Konferencja poświęcona literaturze polskiej w Kanadzie odbyła się w Cieszynie 15-18 września. Jej organizatorem był Zakład Literatury Współczesnej Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego, a pomysłodawczynią dr Bożena Szałasta-Rogowska, specjalistka od poezji polskiej w Kanadzie.

Obrady otworzył dziekan Wydziału Filologicznego prof. dr hab. Rafał Molencki. Zwrócił on uwagę na słabą znajomość naszej literatury wśród studentów polonistyki w Kanadzie. Rozważania na temat emigracyjnej Kanady rozpoczęło ciekawe zagajenie prodziekana ds. rozwoju i promocji Wydziału Filologicznego prof. zw. dr. hab. Mariana Kisiela, który skupił się na periodyzacji literatury emigracyjnej, a także zwrócił uwagę na problem Kanady jako kraju ludzi wykorzenionych, w którym jednakże można na nowo się zadomowić. Kolejne dwa referaty wygłoszone zostały przez gości z Vancouver - prof. dr. Andrzeja Buszę oraz dr. Romana Sabo. Obaj są poetami i autorami tomików poetyckich, wydawanych w Kanadzie i Polsce. Ich, nieco osobiste wystąpienia, poświęcone zostały innym polsko-kanadyjskim poetom, m.in., zmarłemu w 2007 roku, Bogdanowi Czaykowskiemu i Adamowi Czerniawskiemu. Profesor Busza zasugerował odczytywanie obu tych poetyk przez pryzmat romantycznej naiwności, wskazał także najważniejsze, jego zdaniem, podobieństwa i różnice w twórczości obu poetów. Dr Sabo natomiast poruszył niezwykle istotny problem emigracyjnej tożsamości, odwołując się nie tylko do własnych przeżyć, ale również do doświadczeń emigracyjnych m.in. Sławomira Mrożka, Witolda Gombrowicza czy Czesława Miłosza.

Następne referaty również poświęcone były poetom. Dr Jan Wolski oraz dr Zenon Ożóg, obaj z Uniwersytetu Rzeszowskiego, mówili o wpływie modlitwy na twórczość takich autorów, jak np. Danuty Ireny Bieńkowskiej, Bogdana Czaykowskiego czy Floriana Śmiei oraz o roli Toronto, jako swoistej stolicy polonijnej.

Kolejne wystąpienia przyniosły już spojrzenie na Kanadę prozatorską. I tak, dr Beata Nowacka, skupiając się na Wańkowiczu - panoramiście, pragnącym napisać nową epopeję narodową, omówiła powieść Melchiora Wańkowicza Tworzywo. Dr Grażyna Maroszczuk przedstawiła natomiast swoje refleksje nad tomami rozmów przeprowadzonych z Florianem Śmieją, a wydanych przez Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Zwróciła ona uwagę na rzeczowość owych relacji, obrazowość oraz zaszczepienie w konkrecie. Miłym akcentem tego wystąpienia było odczytanie przez profesora Kisiela listu, jaki do uczestników konferencji napisał sam bohater referatu. Dr Jolanta Pasterska z Rzeszowa przedstawiła z kolei problem asymilacji emigrantów we wspomnieniach Adama Tomaszewskiego, zwracając uwagę na trzy zasadnicze wątki - obrazy świata, obrazy Wielkopolski oraz obrazy Kanady.

Największe poruszenie wśród słuchaczy wywołał jednak referat prof. zw. dr. hab. Jerzego Paszka, który z właściwym sobie poczuciem humoru, wytoczył proces Wacławowi Iwaniukowi, podejrzewając go o grafomanię. Wszystkim referatom towarzyszyły burzliwe dyskusje, ale rozważania pierwszego dnia obrad dotyczyły głównie kwestii owego podejrzanego grafomaństwa autora tomiku Moje obłąkanie. Na szczęście spór zakończył się porozumieniem, a dalsze rozmowy toczyły się do późnych godzin nocnych.

Drugi dzień obrad również przyniósł szereg niezwykle interesujących tekstów, poruszających takie zagadnienia literatury polskiej w Kanadzie, jak stale obecna kategoria "tu i tam" czy wpływ na nią poezji Thomasa S. Eliota. Dr Alicja Jakubowska-Ożóg omówiła Listy do przyjaciela Janusza Artura Ihnatowicza, na którego znaczącą rolę w londyńskiej grupie Kontynenty wskazywał potem w dyskusji profesor Kisiel. Mgr Justyna Budzik opisywała poezję Edwarda Zymana, z którym przeprowadziła szereg ciekawych rozmów, a którego śmiało można by nazwać "archetypem emigranta". Z kolei mgr Magdalena Boczkowska omówiła dwa zagadnienia z twórczości mniej znanej polsko-kanadyjskiej poetki - Marii Magdaleny Rudiuk.

Kolejne dwa wystąpienia dotyczyły tekstów nie przetłumaczonych jeszcze na język polski. Dr Jadwiga Warchoł, odwołując się do teorii trójkąta autobiograficznego Małgorzaty Czermińskiej, opowiedziała słuchaczom o książkach, zmarłej w 1990 roku, Alicji Poznańskiej-Parizeau. Dla Parizeau pisanie było formą katharsis i swoistego powrotu do Polski poprzez literacką fikcję. Alina Grygierczyk, studentka V roku anglistyki UŚ, mówiła o pamiętniku Apolonii Kojder, zatytułowanym Marynia Don't cry.

Dalszą część obrad zdominowała już sylwetka jednego z najlepszych polskich poetów - Bogdana Czaykowskiego. Dr Jan Piotrowiak wygłosił referat zatytułowany "Czaykowski mistyczny?", a dr Janusz Pasterski - "Z problemów dwukulturowości Bogdana Czaykowskiego". Prelegenci zwracali uwagę na takie aspekty jego twórczości, jak np. wygnanie a topos pocieszenia, dwukulturowość, która wywołuje hybrydyczną formę poczucia tożsamości czy sylwiczność i zawiłość kompozycji. W końcu nazwali poezję autora Point-no-Point "polską w formie, angielską w treści". Dr Magdalena Rabizo-Birek przedstawiła natomiast nie opublikowany jeszcze zbiór utworów Czaykowskiego zatytułowany Uczucia. Do tej pory tylko jego fragmenty ukazały się drukiem w serii Na Widnokręgu miesięcznika "Twórczość". Dyskusję drugiego dnia obrad również zdominowała postać poety, który został nazwany przez prelegentów "najbardziej religijnym wśród agnostyków".

Drugi dzień zakończył się wieczorkiem poetyckim, prowadzonym przez profesora Mariana Kisiela. Wśród blasku świec swoje wiersze (a nawet fragment prozy) czytali Andrzeja Busza i Roman Sabo. Teksty wielkich nieobecnych - Bogdana Czaykowskiego, Edwarda Zymana i Marka Kusiby - zaprezentował słuchaczom dr J. Wolski.

Burzliwe dyskusje i wystąpienia trzeciego i niestety ostatniego dnia obrad również poświęcone zostały twórczości autora Ziemioskłonu. Ciekawie i szczegółowo kwestię przestrzeni i problematykę specjalną omówił dr Robert Mielhorski z Bydgoszczy. Z kolei mgr Izabela Patyk przedstawiła swoje rozważania na temat zbioru rozmów Czaykowskiego i Czerniawskiego, zatytułowanego O poezji, nostalgii, krytykach i kryteriach. Konferencję zakończyło wystąpienie dr Bożeny Szałasty-Rogowskiej, pomysłodawczyni sesji, która interpretując wiersz Czaykowskiego pt. "Eurydyka", snuła refleksje nad problematyką czasu, bezdomności, przestrzeni i sprawami ostatecznymi w końcowej fazie twórczości poety.

Obrady plenarne, dyskusje prelegentów, słuchaczy i przybyłych z Kanady gości zakończył spacer po polskim i czeskim Cieszynie. Podziwiając Rotundę, Studnię Trzech Braci czy Cieszyńską Wenecję, uczestnicy konferencji nadal prowadzili ożywione dyskusje. Myślę, że sesja wpłynie inspirująco na dalsze badania nad polską literaturą emigracyjną. Z pewnością przyczyni się do tego również publikacja pokonferencyjna, którą planują organizatorzy. A nam pozostaje nadzieja na kolejną edycję konferencji, poświęconą literaturze polskiej w kraju, który nadal pachnie żywicą...