17 grudnia 2014 roku w Centrum Informacji Naukowej i Bibliotece Akademickiej odbyło się seminarium naukowe z okazji 130. rocznicy Konferencji Katowickiej

Katowice a powstanie Izraela

Od 6 do 11 listopada 1884 roku w Katowicach miało miejsce zebranie delegatów Ruchu Miłośników Syjonu, znanego pod nazwą Chowewej Syjon, na którym podjęto decyzję m.in. o założeniu nowych osad żydowskich w Palestynie. Wydarzenie to przeszło do historii jako Konferencja Katowicka (niem. Kattowitzer Konferenz). Jego konsekwencją było powstanie państwa Izrael w 1948 roku, stąd dziś często mówi się, że Izrael powstał w Katowicach.

W seminarium uczestniczyli m.in. Włodzimierz Kac, przewodniczący Gminy Wyznaniowej
Żydowskiej w Katowicach, i Joshua Ellis, rabin Górnego Śląska i Katowic
W seminarium uczestniczyli m.in. Włodzimierz Kac, przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach, i Joshua Ellis, rabin Górnego Śląska i Katowic

Organizatorami spotkania, które odbyło się w Centrum Informacji Naukowej i Bibliotece Akademickiej, byli: Klub Niezależnych Stowarzyszeń Twórczych „Marchołt” w Katowicach, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Katowicach, Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka oraz Instytut Historii na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego. W holu biblioteki można było również obejrzeć wyjątkową wystawę przygotowaną przez Muzeum Żydowskie Galicja w Krakowie pt. „Polska i Palestyna – dwie ziemie i dwa nieba” składającą się ze zdjęć Ze’eva Aleksandrowicza.

W liście do uczestników konferencji Michał Sobelman, rzecznik prasowy Ambasady Izraela w Polsce, napisał: „Konferencja Katowicka była jednym z najważniejszych wydarzeń w całej historii ruchu syjonistycznego i miała olbrzymi wpływ na powstanie przyszłego państwa Izrael. Dziś doprawdy trudno jest znaleźć w Izraelu miasto, które by w jakichś sposób nie odnotowało tego wydarzenia. Można więc śmiało powiedzieć, że Katowice znane są dziś każdemu uczniowi jakiejkolwiek szkoły na terenie współczesnego Izraela”.

Również Włodzimierz Kac, przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach, zwrócił uwagę na konsekwencje Konferencji Katowickiej: – O wadze tego wydarzenia może świadczyć fakt, że była podwaliną dalszych negocjacji i dążeń osiedleńczych w Ziemi Świętej. Bez tej konferencji nie byłoby też pierwszego Kongresu Syjonistycznego, który odbył się w Bazylei w 1897 roku. Tak naprawdę Konferencja Katowicka zapoczątkowała i zorganizowała ruch syjonistyczny.

Wśród uczestników seminarium pojawili się m.in. Joshua Ellis, rabin Górnego Śląska i Katowic; dr Piotr Spyra, wicewojewoda śląski; Aleksander Fiszer, prezes Klubu Niezależnych Stowarzyszeń Twórczych „Marchołt”; dr hab. Mirosław Nakonieczny, prorektor Uniwersytetu Śląskiego i Robert Brzostowski z katowickiego oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. Obrady poprowadził profesor Jerzy Sperka, dyrektor Instytutu Historii UŚ. Prelegenci poruszali wiele ważnych tematów, mówili m.in. o historii Żydów w Katowicach w XIX i XX wieku, związkach Kościoła katolickiego z Żydami na Górnym Śląsku w XIX i pierwszej połowie XX wieku, społeczności żydowskiej na Śląsku Austriackim w XIX i XX wieku (do 1918 roku) czy wkładzie polskich Żydów w budowę i rozwój państwa Izrael do 1948 roku. Szczególnie ważnym i prezentującym najnowsze odkrycia wystąpieniem był referat dr Barbary Kalinowskiej-Wójcik zatytułowany „Konferencja Katowicka – przyczyny, przebieg i skutki pierwszego międzynarodowego spotkania organizacji Chowewej Syjon”.

Dr Barbara Kalinowska-Wójcik zwróciła uwagę na fakt, że w latach 80. XIX wieku Katowice były jednym z bardzo istotnych punktów tranzytowych. Miały wyjątkowo dobre połączenie z Europą Zachodnią. Duże grupy Żydów uciekających po pogromach z Europy Wschodniej (liczone w tysiącach) pojawiały się właśnie tutaj, stąd zapewne decyzja o zwołaniu zjazdu Miłośników Syjonu (Chowewej Syjon) w Katowicach. Osobą odpowiedzialną za organizację Konferencji był Zelig Freuthal, związany z katowicką lożą B’nei B’rith (żydowską lożą wolnomularską, która powstała w Katowicach 17 czerwca 1883 roku i przyjęła nazwę Concordia). Miejscem, w którym się odbyła Konferencja, była siedziba loży. Nie wiadomo jednak, gdzie się ona znajdowała aż do 1904 roku, kiedy to loża przeniosła się do pomieszczeń katowickiego Hotelu Kaiserhof przy ulicy Stawowej 19.

Na Konferencję Katowicką przyjechało 36 delegatów, głównie z Rosji (22 osoby). Wśród innych uczestników znaleźli się reprezentanci: po jednym z Francji i Rumunii, dwóch z Anglii oraz sześciu z Niemiec. Podczas Konferencji odbyły się cztery spotkania: 6, 7, 9 i 10 listopada 1884 roku. Delegaci m.in. zadeklarowali wsparcie finansowe dla lepszego organizacyjnego przygotowania i prowadzenia akcji osadniczej na terenie Palestyny. Podczas zjazdu udało się powołać prowizoryczny komitet centralny, w którym znaleźli się: Samuel Mohylewer – przewodniczący, Leon Pinsker – prezes, Alexander Zederbaum – zastępca Pinskera oraz sekretarz Pinskera Mojżesz Leib Lilienblum. Komitet miał swoją siedzibę w Odessie i tam prowadził intensywne działania. Szczególnie aktywnie prowadzono akcję poszukiwania i werbowania osadników.

Dzięki Konferencji Katowickiej odbywającej się z okazji setnej rocznicy urodzin sir Mosesa Montefiorego, niezwykle zasłużonego żydowskiego filantropa, w 1890 roku udało się oficjalnie zarejestrować stowarzyszenie charytatywne jego imienia, mające na celu wspieranie rolnictwa w Palestynie i kolonizacji żydowskiej w Ziemi Izraela.

Autorzy: Agnieszka Sikora
Fotografie: Agnieszka Sikora