Zjazd został zorganizowany przez Zakład Filmoznawstwa i Wiedzy o Mediach Instytutu Nauk o Kulturze i Studiów Interdyscyplinarnych Uniwersytetu Śląskiego w partnerstwie z Narodowym Centrum Kultury oraz przy współpracy ze Stowarzyszeniem „Inicjatywa” oraz Instytucją Filmową „Silesia Film” w Katowicach. Organizacja wydarzenia była współfinansowana przez Polski Instytut Sztuki Filmowej.

Obrady w sesji plenarnej „Metodologie i teorie audiowizualności dzisiaj”

Celem przyświecającym wydarzeniu była zarówno prezentacja wyników najnowszych badań, jak i integracja środowiska filmoznawców i medioznawców, zainicjowanie dyskusji na temat perspektyw rozwoju obu dyscyplin oraz wymiana wniosków z naukowych obserwacji nowych zjawisk z ich zakresu.

Pomysł organizacji Zjazdu spotkał się z niezwykle pozytywnym odzewem środowiska – wydarzenie zgromadziło ponad 70 uczestników i stało się okazją do spotkania badaczy mediów audiowizualnych z ośrodków akademickich z całego kraju. W skład Komitetu Honorowego weszli: prof. dr hab. Alicja Helman, prof. dr hab. Maryla Hopfinger, Kazimierz Kutz, prof. dr hab. Ewelina Nurczyńska-Fidelska, prof. dr hab. Andrzej Werner i prof. dr hab. Edward Zajiček, a skład Rady Programowej (która pracowała pod przewodnictwem prof. zw. dr. hab. Andrzeja Gwoździa) tworzyli znamienici przedstawiciele krajowych ośrodków filmoznawczo-medioznawczych. Zjazd, który odbywał się w Europejskim Centrum Konferencyjnym w Kamieniu Śląskim, stał się także okazją do uczczenia 40. rocznicy powstania Zakładu Filmoznawstwa i Wiedzy o Mediach Uniwersytetu Śląskiego, drugiej po łódzkiej, ze względu na czas istnienia, jednostki filmoznawczej w Polsce.

Program trzydniowego Zjazdu obejmował sesje plenarne oraz 5 paneli tematycznych. Gościem specjalnym był profesor Siegfried Zielinski, filmo- i medioznawca, związany z berlińskim Universität der Künste, autor wydanej niedawno książki Archeologia mediów, który wygłosił wykład inauguracyjny zatytułowany „On Genealogy of Mediathinking”. Pierwszego dnia wystąpiła także prof. dr hab. Alicja Helman (prof. em. Uniwersytetu Jagiellońskiego) z wykładem „Filmoznawstwo – wczoraj, dziś, jutro”, który porządkował dzieje dyscypliny, zaznaczał kierunek dotyczących jej zmian i sygnalizował pojawiające się nowe wyzwania badawcze.

Drugiego dnia inauguracyjny panel plenarny zgromadził przedstawicieli pięciu ośrodków akademickich. Dr hab. Krzysztof Kornacki (Uniwersytet Gdański) zaprezentował referat „Metodologiczne problemy badania kina PRL-u” (przygotowany z dr. hab. Piotrem Zwierzchowskim, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), poświęcony między innymi lukom w badaniach filmoznawczych nad kinem wspomnianego okresu. Z kolei prof. dr hab. Tadeusz Lubelski (Uniwersytet Jagielloński) wystąpił z rozważaniami poświęconymi przełomowi nowofalowemu, od którego minęło już pół wieku. Prof. T. Lubelski opisał znaczenie kina Nowej Fali, między innymi jako źródła inspiracji dla współczesnych widzów i twórców. Prof. zw. dr hab. Andrzej Gwóźdź (Uniwersytet Śląski w Katowicach) wygłosił wykład zatytułowany „Kino designu”, poruszający problematykę przesycenia obrazem w kinie cyfrowym, a prof. dr hab. Ryszard W. Kluszczyński (Uniwersytet Łódzki) zaprezentował referat „Paradygmat sztuki nowych mediów”, w którym skupił się na analizie cech wymienionego zjawiska, jakimi są: interaktywność, partycypacja, sieciowość czy mobilność.

Pozostałe wystąpienia zostały zaprezentowane w czterech panelach: Historie filmu i kina, Metodologie i teorie audiowizualności dzisiaj, Nowe media – nowe wyzwania badawcze, Ruchome obrazy perspektywie antropologicznej oraz Varia. Oprócz referatów kreślących historyczny kształt obu dyscyplin (m.in. „Filmoznawcy wśród medioznawców”, „Wczesne kino jako spektakl”, „Od kina ‘noir’ do ‘neo-noir’ – bezdroża i ślepe zaułki w historii filmu”) czy też zaznaczających relację filmu i nowych mediów z innymi sztukami i utworami obrazowymi („Wirtualizacja sceny współczesnej, czyli ku transmedialnej antropologii teatru”, „Fotografia tańca i awangarda filmowa”) wiele wystąpień poświęcono zagadnieniom związanym z dynamicznymi zmianami, jakim ze względu na postęp technologiczny podlegają aktualnie przekazy audiowizualne. Wśród nich warto wyróżnić tematy: „Geomedia: mapowanie dynamiczne a kryzys reprezentacjonizmu”, „Nowe media jako kanał poszerzający możliwości recepcji i partycypacji w zjawiskach kultury popularnej” czy „Między kalkulacją a kreacją – status współczesnego kina 3D”.

Organizatorzy Zjazdu i wolonatriusze

Zjazd odbywał się w sytuacji, w której stabilizuje się model kultury cyfrowej wysokiej rozdzielczości, związany z wymieszaniem i łączeniem z sobą różnych porządków medialnych, z tym, co nazywamy hybrydyzacją i konwergencją mediów. Stąd potrzeba refleksji nad tym, w jakim miejscu jako badacze audiowizualności jesteśmy, co w istocie badamy i jakimi narzędziami należałoby to czynić – mówił pomysłodawca wydarzenia oraz przewodniczący Rady Programowej Zjazdu prof. zw. dr hab. Andrzej Gwóźdź, kierownik Zakładu Filmoznawstwa i Wiedzy o Mediach Instytutu Nauk o Kulturze i Studiów Interdyscyplinarnych Uniwersytetu Śląskiego. – I stąd tak szeroka formuła tematyczna spotkania – raczej konsolidująca rozmaite podejścia badawcze, niżeli obliczona na wybory i hierarchie. Ważną przesłanką było też to, aby określić swoją tożsamość wobec innych medioznawstw, zwłaszcza tego o politologicznej (czy prasoznawczej) proweniencji, nie po to wszak, by dzielić, ale by tym lepiej móc realizować własny program badań humanistycznych nad mediami – w perspektywie antropologiczno- kulturowej (czemu zapewne wydatnie przysłuży się nowy kierunek – kultury mediów – inaugurowany w tym roku na Wydziale Filologicznym). To naturalne, że przekaźnikami oraz efektami ich funkcjonowania zajmują się przedstawiciele różnych nauk i dyscyplin; trudno zresztą wyobrazić sobie, aby było inaczej. O żadnym monopolu nie powinno jednak być mowy – zjawiska medialne są na tyle szerokie i zróżnicowane, że powinny być badane za pomocą różnych narzędzi i metod odpowiadających całemu bogactwu ich społecznych, kulturowych, artystycznych, estetycznych, etycznych, ekonomicznych uwikłań – wyjaśnił prof. Gwóźdź.

Organizatorzy Zjazdu zaprosili do udziału w wydarzeniu nie tylko doświadczonych badaczy, ale także doktorantów. O tym, w jaki sposób młodzi naukowcy wzbogacili merytorycznie filmoznawcze spotkanie, mówił prof. Gwóźdź: – Młodzi uczestniczy Zjazdu wyrastali już w innej kulturze audiowizualnej niż ich starsze koleżanki i starsi koledzy, w sposób naturalny skojarzyli chociażby ze swoją biografią awans tzw. nowych mediów i w ogóle – cyfryzacji kultury. Nie dziwi zatem, że ich wyobraźnia naukowa została ukształtowana przez nieco inny typ świadomości, co, rzecz jasna, ma też swoje odbicie w wyborze poruszanych na Zjeździe kwestii. „Młodzi” nie tyle zajmują się czym innym niż „starzy”, ale mają już odmienne wzorce i posługują się nimi nieco inaczej niż ci ostatni, choć nie dostrzegam w tym jakiejś bardzo istotnej zmiany paradygmatów badawczych.

Ostatniego dnia Zjazdu odbyła się uroczysta kolacja, której towarzyszyła debata nad powołaniem do życia organizacji poświęconej badaniom filmoznawczym i medioznawczym, a także przypisanego jej czasopisma naukowego. Po głosowaniu wyłoniono propozycję nazwy Polskie Towarzystwo Badań nad Filmem i Mediami.

– Działalność towarzystw naukowych stabilizuje funkcjonowanie dyscyplin naukowych, tworzy warunki dla takich form aktywności, które wykraczają poza stricte akademicki profil działań. Ponadto daje szansę na szeroką współpracę międzynarodową, działalność wydawniczą, jak również staje się osnową różnorakich inicjatyw interdyscyplinarnych – zauważył prof. Gwóźdź. Organizatorzy I Zjazdu Filmoznawców i Medioznawców planują wydanie w przyszłym roku dwóch recenzowanych publikacji e-booka oraz książki zbiorowej, które zostaną przygotowane na podstawie wystąpień zjazdowych, uzupełnionych i wzbogaconych o refleksje będące konsekwencją prowadzonych panelowych dyskusji i efektem pozjazdowych przemyśleń.

Na pytanie o organizację kolejnej edycji wydarzenia prof. Gwóźdź odpowiedział:

– Za wcześnie jeszcze na szczegóły, bo przed nami najpierw skonsumowanie plonu I Zjazdu. Ale już teraz można podejrzewać, że kolejne spotkanie będzie zapewne efektem działalności Towarzystwa, a jego profil zostanie wypracowany w długotrwałej debacie środowiskowej, w toku negocjacji ze wszystkimi zainteresowanymi. Niewykluczone, że cykliczność filmoznawczo-medioznawczych zjazdów zostanie związana z kolejnymi walnymi zebraniami Towarzystwa (co sprawdza się na przykład w wypadku Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego, którego notabene I Zjazd zorganizował przed czterema laty także nasz ośrodek). Problematyka drugiego spotkania zjazdowego będzie z pewnością węższa, bardziej szczegółowa, ale aktualna.