3 grudnia 2015 roku na Wydziale Nauk Społecznych UŚ odbyło się spotkanie z doc. Natalią Minenkovą z Donieckiego Uniwersytetu Narodowego

Nieudana transformacja Ukrainy

Dla studentów i pracowników Uniwersytetu Śląskiego doc. Natalia Minenkova wygłosiła wykład pt. „Gdzie jesteśmy i dokąd idziemy? Specyfika transformacji systemowej na Ukrainie w kontekście wydarzeń z lat 2013–2014”. Spotkanie zostało zorganizowane przez Koło Naukowe Stosunków Międzynarodowych UŚ. Patronat nad wydarzeniem objął Instytut Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UŚ.

Doc. Natalia Minenkova z Donieckiego Uniwersytetu Narodowego
Doc. Natalia Minenkova z Donieckiego Uniwersytetu Narodowego

Doc. Natalia Minenkova przyjechała do Polski jako stażystka przy Nagrodzie Iwana Wyhowskiego. Nagroda ta ma na celu honorowanie zasług obywateli Ukrainy w rozwoju nauki, kultury i życia publicznego, w kształtowaniu i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na Ukrainie oraz budowaniu demokratycznej Ukrainy – skierowanej ku Europie, uwzględniającej najlepsze tradycje dawnej Rzeczypospolitej oraz historyczne, współczesne i przyszłe związki Ukrainy z Polską i Europą. Nagroda została ustanowiona w 2014 roku. Laureat Nagrody otrzymuje możliwość rocznego pobytu naukowego na kolejno odwiedzanych sześciu polskich uniwersytetach, gdzie może prowadzić wykłady na tematy związane z historią lub współczesnością Ukrainy i regionu, stosunków polsko-ukraińskich, a także podejmować własne prace archiwalne i badawcze.

Doc. Natalia Minenkova przekazała najrzetelniejszą wiedzę na temat obecnej sytuacji na Ukrainie i0 przyczyn nieudanej transformacji systemowej. Zachęcała do szukania własnych odpowiedzi, które pomogą w zrozumieniu aktualnego konfliktu na Ukrainie.

– Jestem zwolenniczką takiego podejścia, aby rozpatrywać transformację przez analizę różnego rodzaju czynników – zaznaczyła na wstępnie doc. Natalia Minenkova Pierwszą grupą, poprzez którą można rozpatrywać transformację demokratyczną, są czynniki strukturalne. Politolog amerykański Barrington Moore twierdził, że aby transformacja odbywała się skutecznie, najważniejsze miejsce w strukturze społeczeństwa musi zajmować klasa średnia. Seymour Lipset uważał natomiast, że transformacja udaje się tam, gdzie rozwój gospodarczy jest stabilny i występuje gospodarka typu kapitalistycznego. Drugą grupę czynników stanowią czynniki proceduralne. Żeby transformacja się udała, główni decydenci państwa muszą troszczyć się o jego dobro.

Wychodząc od teorii, doc. Natalia Minenkova wyjaśniła specyfikę transformacji systemowej na Ukrainie oraz próbowała odpowiedzieć na pytanie, dlaczego jest nieudana. Zwróciła uwagę, że Ukraina jest państwem postkomunistycznym. Po poprzednim ustroju odziedziczyła gospodarkę rodzaju niekapitalistycznego, w której 80–90 proc. przemysłu było związane z ZSRR. Cechą charakterystyczną struktury społeczeństwa był i wciąż jest brak klasy średniej. Do tego dochodzi niepełna konsolidacja narodu ukraińskiego i tradycje totalitaryzmu, a nawet zależność kulturalna.

– Trzeba podkreślić, że komunizm na Ukrainie był bardziej radykalny i dłuższy w czasie niż w Polsce – podkreśliła doc. Natalia Minenkova i dodała. – Na Ukrainie brak historycznych tradycji państwowości. Nigdy do 1991 roku nie była państwem niepodległym, a swoją niepodległość otrzymała w wyniku zbiegu okoliczności, po rozpadzie ZSRR.

Przez 25 lat Ukrainie nie udało się przeprowadzić skutecznych reform: politycznych, gospodarczych i kulturalnych. W pierwszej połowie lat 90. udało się jedynie zapoczątkować reformy w kierunku demokracji: stworzyć system w organach państwowych, utworzyć armię, policję, uchwalić konstytucję w 1996 roku, ale tak naprawdę duża część tych działań miała charakter fasady.

– Do dziś jest to demokracja fasadowa – zauważyła politolożka. – Podstawowym narzędziem demokracji jest pluralizm polityczny. Na Ukrainie natomiast mamy populizm polityczny, a kultura polityczna nie jest typu obywatelskiego.

– System polityczny kraju od 1996 roku nieustannie się zmienia. W 1996 roku uchwalono konstytucję, w 2004 roku nastąpiła nowelizacja konstytucji, w 2006 nowelizacja zaczęła obowiązywać, a w 2010 została odwołana i wróciliśmy do konstytucji z 1996 roku, zaś w 2014 roku znowu wróciliśmy do nowelizacji 2004 roku. I to jeszcze nie wszystko: obecnie oczekujemy zmian w kontekście pertraktacji w Mińsku i konstytucja na pewno zostanie zmieniona. Dlaczego tak często zmieniał się system polityczny? – zapytała prelegentka. – Dobrze by było, gdyby chodziło o to, aby znaleźć skuteczniejszą formę systemu politycznego dla państwa ukraińskiego, ale prawda jest inna. Te zmiany odbywały się dlatego, że polityka i gospodarka na Ukrainie są bardzo uzależnione od współczesnej oligarchii. To oligarchowie decydują o państwie, dbając o własne dobra biznesowe, nie troszcząc się o dobro kraju.

Nieudane reformy doprowadziły do tego, że wszystkie najważniejsze sektory gospodarki – hutnictwo, przemysł węglowy, rolnictwo – są własnością oligarchów. To bardzo trudne warunki dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Do tego dochodzi bardzo wysoki poziom korupcji.

Doc. Natalia Minenkova zwróciła również uwagę na fakt, iż ludzie na Ukrainie nie tyle mają tożsamość rosyjską, ile tożsamość radziecką. Tożsamość radziecka została odrzucona na początku lat 90. tylko na zachodzie Ukrainy, ale nawet dziś w Kijowie wciąż jest mnóstwo osób, szczególnie w starszym wieku, które nie rozumieją, o co chodzi młodemu pokoleniu. Tożsamość radziecka nadal wpływa na procesy, które przebiegają w kraju.

Kolejnym problemem niepowodzeń Ukrainy jest według gościa Wydziału Nauk Społecznych geopolityczne położenie państwa. Z jednej strony ma potężnego sąsiada – Rosję, a z drugiej – Unię Europejską. Od 2000 roku, po objęciu władzy w Rosji przez Władimira Putina, trwa budowanie nowego imperium. Według Putina Ukraina jest częścią tego imperium, a Rosja nie zamierza z niej zrezygnować.

Podsumowując wykład, doc. Natalia Minenkova, zwróciła uwagę, że aby transformacja systemowa przyniosła owoce, trzeba budować państwo samodzielne, zabiegać o konsolidację tożsamości narodowej, tworzyć społeczeństwo obywatelskie i kształtować gospodarkę rynkową.

Autorzy: Agnieszka Sikora
Fotografie: Agnieszka Sikora