacze z dziewiętnastu zagranicznych ośrodków, w tym z Japonii, Chin, Szwecji, Norwegii, Belgii, Słowenii, Rumunii, Wielkiej Brytanii oraz Węgier. Nie zabrakło również przedstawicieli polskich ośrodków, między innymi z Warszawy, Krakowa, Rzeszowa, Poznania, Szczecina, Bydgoszczy i, oczywiście, Katowic. Wśród nazwisk polskich pisarzy, o których mówili prelegenci podczas wszystkich czterech dotychczasowych konferencji, znaleźli się: Witold Gombrowicz, Zbigniew Herbert, Wisława Szymborska, Czesław Miłosz, Stanisław Lem czy Tadeusz Różewicz. W tym roku kilka referatów zostało poświęconych twórczości Brunona Schulza. Nie zabrakło także nazwisk młodszych pisarzy. Mgr Ołesia Nachlik, reprezentująca Narodowy Uniwersytet Lwowski im. I. Franki, mówiła o recepcji polskiej literatury XX wieku na Ukrainie w kontekście wyzwania dla ukraińskiego czytelnika, jakim jest lektura książek Doroty Masłowskiej, Wojciecha Kuczoka czy Michała Witkowskiego.

Trzy osobowości
Oblicza światowości, będące tematem tegorocznego spotkania, zostały ujęte w trzech perspektywach: jako osobliwość w zagranicznej recepcji literatury polskiej, jako uczestnictwo rodzimego piśmiennictwa w literaturze światowej i jej segmentach oraz jako sytuację tworzenia literatury poza krajem. Wszystkie wystąpienia zostały podzielone na sekcje tematyczne. Tytułowa „światowość” ujęta została w kontekście analizy antologii polskiej poezji, wpływów polskiej literatury na twórczość pisarzy z innych krajów, zakorzenienia w zagranicznych obiegach czy wreszcie światowej recepcji polskich twórców. Uczestnicy konferencji mieli możliwość usłyszeć o tym, jak odbierany jest Witold Gombrowicz na Litwie, Tadeusz Różewicz w Rumunii, Józef Ignacy Kraszewski na Łotwie, a Henryk Sienkiewicz w USA i w Japonii. Quo vadis, jak mówił prof. dr Michael Mikoś z Uniwersytetu Wisconsin-Milwaukee, było w Stanach Zjednoczonych bestsellerem, a echa jego popularności odczuwane są do dzisiaj. Dr Koichi Kuyama omówił z kolei wpływy powieści Sienkiewicza na twórczość trzech japońskich pisarzy, prezentując jednocześnie słuchaczom referatu japońskie wydanie Quo vadis.

Rzeźbiona książka

Oprócz wygłoszonych referatów bardzo dużą wartość miały dyskusje kończące poszczególne obrady. Dzięki nim można było usłyszeć, jak różnie postrzegani są polscy twórcy w zależności od kraju oraz jakie czynniki mają wpływ na szeroko rozumianą „światowość” naszych pisarzy i poetów. Jeden z przykładów wpływu rodzimej literatury na zagraniczną twórczość omówił prof. dr Kris Van Heuckelom z Katolickiego Uniwersytetu w Leuven (Belgia), prezentując książkę Safrana Foera Tree of codes, opierającą się na angielskim przekładzie Street of Crocodiles (Ulicy krokodyli) Brunona Schulza. Amerykański pisarz dosłownie wyciął znaczną część wyrazów, otrzymując tym samym „rzeźbioną książkę”, w której więcej jest wyciętych okienek, niż słów. Książka stała się tym samym artefaktem, a dziura w tekście, jak stwierdził podczas dyskusji prof. zw. dr hab. Krzysztof Kłosiński, sprawiła, że czytelnik poczuł się niemalże jak niewierny Tomasz, który może teraz włożyć swój palec w ranę zadaną książce. IV międzynarodowa konferencja naukowa cieszyła się dużą popularnością, o czym świadczyła licznie zgromadzona w sali Rady Wydziału Filologicznego publiczność. Prelegenci pochodzący z polskich i zagranicznych ośrodków badawczych pokazali w ciągu tych trzech dni, jak różnorodne oblicza może mieć literatura polska w świecie.

 

Lektury zawodowców

Rozmowa z dr. hab. Romualdem Cudakiem, pełniącym funkcję kierownika Pracowni Badań nad Językiem i Literaturą Polską na Świecie, członkiem Komitetu Organizacyjnego IV międzynarodowej konferencji naukowej „Literatura polska w świecie. Oblicza światowości".

 

W jaki sposób nawiązano współpracę z przedstawicielami ośrodków – zarówno polskich, jak i zagranicznych?

– Początek współpracy należy wiązać z działalnością Szkoły Języka i Kultury Polskiej. Pierwsza konferencja to był zjazd naszych przyjaciół polonistów, z którymi nawiązaliśmy kontakty właśnie ze względu na działalność szkoły. Potem dowiadywaliśmy się: kto i w jakim ośrodku funkcjonuje jako polonista o tym szczególnym polu zainteresowań, jakim jest recepcja literatury polskiej w świecie.

Czy w innych zagranicznych ośrodkach naukowych również znajdują się wydziały polonistyki?

– Pełnych polonistyk w naszym rozumieniu jest na świecie niewiele, w Europie jedynie około dziesięciu. Ale są lektoraty języka polskiego oraz zajęcia z zakresu polonistyki, na które może chodzić na przykład student ekonomii.

W jaki sposób porządkowany był materiał międzynarodowych konferencji naukowych z cyklu „Literatura polska na świecie"? 

– Każda konferencja miała swój podtytuł. W tym roku są to oblicza światowości. Nadesłane abstrakty porządkujemy według tematu. Drugim etapem organizującym będzie tom pokonferencyjny. Do tej pory udawało nam się zmieścić teksty w obrębie jednego tomu. Nie było materiałów wprowadzających chaos.

Jakie są dostrzegalne różnice w odbiorze literatury polskiej za granicą?

– Główną ideą jednej z konferencji cyklu były lektury znawców: w jaki sposób czyta się kanoniczną literaturę polską w świecie? Odkryliśmy wtedy dwie znakomite interpretacje wiersza Szymborskiej. Był to rodzaj komplementarnej lektury, pokazujący, że my czytamy Szymborską w kontekście myśli racjonalistycznej, europejskiej – podczas gdy inni badacze interpretują ją w kontekście myśli wschodniej, filozoficzno-religijnej. Jest to zatem inny sposób odbioru.

W jaki sposób współpracują badacze zajmujący się literaturą polską w świecie,
poza udziałem w konferencji?

– Forum wymiany myśli polonistycznej jest półrocznik „Postscriptum Polonistyczne”, wydawany przez Szkołę Kultury i Języka Polskiego. Jest to pismo skierowane przede wszystkim do naukowców i studentów polonistyk zagranicznych, poświęcone zagadnieniom literatury polskiej. Taką formą współpracy jest również Letnia szkoła języka, literatury i kultury polskiej, organizowana dla studentów w Cieszynie, podczas której odbywają się warsztaty polonistyczne. Ponadto stali uczestnicy konferencji tworzą już taką międzynarodową wirtualną pracownię badań nad literaturą polską w świecie. Mam nadzieję, że osoby, które przyjechały w tym roku po raz pierwszy, dołączą do tej pracowni i będziemy razem kontynuować badania nad literaturą polską poza granicami naszego kraju.