Na zaproszenie kierownika Centrum Studiów Kanadyjskich dr Eugenii Sojki oraz Instytutu Kultury i Literatury Brytyjskiej i Amerykańskiej UŚ do Sosnowca przyjechali nie tylko uznani rdzenni artyści, pisarze, pedagodzy czy akademicy kanadyjscy, ale i przedstawiciele starszyzny plemiennej Pierwszych Narodów Kanady takich jak: Haida, Ojibway, Kri, Namgis, czy Métis z Saskatchewan. Tradycyjnie już gościem honorowym oraz patronem imprezy był ambasador Kanady w Polsce David Preston.

Dni Kanadyjskie - w tym roku odbywające się od 10 do 11 maja - to impreza cykliczna, ciesząca się coraz większym zainteresowaniem nie tylko studentów i naukowców z Uniwersytetu Śląskiego, ale i innych ośrodków naukowych w Polsce. Po raz pierwszy Dzień Kultury Kanadyjskiej zorganizowano w kwietniu 2001 roku. Już wtedy wśród zaproszonych gości nie zabrakło wybitnych specjalistów z zakresu badań kanadyjskich, takich jak np. Christl Verduyn. Imprezie wówczas towarzyszył pokaz filmów o tematyce kanadyjskiej, co stało się tradycją podtrzymywaną do dzisiaj. Swoją renomę oraz prestiż impreza zawdzięcza nieustającej krzewicielce kultury kanadyjskiej w Polsce - dr Eugenii Sojce, z której to inicjatywy w 2000 roku w Uniwersytecie Śląskim powstało Centrum Studiów Kanadyjskich, szybko zdobywając sobie opinię jednego z najprężniejszych ośrodków badań kanadyjskich w Polsce.

W tym roku program Dni przedstawiał się niezwykle bogato. Znalazły się w nim, między innymi wykłady na temat rdzennej kanadyjskiej kultury i literatury, mini festiwal filmów o tematyce kanadyjskiej oraz sympozjum naukowe i warsztaty akademickie. Pierwszy dzień rozpoczął się tradycyjną ceremonią otwarcia, którą poprowadzili wspólnie Dan Smoke, reprezentant Narodu Seneka Konfederacji Irokezów oraz Mary Lou Smoke, przedstawicielka Narodu Ojibway. Później zebrani w czytelni neofilologii studenci, nauczyciele akademiccy oraz przybyli goście mogli wysłuchać serii wykładów prowadzonych przez kanadyjskich artystów i reprezentantów starszyzny plemiennej. Tomson Highway, założyciel pierwszego kanadyjskiego teatru autochtonicznego, uznany przez tygodnik Maclean’s za jedną ze stu najważniejszych postaci w historii Kanady, mówił o miejscu i roli, jaką rdzenna literatura Kanady zajmuje we współczesnym świecie. Highway ma duże zasługi w kształtowaniu rozwoju sztuki dramatycznej Indian amerykańskich. Jego wielokrotnie nagradzane sztuki, m.in. Dry Lips Oughta Move to Kapuskasing, The Rez Sisters, The Sage czy Ernestine Shuswap Gets Her Trout, przetłumaczone na wiele języków, stały się oknem na rzeczywistość kanadyjskiej ludności rdzennej. Są przedmiotem dyskusji w szkołach i na uniwersytetach na całym świecie, a ich teksty zamieszcza się w antologiach obok prac takich autorów, jak Tennessee Williams, Berthold Brecht i Harold Pinter.

Tomson Highway (Naród Cree)

O swoim zaangażowaniu w proces repatriacji dzieł sztuki i przedmiotów związanych z kulturą Haida z muzeów na całym świecie opowiadał Andy Wilson, syn wodza Skedansa, interpretator i ambasador kultury Narodu Haida z Wysp Królowej Charlotty (Queen Charlotte Islands, Haida Gwaii) - archipelagu położonego u wybrzeży Brytyjskiej Kolumbii. Naród ten stworzył społeczeństwo "potlaczowe." Nazwa ta pochodzi od tradycyjnej ceremonii, podczas której uczestniczący oddawał innym lub niszczył należące do siebie dobra materialne, aby zachować lub podnieść swój status społeczny. Obrzęd ten, który pozwalał z jednej strony na redystrybucję dóbr, z drugiej zaś stanowił o zacieśnianiu stosunków wewnątrzplemiennych, został jednak zakazany w Kanadzie w 1922 roku. Jego wyeliminowanie, jak przekonywał Andy Wilson, przyczyniło się w pewnym stopniu do utraty tożsamości narodowej. Wilson mówił również o znaczeniu słupów totemicznych, które zazwyczaj sytuowano w centralnej części domu lub przed wejściem. Totemem, czyli w naszym rozumieniu godłem klanu rodzinnego, mogło być zwierzę, roślina lub jakiś martwy przedmiot, czyli to, co uznawane było za protoplastę i opiekuna tej rodziny. Andy Wilson brał również udział w trzech epickich wyprawach cedrowymi kanu (cedar canoes), które są integralnym elementem kultury Narodu Haida.

Niezwykle ciekawe było również wystąpienie Dana Smoke’a oraz Mary Lou Smoke. Pracując jako dziennikarze Dan i Mary Lou zajmują się propagowaniem światopoglądów rdzennej ludności kanadyjskiej w prasie, radiu i telewizji. Od 1991 roku są oni gospodarzami programu radiowego "Smoke Signals" o ludności autochtonicznej różnych krajów i konieczności dialogu kulturowego. Są także komentatorami lokalnej stacji telewizyjnej "A Channel London", docierającej do 8 milionów widzów w południowym Ontario. Mary Lou Smoke bierze także udział w tradycyjnych pow wow, czyli zjazdach plemiennych lub międzyplemiennych, oraz autochtonicznych festiwalach muzycznych. Jest także bardzo zaangażowana w rozwiązywanie problemów kobiet wywodzących się z ludności rdzennej, jak i innych grup kulturowych, przyczyniając się do głębszego zrozumienia pomiędzy kobietami o różnych światopoglądach i wyznaniach. Z kolei Dawn Martin Hill, reprezentująca Naród Mohawk, klan Wilka, poruszyła problem przymusowych szkół z internatem (residential schools) oraz zwróciła uwagę na sytuację kobiet tego narodu we współczesnym społeczeństwie kanadyjskim. Traumatyczne przeżycia dzieci, które przeszły przez system przymusowego szkolnictwa omówiła Jo-Ann Episkenew, profesor z Uniwersytetu Rdzennych Narodów w Kanadzie, na podstawie literatury pisanej przez pisarzy autochtonicznych.

Na koniec dnia goście Dni Kultury Kanadyjskiej mogli obejrzeć film pt. "Black Robe" (tytuł polski: "Czarna Suknia") z 1991 roku w reżyserii Bruce’a Bedforda, opowiadający o jezuickiej misji w krainie Indian Iroquois i Huron w 1634 roku.

Niezwykle interesującym punktem drugiego dnia były warsztaty na temat rdzennych obrzędów i ceremonii oraz kultury i sztuki m.in. narodów Innu, Kri i Ojibway. Można było, między innymi, uczestniczyć w warsztacie na temat tradycyjnej filozofii Świętego Kręgu Duchowego Uzdrowienia, o której mówiła Angelina Weenie, przedstawicielka Narodu Kri z Prerii kanadyjskiej. Natomiast Colin Samson, profesor z University of Essex, socjolog, członek Human Rights Centre, który od 1994 roku prowadzi badania nad społecznością Narodu Innu z Półwyspu Labrador, zwracał uwagę na to, iż dużym zagrożeniem dla integralności kultury Innu są naciski prawne doradców, chcących pozbawić ich wszelkich praw i oddać ich ziemie rządowi kanadyjskiemu. Społeczności Innu, z wyjątkiem jednej, nigdy oficjalnie nie zrzekły się swoich ziem na rzecz Kanady i wciąż występują z roszczeniami terytorialnymi. Osobnym wydarzeniem w ramach Dni był panel dyskusyjny, w którym uczestniczyli naukowcy z Polski i zagranicy.

Możliwość bezpośredniego obcowania z kulturą kanadyjską - jak przekonywała dr Eugenia Sojka - pozwala nam na obalenie stereotypów oraz zweryfikowanie wyobrażeń o kanadyjskich Indianach. Ludność rdzenna ma wiele do zaoferowania współczesnemu, zglobalizowanemu światu, a naszym obowiązkiem i zaszczytem jest zapoznanie się z jej mądrością.

Również w ramach Dni Kultury Kanadyjskiej w czwartkowy i piątkowy wieczór w Art Cafe Muza w Sosnowcu można było obejrzeć przedstawienie muzyczno-teatralno-kabaretowe pt. "Co się Przydarzyło Żonie Boga? Gdzież Do Diabła Ona Się Podziała?" oparte na tekstach Tomsona Highwaya w trzech używanych przez niego językach: Cree, angielskim i francuskim. Artyście towarzyszyła Patricia Cano (śpiew) oraz Piotr Zdebik (saksofon).

Reprezentując tak szerokie spektrum kulturalne i artystyczne rdzennej ludności Kanady, Dni Kultury Kanadyjskiej niewątpliwie spełniły cel, jaki założyli sobie organizatorzy - pogłębienie wiedzy na temat kanadyjskiej ludności rdzennej, obalenie stereotypów oraz nawiązanie dialogu kulturowego. Obie strony tego dialogu, polska i kanadyjska, z pewnością wyszły wzbogacone o doświadczenie kulturowej odmienności i różnorodności.

AGNIESZKA GOŁDA-DEREJCZYK