10 stycznia 2020 roku odbyła się IX Ogólnopolska Noc Biologów. Zgodnie z tradycją uczestniczył w niej Wydział Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach jako jeden z 35 ośrodków w Polsce biorących udział w tej inicjatywie. Każdego roku Nocy Biologów przyświeca inne hasło przewodnie. Tegoroczna edycja przebiegła pod hasłem: Globalne zmiany środowiska.

Tworzenie ogrodów w szkle

Pracownicy, doktoranci i studenci Wydziału Nauk Przyrodniczych oraz partnerzy wspierający akcję przygotowali w tym roku 16 wykładów, 15 warsztatów, 12 zajęć laboratoryjnych, 17 pokazów i prezentacji, 9 quizów i konkursów oraz 1 wystawę. Dzięki wspólnym staraniom tegoroczna edycja Nocy Biologów była wyjątkowa – łącznie stworzyliśmy ponad 3760 miejsc, w tym prawie 1750 miejsc na wykładach, 450 miejsc na warsztatach i laboratoriach oraz 850 w quizach i konkursach. Na zajęcia warsztatowe, laboratoryjne, pokazy i konkursy zarejestrowała się duża liczba uczestników – aż 1555 osób w rekordowym czasie. Zapisy na zajęcia zostały uruchomione 6 grudnia 2019 roku o godzinie 12.00, a już 20 minut później nie było wolnych miejsc!

Wykład inauguracyjny „Technologie kosmiczne dla zdrowia planety – czyli alternatywne światy dla Ziemi w obliczu zmian klimatycznych” wygłosili dr Agata Kołodziejczyk i Mateusz Harasymczuk, byli pracownicy Europejskiej Agencji Kosmicznej, założyciele pierwszego w Polsce habitatu księżycowego i marsjańskiego Lunares w Pile. Słuchacze mogli dowiedzieć się, że nieprzerwanie od 20 lat ludzie żyją i pracują w środowisku pozaziemskim. Limitowane ilości zasobów naturalnych na stacji kosmicznej oraz przeprowadzane tam eksperymenty naukowe pozwalają na rozwój technologii, która może stać się unikalną szansą dla naszej planety. Uczestnicy mieli także okazję obejrzeć pokaz laserowy w wykonaniu Teatru Ognia AzisLight.

Dużym zainteresowaniem cieszyły się wykłady zaproponowane przez naukowców WNP oraz zaproszonych gości dotyczące m.in. zdecydowanych i radykalnych działań mających na celu poprawę stanu środowiska czy wpływu stresu środowiskowego na śmierć komórkową. Dzięki mgr. Pawłowi Woźniakowi z Państwowego Instytut Geologicznego można było przenieść się w bardzo odległą przeszłość naszej planety, aby bliżej poznać mamuty i dowiedzieć się, jak przystosowały się do życia na mrozie, co jadły, jak reagowały na zmiany klimatyczne i dlaczego wyginęły. Równie fascynującymi zwierzętami są niesporczaki, znane jako wodne niedźwiadki. To niezwykłe zwierzęta, które dzięki swoim zdolnościom potrafią przetrwać w przestrzeni kosmicznej, w temperaturze od zera absolutnego do 150 st. Celsjusza, w próżni, narażone na promieniowanie, toksyny, a nawet brak wody. Potrafią żyć 100 lat w stanie kryptobiozy i nie zestarzeć się ani o jeden dzień. Dużym zainteresowaniem cieszyły się również wykłady mgr. Michała Szlęzaka, który prowadził nas poprzez meandry zagadnień dotyczących przystosowań ptaków do zmieniającego się otoczenia w epoce antropocenu.

Zgodnie z hasłem przewodnim tegorocznej Nocy Biologów uczestnicy mogli zapoznać się z wpływem zanieczyszczeń i zmian w środowisku na człowieka, zwierzęta i rośliny. Dzięki mgr. Krzysztofowi Woźniakowi (Grupa Zdrowego Oddychania) można było dowiedzieć się, jak przebiega prawidłowy proces spalania, który jest kluczowy w walce ze smogiem. Mgr Teresa Bryś-Szczygieł, prezes Stowarzyszenia „Zielona Ziemia”, przedstawiła przykłady domowych roślin wspomagających oczyszczanie powietrza. Liczne zajęcia prowadzone w trakcie Nocy Biologów propagowały styl życia „zero waste” – można było pogłębić wiedzę na temat segregacji odpadów do odpowiednich koszy, dowiedzieć się, jak zmniejszyć użycie plastiku w codziennym życiu, jak zmienić codzienne przyzwyczajenia i nawyki podczas porządków domowych, aby zmniejszyć niekorzystny wpływ środków chemicznych na naszą planetę i zdrowie, a także jak ograniczyć zużycie foli spożywczej i aluminiowej w gospodarstwie domowym.

Oznaczanie zawartości chlorofilu w tkance roślinnej

Uczestnicy mogli poczuć się jak prawdziwi naukowcy – mieli okazję samodzielnie wykryć ołów w tkankach roślinnych, obejrzeć obrazy pyłu spod mikroskopu elektronowego, zobaczyć, w jaki sposób sok z czerwonej kapusty może wskazywać zmiany w środowisku chemicznym oraz zapoznać się z mikrostawonogami glebowymi wykorzystywanymi w bioindykacji środowiska. Można było obserwować sekcję oka, dotknąć wypreparowanej rogówki, zobaczyć, jak działa oko łudząco przypominające ludzkie, a w laboratorium histologicznym była okazja, by samodzielnie wykonać proste barwienie histochemiczne tkanek zwierzęcych, które zostały poddane analizie w mikroskopie świetlnym i fluorescencyjnym. Uczestniczy poznali ponadto różne strategie adaptacji roślin do zmieniających się warunków środowiska oraz mogli się przekonać, czy owoce i warzywa mogą być dobrą alternatywą dla konwencjonalnych źródeł prądu. Pod czujnym okiem prowadzących najmłodsi uczestnicy Nocy Biologów przeprowadzali proste doświadczenia naukowe, korzystając ze sprzętu laboratoryjnego, poznali rolę i znaczenie roślin jako zielonych płuc Ziemi oraz nauczyli się tworzyć miniogrody w szkle.

Naukowcy stworzyli dzieciom przyjazne warunki, w których mogły zapoznać się z ich pracą, zobaczyć, w jaki sposób nauka może przyczynić się do stwarzania coraz lepszych roślin ważnych dla rolnictwa oraz jak stworzyć nową odmianę lub pomagać roślinom, aby mogły radzić sobie z coraz trudniejszymi warunkami środowiskowymi. Dużym zainteresowaniem cieszyły się pokazy żywych okazów różnych gatunków modliszek, patyczaków, liśćców, karaczanów i wielu innych mieszkańców równikowych lasów deszczowych, a także pokaz zwierząt egzotycznych – kręgowców i bezkręgowców polujących w nocy. Uczestnicy mieli okazję przekonać się, że pajęczy świat potrafi być naprawdę fascynujący, poznali też, w jaki sposób pająki przystosowują się do zmian klimatu.

Ciekawym uzupełnieniem programu były liczne quizy i konkursy, w których dzięki sponsorom można było zdobyć nagrody, odpowiadając na pytania związane m.in. z gatunkami inwazyjnymi, zachowaniami godowymi zwierząt czy zanieczyszczeniem powietrza w budynku Instytutu Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska. Tradycyjnie dużym zainteresowaniem cieszył się PlastUŚ, czyli zajęcia w formie konkursów, w trakcie których uczestnicy mogli się zmierzyć w różnego rodzaju konkurencjach zręcznościowych z wykorzystaniem elementów wyposażenia laboratorium mikrobiologicznego. Znalazło się coś także dla fanów Formuły 1 – pełen emocji i świetnej zabawy wyścig ekowyścigówek zbudowanych z materiałów z recyclingu przygotowany przez zespół Unibot.

Wydarzenie to nie byłoby tak wspaniałe, gdyby nie partnerzy Nocy Biologów 2020: Śląski Ogród Botaniczny, Śląski Ogród Zoologiczny, Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu, Niepubliczne Przedszkola i Żłobki TIKA, pasieka uniwersytecka, Śląski Związek Pszczelarski, Organizacja młodzieżowa „Odpakujmy Świat”, Organizacja studencka EcoFUSE, Główny Instytut Górnictwa, Woskowijki, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy Oddział Górnośląski w Sosnowcu, Urząd Statystyczny w Katowicach, Unibot, Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów Spółka Akcyjna, Stowarzyszenie Wolnej Herbaty, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach.

Serdecznie dziękujemy również sponsorom, którymi byli: EURx, Eppendrof Poland, Urząd Miasta Katowice, Urząd Miasta Piekary Śląskie, Związek Nauczycielstwa Polskiego ZG Okręg Śląski, Wydawnictwo Kubajak, Instytut Badawczy Leśnictwa, Castorama Bytom, Eurofins Group Services Poland, Uniwersytet Śląski Dzieci, ZEISS Group, Uniwersytet Rozwoju, Malinowa Atelier, Zespół Szkół Administracyjno-Ekonomicznych i Ogólnokształcących w Bytomiu, Bytomski Ośrodek Edukacji, MYbytomianie, SHIM-POL A.M. Borzymowski, Piekarnia Olejnik. Gryglicki P. oraz Nadleśnictwo Katowice – PGL Lasy Państwowe.

Wyrazy wdzięczności za kreatywne zaangażowanie i poświęcony czas w trakcie przygotowania i realizacji Nocy Biologów 2020 przekazujemy również wszystkim pracownikom, doktorantom, studenckim kołom naukowym, samorządowi studenckiemu, studentom oraz pracownikom administracji Wydziału Nauk Przyrodniczych.