Budynek Wydziału Filologicznego w Katowicach, pl. Sejmu Śl. 1

Wydział Filologiczny powstał na bazie Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego, z którego został wyodrębniony w 1973 roku wspólnie z Wydziałem Nauk Społecznych. Swoją egzystencję rozpoczął od przeprowadzki z Katowic do Sosnowca.

Rozpoczynając swoją działalność, Wydział Filologiczny nawiązywał do wcześniejszych tradycji i struktur organizacyjnych, które pozwoliły na szybki rozwój i osiągnięcie znaczącej pozycji. Jego podstawą były: istniejący od 1969 roku Instytut Filologii Polskiej na Wydziale Humanistycznym oraz filia UŚ w Sosnowcu, działająca na zasadach organizacyjnych Wyższego Studium Nauczycielskiego.

Dzieje śląskiej polonistyki są jednak znacznie dłuższe niż dzieje naszej Uczelni. W katowickiej Wyższej Szkole Pedagogicznej istniał od 1953 roku Wydział Filologiczny z Katedrą Historii Literatury Polskiej, kierowaną przez doc. dr. Jana Kazimierza Zarembę. W roku powstania Uniwersytetu Śląskiego filologia polska weszła w skład Wydziału Humanistycznego, zachowując strukturę organizacyjną taką, jak w WSP, tzn.: cztery samodzielne Katedry (Historii Literatury Polskiej - doc. dr Jan K. Zaremba, Historii Literatury Powszechnej - doc. dr Stanisław Zabierowski, Języka Polskiego - doc. dr Irena Bajerowa, oraz Metodyki Nauczania Historii Literatury i Języka Polskiego - doc. dr Mieczysława Mitera-Dobrowolska). W 1969 roku wymienione Katedry zostały połączone w Instytut Filologii Polskiej.

Działalność badawcza ówczesnej polonistyki koncentrowała się głównie na penetracji ważnej społecznie dziedziny - literatury regionalnej i badań nad dziejami literatury polskiej na Śląsku. Równocześnie potrzeby dydaktyczne i nastawienie naukowe znacznej części kadry nauczycieli akademickich prowadziły do rozwoju metodyki (badania nad literaturą dziecięcą i młodzieżową) i językoznawstwa (historia języka i dialektologia). Poważną rolę obok badań historyczno-literackich i językoznawczych odgrywały prowadzone systematycznie prace bibliograficzne, dotyczące dziejów piśmiennictwa śląskiego.

Powołanie Wydziału nie mogło bazować jedynie na tradycji i posiadanej kadrze nauczycieli akademickich. Szybko pojawiła się potrzeba powołania nowych kierunków, a co za tym idzie, zwiększenia kadry. Naturalnym stało się, że zrodziła się konieczność rozbudowania nowoczesnego warsztatu badawczego. W tym celu zwrócono się do naukowców z innych ośrodków akademickich, proponując im przejście na Uniwersytet Śląski. Organizatorem i jednocześnie dziekanem nowego Wydziału został doc. dr hab. Władysław Lubaś (prodziekanami: doc. dr hab. Ireneusz Opacki, doc. dr hab. Albert Bartosiewicz i doc. dr Włodzimierz Wójcik). Jego umiejętnościom organizacyjnym, koncepcji Wydziału jako jednostki łączącej zadania dydaktyczne z naukowymi, a także dobrej znajomości środowisk filologicznych należy przypisać powodzenie tego przedsięwzięcia. Wkrótce w murach nowego Wydziału znaleźli się byli pracownicy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Poznańskiego, Warszawskiego, Wrocławskiego i in. W ten sposób udało się pozyskać wielu naukowców o zróżnicowanych specjalnościach (językoznawców: doc. Kazimierza Polańskiego, doc. Stanisława Karolaka; historyków literatury polskiej: doc. Tadeusza Bujnickiego i doc. Ireneusza Opackiego i in.).

Powstanie Wydziału wiązało się ze zwiększeniem liczby studentów. W roku akademickim 1972/73 na polonistyce studiowało ponad 1000 osób, z czego 580 na filologii polskiej (na studiach stacjonarnych), a już w roku 1976/77 liczba ta została podwojona (z czego na samej filologii polskiej było 942 studentów).

Tworząc nową jednostkę organizacyjną UŚ, podjęto decyzje o jej lokalizacji w Sosnowcu. Wydział Filologiczny otrzymał od miasta budynki przy ul. Bando 8 i 10 (obecnie ul. Żytnia) i ul. Pułaskiego 6 oraz pomieszczenia przy ul. Czerwonego Zagłębia (obecnie ul. 3 maja).

Prof. Władysław Lubaś, pierwszy dziekan Wydziału Filologicznego, podczas zajęć ze studentami

Sukcesywnie wprowadzano również nowe kierunki i specjalizacje. W roku akademickim 1973/74 studenci rozpoczęli naukę na filologii polskiej, angielskiej, rosyjskiej i romańskiej. W następnym powstały: filologia germańska, słowiańska oraz bibliotekoznawstwo, a w roku 1976 na filologii słowiańskiej pojawiła się specjalizacja serbochorwacki.

Równolegle z powstawaniem nowych kierunków studiów następowała rozbudowa i reorganizacja poszczególnych instytutów. I tak w ramach Instytutu Filologii Polskiej funkcjonowało 11 Zakładów: Teorii Literatury (1974), Historii Literatury Staropolskiej, Oświeceniowej i Romantycznej (1973), Historii Literatury Poromantycznej (1974), Teorii Kultury i Polityki Kulturalnej (1975), Filmoznawstwa (1974), Wiedzy o Teatrze (1976), Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej (1974), Współczesnego Języka Polskiego (1975), Historii Języka Polskiego (1975), Dialektologii (1976), Metodyki Nauczania Języka Polskiego i Literatury (1973). W 1977 roku Instytut Filologii Polskiej uległ reorganizacji. Wydzielono z jego struktur Instytut Literatury i Kultury Polskiej oraz Instytut Języka Polskiego. W obrębie Instytutu Filologii Obcych działało sześć Zakładów: Filologii Angielskiej (1973), Filologii Romańskiej (1973), Filologii Germańskiej (1974), Filologii Słowiańskiej (1974), Dydaktyki Języków Obcych (1973), Językoznawstwa Ogólnego i Matematycznego (1973). W 1975 roku powołano do życia Instytut Filologii Rosyjskiej, w ramach którego pracowały trzy Zakłady: Historii Literatury Rosyjskiej, Historii Literatury Radzieckiej oraz Metodyki i Języka Rosyjskiego.

Przed 1974 rokiem kształcenie bibliotekarzy na poziomie wyższym odbywało się w ramach dodatkowej specjalizacji na kierunkach historii i filologii polskiej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Katowicach. Z chwilą jej przekształcenia w filię Uniwersytetu Śląskiego, a następnie w Uniwersytet Śląski, nadal przygotowanie do zawodu bibliotekarza miało charakter dodatkowej specjalizacji dla zainteresowanych studentów. W 1973 roku na wspólnym posiedzeniu Senackiej Komisji Bibliotecznej Uniwersytetu Śląskiego oraz Kolegium Dyrektorów Bibliotek Szkół Wyższych uznano potrzebę utworzenia odrębnego kierunku studiów uniwersyteckich - bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. W trakcie realizacji postulatów w organizacyjnej strukturze Uniwersytetu Śląskiego uwzględniono dwa nowe kierunki dydaktyczne: informacji naukowo-technicznej oraz bibliotekoznawstwa i informacji naukowej na Wydziale Filologicznym. We wrześniu 1974 roku w obrębie Instytutu Filologii Polskiej rozpoczął działalność Zakład Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, kierowany przez doc. dr. Adama Wł. Jarosza. W tym samym roku rozpoczęto kształcenie w systemie zaocznym, a rok później także na studiach stacjonarnych. Nieliczną kadrę etatową Zakładu wspierało grono profesorów Instytutu Filologii Polskiej oraz bibliotekoznawcy ze stopniami naukowymi, pełniący obowiązki dyrektorów bibliotek naukowych w regionie i poza nim. Do grona prowadzących zajęcia należeli wysokiej rangi specjaliści, m.in. doc. dr Józef Mayer - dyrektor Biblioteki Śląskiej w Katowicach i doc. dr Henryk Sawoniak z Biblioteki Narodowej w Warszawie. W 1980 roku katowickie bibliotekoznawstwo wsparł też prof. dr hab. Bronisław Zyska, pracownik naukowy Głównego Instytutu Górniczego, dzięki któremu do programu studiów wprowadzono dodatkowo problematykę ochrony zbiorów bibliotecznych przed niszczącym działaniem środowiska biochemicznego. W 1980 roku rozpoczęli też pracę dydaktyczną pierwsi absolwenci wypromowani przez Zakład Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego. W poprzednich latach trzeba było szukać kandydatów na asystentów i adiunktów wśród wychowanków wrocławskiego i krakowskiego bibliotekoznawstwa oraz wśród chętnych do przekwalifikowania się absolwentów innych kierunków Uniwersytetu Śląskiego.

W 1974 roku ponownie zmieniła się sytuacja lokalowa Wydziału. Instytut Filologii Polskiej przeniósł się do budynku przy ul. Bieruta (obecnie ul. Kościelna), a nowo powstały Instytut Filologii Rosyjskiej otrzymał poszkolny budynek przy ul. Bando 12 (obecnie ul. Żytnia). Wraz ze zwiększeniem powierzchni lokalowej nastąpił znaczny przyrost studiujących (do ok. 3500 w 1976 roku). Dzięki uzyskaniu nowych pomieszczeń możliwa była reorganizacja zaplecza bibliotecznego. Obok już istniejących, biblioteki Instytutu Filologii Polskiej i Instytutu Filologii Obcych, wyodrębniła się biblioteka rusycystyczna.

W 1975 roku dziekanem Wydziału Filologicznego został doc. dr hab. Tadeusz Bujnicki. Funkcje prodziekanów przejęli: doc. dr Piotr Kakietek (w 1976 roku jego funkcję przejął doc. dr Karol Koczy), doc. dr hab. Witold Nawrocki i doc. dr hab. Ireneusz Opacki. Dyrektorami instytutów pozostali nadal: prof. dr hab. Kazimierz Polański (IFO), prof. dr hab. Władysław Lubaś (IFP) i doc. dr hab. Gabriela Porębina (IFR).

Powstanie Wydziału Filologicznego wpłynęło na rozwinięcie nowych kierunków badań i tendencji metodologicznych. Obok dotychczas istniejących dyscyplin pojawiły się nowe, które były konsekwencją utworzenia nowych kierunków studiów i specjalizacji. Ważnym punktem w historii tego Wydziału był powrót znacznej jego części do Katowic, który nastąpił w 1990 roku. Wydział wziął w swoje posiadanie opustoszały budynek dawnego KW PZPR. Swoje miejsce znalazły w nim: filologia polska, filologia klasyczna, kulturoznawstwo i bibliotekoznawstwo. Na dotychczasowym miejscu w Sosnowcu pozostały natomiast filologie obce, które już wkrótce otrzymają także nowe pomieszczenia w nowo wybudowanym gmachu Centrum Naukowo-Dydaktycznym Instytutów Neofilologicznych w Sosnowcu przy ul. Grota Roweckiego 5 (w miejscu po byłym szpitalu dziecięcym).

Po 35 latach istnienia Wydział Filologiczny stał się największym wydziałem Uniwersytetu Śląskiego zarówno pod względem liczby pracowników naukowych, jak i studentów kształcących się w trybie stacjonarnym.

Literatura:

• 10 lat Uniwersytetu Śląskiego, 1968-1978. Red. E. Giszer, J. Stencel, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1978.
• Wyrósł z dobrego drzewa... Uniwersytet Śląski 1968-1998. fakty, dokumenty, relacje. Red. A. Barciak, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1998.