Do napisania tego tekstu skłania kilka faktów. Po pierwsze autorka chce kontynuować i uzupełniać swoją wypowiedź ogłoszoną w kwietniowym numerze "Gazety Uniwersyteckiej". Poza tym lubi poszukiwać książek w internecie, zwłaszcza w bibliotekach, a w ostatnich latach wiele z nich udostępniło swoje zbiory w sieci. Warto wiedzieć o istnieniu i możliwościach publicznie dostępnych katalogów bibliotecznych, tak zwanych Online Public Access Catalog (OPAC). Większość z nich umożliwia jedynie przeszukiwanie zbiorów bibliotecznych, a tylko nieliczne oferują - wyłącznie dla swoich czytelników - zamawianie komputerowe. W związku z tym OPAC wygląda inaczej dla użytkowników-anonimowych (zawiera jedynie możliwość "szukaj", bez opcji "zamów") i dla tych, którzy zamierzają zamówić książkę za pomocą takich katalogów ("szukaj", "zamów", "rezerwacja" oraz informacje na temat czytelnika).

W podręczniku znanym bibliotekoznawcom, pt. Bibliotekarstwo (Warszawa 1998) OPAC został nazwany najistotniejszym aspektem komputeryzacji biblioteki. Jest również bardzo ważny z punktu widzenia użytkownika, gdyż umożliwia wyszukiwanie i zamawianie dokumentów. Opis poszczególnych dzieł w takim katalogu zawiera podstawowe dane bibliograficzne, czyli identyfikujące książkę (autor, tytuł, miejsce, rok wydania, wydawnictwo) z dołączonym wykazem egzemplarzy. Poza tym lokalizuje zbiory (Magazyn, Czytelnia i in.) oraz informuje o ich dostępności (np. d - dostępne, w - wypożyczone).

Niestety w dalszym ciągu katalogi komputerowe bibliotek polskich nie zawierają kompletnej informacji o zbiorach, w większości z nich odnajdziemy tylko opisy nabytków bibliotecznych dokonanych po 1990 r. Wiele książnic uniwersyteckich projektuje w taki sposób swoje strony internetowe, aby umożliwić czytelnikom bezpośrednie wejście do innych katalogów. Coraz więcej z nich można oglądać w postaci graficznej wersji serwisu WWW, bardziej wygodnej i przejrzystej dla użytkownika, niż połączenia za pomocą zdalnego terminala. Poprzez swoją stronę WWW, Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego (http://www.bg.us.edu.pl) kieruje do ponad 120 katalogów on-line w 27 miastach (w Polsce)¹. Oprócz tego można poszukiwać książek również w bibliotekach zagranicznych, takich jak Biblioteka Kongresu i innych. Korzystający z katalogów internetowych mogą przekonać się, że istnieją różne ich odmiany; są to bowiem moduły istniejących systemów bibliotecznych, takich jak: PROLIB, ALEPH, INNOPAC, HORIZON, VTLS i inne. Na terenie Śląska najbardziej rozpowszechniony jest PROLIB i z tego powodu wypada poświęcić mu jak najwięcej uwagi. W systemie tym pracuje m.in. biblioteki: Akademii Ekonomicznej (OPAC zawiera opisy książek od roku 1990 do chwili obecnej oraz czasopism od 1994 r.), Politechniki Gliwickiej (w bazie katalogu on-line jest cały księgozbiór dydaktyczny dla studentów, a od stycznia 1994 r. bieżące nabytki Biblioteki Głównej oraz książki zagraniczne, kupowane przez biblioteki instytutowe), czy też Biblioteka Śląska (BŚ). Oprócz Biblioteki Uniwersyteckiej w Katowicach (BUŚ) zamówienia internetowe możliwe są także w Bibliotece Politechniki Gliwickiej; podczas gdy np. internetowy OPAC BŚ pozwala tylko na częściowe zamówienie, które trzeba dokończyć w budynku tej książnicy, z własnego konta. Katalog komputerowy BŚ został uruchomiony najwcześniej z wymienionych; zawiera on opisy prawie wszystkich zbiorów biblioteki. W BŚ obieg książek w wielkim stopniu wspomagają urządzenia. Kompletne internetowe zamówienie kierowane do BUŚ powoduje tylko wydruk formatki (czyli pracę drukarki), natomiast w BŚ uruchamiałoby wiele maszyn. Zamawiania komputerowego nie uruchomiła jeszcze Biblioteka Główna Akademii Ekonomicznej.

Chciałabym zwrócić uwagę na funkcjonowanie OPAC-u w BUŚ, a zwłaszcza na zamówienia kierowane do Czytelni Ogólnej. Z moich obserwacji wynika, że w porównaniu do miesięcy poprzednich niewiele się zmieniło. W marcu nasi czytelnicy ściągnęli za pomocą komputera 105 dzieł (zostało udostępnionych 21 pozycji), a w kwietniu 91 (udostępniono 23). W dalszym ciągu zdarzają się pomyłki czytelników, bądź niepotrzebne zamówienia. Wytłumaczyć to można tym, że jeśli ktoś widzi polecenie "zamów", to po prostu to czyni - czasem zupełnie mechanicznie; ponadto naszych użytkowników gubi tak zwany "brak czasu". Niektórzy bowiem nie chcą wcale ściągać książki do czytelni, ale ją po prostu wypożyczyć i dopiero po wysłaniu zamówienia, zauważają swój błąd. Zdarza się bardzo często, że nasi klienci zamawiają dublet magazynowy książki, które jest umieszczony na miejscu w czytelni. Najczęściej są to "Prace Naukowe UŚ"; bardzo często niepotrzebnie zamawiano liczącą ponad osiemset stron Psychologię i życie.

Na zakończenie wspomnę, że nasi czytelnicy są w stanie opanować sposób zamawiania komputerowego, a nawet jeśli już się pomylą, to na drugi raz będą już uważali. Poza tym zachęcam do korzystania z instrukcji dotyczących szukania i zamawiania komputerowego, która przygotowała BUŚ; jak również do poszukiwania książek w innych katalogach dostępnych on-line.

¹ Z opcji "katalogi" strona www BUŚ kieruje tylko do 26. Twórcy strony internetowej UŚ nie umieścili tam katalogu Biblioteki Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu; gdyż do tej pory biblioteka ta nie uruchomiła OPAC-a w wersji serwisu www.