Laudacja wygłoszona przez dziekana Wydziału Nauk o Ziemi prof. zw. dr. hab. Jacka Janię

Przyjaciel Uniwersytetu Śląskiego i Polski

Najpierw chciałbym podziękować Wysokiej Radzie Wydziału Nauk o Ziemi, iż zechciała poprzeć mój wniosek, a prześwietnemu Senatowi Uniwersytetu Śląskiego za nadanie Prof. Dr. Jon Ove Hagenowi z Uniwersytetu w Oslo najwyższej godności honorowej naszego Uniwersytetu - doktoratu honoris causa. Szczególnie dziękuję dostojnym i wybitnym recenzentom, których opinie były podstawą do podjęcia decyzji przez Senat Uniwersytetu Śląskiego w dniu 22 stycznia 2008 r. Recenzje całokształtu dorobku akademickiego wykonali prof. dr Julian A. Dowdeswell, dyrektor Instytutu Polarnego im. R.F. Scotta na Uniwersytecie Cambridge, przewodniczący Brytyjskiego Narodowego Komitetu Badań Antarktycznych, jeden z najwybitniejszych współczesnych glacjologów i badacz obu obszarów polarnych; prof. dr hab. Aleksander Guterch, członek rzeczywisty PAN, przewodniczący Polskiego Narodowego Komitetu ds. IV Międzynarodowego Roku Polarnego, światowej klasy badacz głębokich struktur skorupy ziemskiej w obu obszarach polarnych, członek wielu naukowych gremiów międzynarodowych oraz prof. dr hab. Tadeusz Niedźwiedź, kierownik Katedry Klimatologii Uniwersytetu Śląskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności, wybitny klimatolog, uczestnik wielu projektów badawczych i międzynarodowych gremiów naukowych. Recenzenci dokonali wszechstronnej i wieloaspektowej oceny bogatego i zróżnicowanego dorobku Profesora J.O. Hagena.

prof. zw. dr. hab. Jacek Jania

Zespół badaczy polarnych z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego ma znakomite kontakty naukowe i współpracuje z Profesorem Hagenem od drugiej połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Najpierw były to kontakty korespondencyjne, a od początku lat 90. XX wieku przerodziły się w osobistą współpracę terenową na Spitsbergenie. W tym trudnym - zarówno w aspekcie politycznym, jak i finansowym dla polskich badań polarnych okresie - rozpoczął On współpracę z Uniwersytetem Śląskim w zakresie badań glacjologicznych i szerzej - studiów środowiska polarnego. Bardzo energicznie organizował wsparcie finansowe naszych wspólnych badań z projektów, które wówczas prowadził, będąc głównym glacjologiem w Norweskim Instytucie Polarnym. Było to także wsparcie organizacyjne umożliwiające uczestnikom wypraw glacjologicznych z Uniwersytetu Śląskiego bezpłatne korzystanie z infrastruktury oraz sprzętu Norweskiego Instytutu Polarnego na Spitsbergenie. Dostarczał nam najnowszą literaturę, mapy, zdjęcia lotnicze, dane geodezyjne, meteorologiczne i inne. Przy ówczesnych relacjach cen pomiędzy Norwegią i Polską zakup tego typu materiałów byłby niemożliwy. W kolejnych latach umożliwił staże naukowe i stypendia na wizyty naukowe w Norwegii dla kilku pracowników naszego Wydziału, w tym niżej podpisanego. Najważniejsze jest to, że wnosząc tak wiele do wspólnych badań, a czasem tylko do naszych projektów, traktował nasz zespół jako pełnoprawnego partnera merytorycznego, absolutnie nie dając odczuć dominującej, uprzywilejowanej przecież pozycji materialnej i logistycznej Jego Instytutu. Ta współpraca owocowała później wspólnymi publikacjami, a następnie nowymi programami badawczymi w Arktyce.

Jon Ove Hagen aktywnie włączył się w nurt poszerzania międzynarodowej współpracy badawczej glacjologów w Arktyce. W tym procesie konsolidowania i koordynowania zadań badawczych na lodowcach całej Arktyki przedstawiciele Wielkiej Brytanii, Rosji i Polski, obok Jona Ove Hagena, odgrywali wiodącą rolę. Niezwykle istotne było zorganizowanie w kwietniu 1992 roku "International Field Workshop on Svalbard Glaciology" w Polskiej Stacji Polarnej na Spitsbergenie. Współorganizatorami i sponsorami byli: Uniwersytet Śląski, Norweski Instytut Polarny, Instytut Geofizyki PAN. W prace te włączył się także Instytut Geografii Rosyjskiej Akademii Nauk w Moskwie. Dr Jon Ove Hagen był jednym z trzech głównych organizatorów. Ta międzynarodowa konferencja, która skupiła przedstawicieli 6 krajów, była najpoważniejszym spotkaniem międzynarodowym zorganizowanym w polskiej stacji na Spitsbergenie. Jej znaczenie było zdecydowanie szersze niż ona sama i długotrwałe w skali międzynarodowej. Z inicjatywy profesora Mariana Puliny, niżej podpisanego, Jona Ove Hagena i Andreya Glazovskiego rozpoczęto starania o formalne powołanie arktycznej glacjologicznej grupy roboczej w ramach prestiżowej organizacji międzynarodowej - International Arctic Science Committee (IASC) z siedzibą w Oslo. Profesor Hagen był reprezentantem grupy inicjatywnej. Doprowadziliśmy do pierwszego spotkania roboczego narodowych reprezentantów państw arktycznych odpowiadających za badania glacjologiczne w północnym obszarze polarnym. Odbyło się ono w czasie wielkiej międzynarodowej konferencji glacjologicznej w Cambridge w 1993 roku. Ukonstytuował się wówczas komitet przygotowujący powołanie Working Group on Arctic Glaciology w ramach IASC. Na szefa komitetu jednogłośnie powołano Jona Ove Hagena. Zaakcentowano także propozycję zorganizowania przez Uniwersytet Śląski pierwszego formalnego spotkania grupy roboczej wraz z sympozjum naukowym w Polsce.

We wrześniu 1994 roku w Wiśle odbył się "The First Meeting of the IASC Working Group on Arctic Glaciology and Workshop on Mass Balance of Arctic Glaciers". Na tym spotkaniu o znaczeniu historycznym, narodowi przedstawiciele glacjologicznej grupy roboczej - reprezentujący 14 krajów - dokonali wyboru przewodniczącego (Chair). Został nim Profesor Hagen. Dzięki wieloletniej owocnej współpracy z Profesorem Hagenem mogła powstać rozwijająca się nadal naukowa grupa robocza, a Uniwersytet Śląski został uznany za prężny ośrodek badań arktycznych w skali światowej.

Dla uwypuklenia zasług Profesora Hagena dla Uniwersytetu Śląskiego należy podkreślić, iż dzięki Jego staraniom doktoranci z naszego Wydziału odbywają staże naukowe i uzyskują stypendia w Norwegii, korzystają z dostarczanych przez Niego materiałów oraz publikacji. Współdziałanie z Nim zaowocowało wydaniem w 1996 roku tomu Mass Balance of Arctic Glaciers pod redakcją J. Jani i J.O. Hagena, jako IASC Report No. 5, sygnowany miejscem wydania: Sosnowiec-Oslo. Przez następne prawie dziesięć lat była to praca bardzo często cytowana, a na jej podstawie powstała aktualizowana ciągle baza danych o bilansie masy lodowców arktycznych w witrynie internetowej Grupy Roboczej Glacjologii Arktycznej IASC. Należy także dodać, iż zespół badaczy z Uniwersytetu Śląskiego należał do współrealizatorów dużego międzynarodowego projektu badawczego ICEMASS (Piąty Program Ramowy Komisji Europejskiej), koordynowanego przez J.O. Hagena. Następnie uczestniczyliśmy wspólnie w prestiżowym projekcie GISICE (5PR), który koordynował prof. J. Dowdeswell. W ostatnich latach nadal aktywnie współpracujemy z Profesorem Hagenem i jego zespołem, będąc - z racji coraz lepszego doposażenia i dofinansowania badań polarnych - poważnym partnerem, także w zakresie dostępności aparatury oraz możliwości logistycznych na Svalbardzie. Jednakże, zbudowanie takiej pozycji Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w światowych badaniach glacjologicznych w istotnej mierze zawdzięczamy najpierw wsparciu, a następnie w pełni partnerskiej współpracy z Doktorem Honorowym.

Profesor Hagen kilkakrotnie odwiedzał nasz Wydział. Wygłaszał wykłady gościnne i prowadził seminaria. Ułatwiał naszym pracownikom i doktorantom - poprzez rekomendowanie ich do stypendiów - udział w konferencjach naukowych organizowanych w Norwegii (i nie tylko). Kontakty naukowe i organizacyjne z Profesorem Hagenem są żywe i ciągle się rozwijają. Obecnie współpracujemy w ramach prestiżowego projektu badawczego GLACIODYN - realizowanego w ramach IV Międzynarodowego Roku Polarnego. Przedstawiciel Uniwersytetu Śląskiego działa w grupie sterującej tego projektu, a jej wiceprzewodniczącym jest Jon Ove Hagen.

Osiągnięcia naukowe Profesora Hagena związane są przede wszystkim z badaniami eksperymentalnymi lodowców Arktyki, ze szczególnym uwzględnieniem Svalbardu. Brał on udział w ekspedycjach na Svalbard w ponad 20 sezonach. W większości z tych wypraw (bardzo często międzynarodowych) pełnił funkcję kierownika, mając w zespole nawet do 10 osób. Dwukrotnie brał udział w ekspedycjach na Antarktydę.

Wyniki badań opublikował w 79 artykułach w międzynarodowych czasopismach recenzowanych (z czego 26 po 2000 r.). Ponadto, drukiem ukazało się kilkadziesiąt abstraktów, raportów oraz artykułów w wydawnictwach nierecenzowanych. Szczególne znaczenie ma książka, której Profesor nie eksponuje w swoim dorobku naukowym, a która jest jedną z najczęściej cytowanych publikacji w literaturze przedmiotu. J.O. Hagen, kierując kilkuosobowym zespołem, doprowadził do opracowania i opublikowania atlasu oraz inwentarza lodowców Svalbardu, który zawiera podstawowe dane o każdym z tysięcy lodowców zajmujących obszar o powierzchni ponad 36 tys. km2 (J.O. Hagen, O. Liestol, E. Roland, T. Jorgensen, 1993: Glacier Atlas of Svalbard and Jan Mayen. Norsk Polarinstititutt Meddeleser, No. 129, 141 pp.).

Należy szczególnie podkreślić udział Profesora Hagena jako autora wiodącego lub współautora niezwykle prestiżowych syntetycznych raportów Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC, 2001) oraz Arctic Climate Impact Assessment (2005).

Istotą wkładu Profesora w badania lodowców Svalbardu oraz Arktyki jest rozpoznawanie ich zmian oraz ewolucji w związku ze zmianami klimatu, ze szczególnym uwzględnieniem roli bilansu masy oraz bilansu energetycznego ich powierzchni. Profesor Hagen należy do grupy prekursorów stosowania wielorakich ilościowych metod terenowych w powiązaniu z metodami teledetekcyjnymi dla kompleksowych studiów glacjologicznych. Pozwala mu na to szerokie wykształcenie geografa fizycznego. Współpraca z wieloma innymi specjalistami z zakresu geofizyki, geodezji oraz chemii środowiskowej umożliwia mu interdyscyplinarne łączenie różnorodnych metod dla osiągnięcia celu badawczego. Przejawia się to w wykazie Jego publikacji, w których zdecydowana większość przygotowana była ze współautorami. To także potwierdza wielką umiejętność pracy zespołowej. Świadczy to o jego otwartości na koncepcje innych badaczy, niekiedy znacznie młodszych od Niego. W takich cechach Jego charakteru jak: łatwość w nawiązywaniu kontaktów, życzliwość w stosunku do innych, otwartość na partnerską współpracę oraz osobista skromność należy upatrywać Jego popularności i prestiżu międzynarodowego. Pozwoliły mu one odegrać istotną rolę w skonsolidowaniu międzynarodowego środowiska badaczy lodowców Arktyki.

Profesor Hagen pełnił ważne funkcje w międzynarodowych organizacjach naukowych, w tym wspomniane już wcześniej: Chairman of the IASC Working Group on Arctic Glaciology (1995-2003), Vice-President of IUGG/IAHS ICSI (International Commission of Snow and Ice) (1999-2006), Council Member of International Glaciological Society (2002-2006). Był i jest nadal ekspertem recenzującym projekty dla NSF (USA), NERC (Wielka Brytania), NFR (Norwegia), Research Council w Holandii, Szwecji i Kanadzie.

Ludzi poznaje się najlepiej w czasie wspólnych prac terenowych w skrajnie trudnych warunkach polarnych. Hagen jest osobą niezwykle odpowiedzialną, prostolinijną, cierpliwą i wytrwałą co - wraz z poczuciem humoru i skromnością - zjednuje mu przyjaciół. Można wymieniać więcej przymiotów Doktora Honorowego, ale trzeba także wspomnieć o niedoskonałości: nie potrafi śpiewać. Próbował przy okazji spotkania towarzyskiego prezentować dawne pieśni norweskie. Przekonali się o tym uczestnicy konferencji w Wiśle w 1994 roku, kiedy próbował zaśpiewać dawną pieśń Wikingów - w ramach prezentacji przez uczestników pieśni narodowych ich krajów.

Reasumując, uzasadnienie nadania godności doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego Profesorowi Jonowi Ove Hagenowi, pragnę jeszcze raz podkreślić Jego wkład w rozwój badań glacjologicznych i środowiska polarnego na Uniwersytecie Śląskim i w Polsce, istotne znaczenie Jego prac badawczych dla poznania i zrozumienia lodowców Svalbardu, Skandynawii i całej Arktyki, niezwykle ważną rolę w zorganizowaniu i skonsolidowaniu badaczy lodowców arktycznych z kilkunastu krajów. Jego osobowość sprawia, że pełni on kluczową rolę w naukowej społeczności glacjologów zajmujących się północnym obszarem polarnym Ziemi.

Można Jego osobę określić mianem dobrego "katalizatora" współpracy międzynarodowej w badaniu lodowców Arktyki. Nigdy wcześniej w historii badań północnego obszaru polarnego nie podjęto i nie zrealizowano tak szerokiej i skutecznej międzynarodowej współpracy badawczej, która trwa i rozwija się.

Nadanie tytułu doktora honoris causa Jonowi Ove Hagenowi w okresie Międzynarodowego Roku Polarnego stanowi podkreślenie znaczenia prowadzonych przez Niego badań dla zrozumienia współczesnych zmian klimatycznych w obszarach polarnych oraz w skali globalnej. Ten fakt uwypukla także dobrą współpracę Uniwersytetu Śląskiego z Uniwersytetem w Oslo oraz z innymi ośrodkami naukowymi w Norwegii. Mam nadzieję, że będzie służyć ich rozwojowi. Pozwala także podkreślić rolę Profesora Hagena w zawiązaniu szerokiego międzynarodowego współdziałania naukowego w badaniach glacjologicznych w Arktyce.

Jon Ove, cieszę się, że zechciałeś przyjąć tę wysoką godność naszego Uniwersytetu i gratuluję Ci jej serdecznie!

Autorzy: Jacek Jania, Foto: Agnieszka Sikora