Osiemdziesięciolecie profesora Jerzego Mioduszewskiego

Matematyk, pisarz, popularyzator

Przymioty ducha, wiedza, autorytet i wielka pasja naukowa profesora są ogromną siłą przyciągającą szczególnie młodych matematyków, którzy niezmiennie go otaczają.

Prof. Jerzy Mioduszewski

Jerzy Mioduszewski urodził się 25 grudnia 1927 roku w miejscowości Ołtarze, powiat Ostrów Mazowiecka. W roku 1947 ukończył LO w Łomży. Studia matematyczne na Uniwersytecie Wrocławskim w latach 1947-52 zakończył pracą magisterską na temat kontinuów nieprzywiedlnych, napisaną pod kierunkiem profesora Bronisława Knastera, znanego w świecie matematyka, przedstawiciela Lwowskiej Szkoły Matematycznej.

Dalsze badania Jerzego Mioduszewskiego, które także powstały pod kierunkiem profesora Knastera, dotyczyły topologii płaszczyzny. Z tą tematyką były także związane jego prace wynikające ze współpracy z profesorem Witoldem Wolibnerem, a dotyczące funkcji analitycznych. W jednej z nich pokazał on, że każde kontinuum płaskie może być zrealizowane jako dziedzina nieoznaczoności funkcji analitycznej.

Promotorem rozprawy doktorskiej, obronionej na Uniwersytecie Wrocławskim w roku 1959, był także profesor Knaster. Zawierała ona nowe ujęcie teorii funkcji ciągłych o stałej krotności, które pozwalało na wyjście w badaniu tych funkcji poza rozmaitości. Tematyka ta była kontynuowana przez profesora i jego uczniów także po przejściu do Katowic, co nastąpiło w roku 1967. Wcześniej jednak, w roku 1964, Jerzy Mioduszewski otrzymał na Uniwersytecie Wrocławskim habilitację za cykl prac przedstawiających teorię kontinuów łańcuchowych w ujęciu funkcyjnym. Metoda, polegająca na stosowaniu odkrytego przez niego lematu o odwzorowaniach między granicami odwrotnymi, stała się odtąd bardzo ważnym i powszechnie stosowanym narzędziem w teorii kontinuów.

W roku 1967 ze stanowiska docenta Uniwersytetu Wrocławskiego, Jerzy Mioduszewski został przeniesiony do Filii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Katowicach, która rok później przekształciła się w Uniwersytet Śląski. Od pierwszych dni bardzo intensywnie włączył się w dzieło tworzenia ośrodka matematycznego na Górnym Śląsku. Z perspektywy minionych lat widać wyraźnie, że wraz z nieżyjącym już profesorem Markiem Kuczmą, jest współtwórcą naukowej rangi Instytutu Matematyki na Uniwersytecie Śląskim. Utworzył seminarium, które rozpoczęło działalność w semestrze zimowym roku 1967 i w nieco zmienionej formie trwa do dziś. Jego pierwszymi uczestnikami byli studenci ówczesnego czwartego roku matematyki Filii UJ oraz dawni współpracownicy z Uniwersytetu Wrocławskiego. W roku 1976 Jerzy Mioduszewski otrzymał tytuł profesora.

W roku 1969 wraz z Ludwikiem Rudolfem opublikował on rozprawę, która zawiera teorię przestrzeni i rozszerzeń H-domkniętych oraz teorię nakryć ekstremalnie niespójnych w ujęciu teorii kategorii. Występujące w niej pojęcie odwzorowań szkieletowych stało się jednym z ważniejszych w topologii ogólnej. W pracach opublikowanych w połowie lat siedemdziesiątych profesor podjął pionierskie badania kompozant w naroście kompaktyfikacji ?echa-Stone'a półprostej za pomocą ultraproduktów. Sformułowana przez niego hipoteza, że w pewnych wariantach teorii mnogości kontinuum to ma dokładnie jedną kompozantę potwierdził dopiero niedawno Andreas Blass.

Profesor Mioduszewski ma wielu uczniów. Pod jego kierunkiem doktoraty osiągnęło 12 matematyków. Pięciu z nich uzyskało habilitacje, trzech ma tytuł profesora (dwaj pracują na Uniwersytecie Śląskim, a trzeci w Instytucie Matematycznym PAN). Dwoje uczniów profesora otrzymało pozycje profesorskie na uniwersytetach amerykańskich, dwoje innych pracuje w Kanadzie.

Wybitną pozycję profesora w międzynarodowym środowisku matematyków potwierdza m.in. fakt istnienia "przestrzeni Mioduszewskiego". Taką nazwę ma pewien obiekt w teorii kontinuów. Duże znaczenie ma również to, iż właśnie jemu powierzono opracowanie jednej z części, wydanej przez Elsevier, prestiżowej monografii Encyclopedia of General Topology. Autorytet naukowy profesora przyciągał zawsze do Katowic matematyków z innych ośrodków. Wśród nich był profesor David Bellamy z University of Delaware, który spędził w Katowicach semestr w roku 1975.

Szeroko znana jest i ceniona działalność pisarska oraz popularyzatorska profesora, którą szczególnie intensywnie rozwija w ostatnich latach. Jest uznanym w kraju i za granicą badaczem historii matematyki, a także autorem kilku napisanych pięknym stylem książek, m.in. bardzo cenionej monografii o skromnie brzmiącej nazwie Wykłady z topologii. Topologia przestrzeni euklidesowych, wydanej nakładem Uniwersytetu Śląskiego. Została ona następująco oceniona w niemieckim czasopiśmie referującym Zentralblatt fźr Mathematik: "...The author has succeeded in writing an original, lively and interesting book on beautiful classical results in topology,...".

Wielce Szanowny Panie Profesorze,
Czcigodny Jubilacie!

Z okazji 80. rocznicy urodzin mam zaszczyt prosić Pana Profesora o przyjęcie najlepszych życzeń, które składam w imieniu społeczności akademickiej Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii.

Jakkolwiek nasz Wydział jest jednym z czterech najstarszych na Uniwersytecie Śląskim, to - ponieważ Uniwersytet jest młody - obchodzi w tym roku dopiero czterdziestolecie. Jeśli mimo tak młodego wieku spoglądamy z satysfakcją na przeszłość i z ufnością patrzymy w przyszłość, to jest to niewątpliwie zasługa wybitnych uczonych, którzy zechcieli przed laty spleść swój los z losem pierwszego na Górnym Śląsku uniwersyteckiego wydziału nauk ścisłych. Należy do nich Pan Profesor, dzisiejszy Jubilat, który połowę życia spędził właśnie tutaj. Gratulując dzisiaj ,,policzalnychÓ sukcesów jakimi są publikacje naukowe, uczniowie, spośród których rekrutują się profesorowie matematyki po obu stronach Atlantyku, książki i skrypty przekazujące coraz to nowym pokoleniom wiedzę topologiczną, nie można zapominać o innych wymiarach obecności Pana Profesora w życiu Instytutu, Wydziału i Uczelni. Niezależność poglądów, nonkonformizm i szczere zaangażowanie w sprawy życia akademickiego to cechy, których Panu Profesorowi nigdy nie brakowało. Jest Pan Profesor jedną z tych osób, które tworzą specyficzny klimat wyższej uczelni i bez których żaden uniwersytet nie byłby godny swego miana.

Dostojny Jubilacie, proszę przyjąć nasze życzenia wielu lat w zdrowiu, długich rozmów z młodszymi kolegami i spotkań ze studentami wstępującymi na drogę wiodącą ku poznaniu matematyki. Ad multos annos Panie Profesorze!

MACIEJ SABLIK
DZIEKAN WYDZIAŁU MATEMATYKI FIZYKI I CHEMII

Autorzy: Foto: Archiwum IM