22 października i 19 listopada na Uniwersytecie Śląskim odbyły się seminaria poświęcone jakości kształcenia. Były one dedykowane przede wszystkim problemom związanym z wdrażaniem Krajowych Ram Kwalifikacji oraz Systemu Zapewniania Jakości Kształcenia. Przy okazji, licznie zgromadzeni uczestnicy omawiali jednak szereg innych zagadnień, hołdując maksymie Arystotelesa, iż jakość jest tym, co sprawia, że rzecz jest rzeczą, którą jest.

Prof. UŚ dr hab. Ryszard Koziołek, prorektor ds. kształcenia i studentów, i dr hab. Alfred Czogała, pełnomocnik rektora ds. jakości kształcenia na Uniwersytecie Śląskim

Gospodarzem seminariów był prof. UŚ dr hab. Ryszard Koziołek, prorektor ds. kształcenia i studentów. Na wstępie zwrócił uwagę, że troska o jakość kształcenia nie jest już wyłącznie dobrą wolą ludzi uniwersytetu, bowiem obecne prawodawstwo nie zostawia nam w tej materii wyboru. Zmienił się również klimat debaty o roli uniwersytetów, która – kształtowana przed media i polityków – ulega dziś nierzadko zwulgaryzowaniu, nie dbając o pogłębianie i różnicowanie problematyki.

– Zmienia się uniwersytet i nie do końca jeszcze wiemy, czym on ma być w przyszłości, czego właściwie od nas się oczekuje – mówił prorektor Koziołek. – Mam poczucie, że uniwersytet, oprócz tego, że jest miejscem, gdzie się zawodowo naucza i prowadzi badania, staje się coraz bardziej instytucją pożytku publicznego. Nie tylko studenci, ale szeroko rozumiane społeczeństwo powinno mieć coraz większą korzyść z uniwersytetu. Zatem efekty kształcenia nie są już wyłącznie pewnym kontraktem, który zawieramy ze studentami, ale swoistą obietnicą kształcenia o bardzo szerokich i często nieprzewidywalnych konsekwencjach, którą składamy także społeczeństwu.

Prorektor zaznaczył, że trzeba przezwyciężyć poczucie, iż System Zapewniania Jakości Kształcenia (SZJK) jest zewnętrznym instrumentem kontroli wobec naukowców i ich pracy. Jego celem nie jest bowiem wytykanie błędów i piętnowanie, ale troska o poprawienie jakości kształcenia – nie kontrolowanie, ale zobaczenie, jak uczymy. Punktem wyjścia projektu jest odpowiednia diagnoza oraz zaangażowanie na wydziałach, bez którego całość będzie jeszcze jednym zewnętrznym dokumentem, bez wielkiego wpływu na rzeczywiste nauczanie uniwersyteckie.

– Śledząc język tej debaty – stwierdził prorektor Koziołek – starałem się przyjąć coś, wokół czego można się skupić, znajdując formułę „dobrych praktyk”. Wiemy, co to znaczy uczyć dobrze, więc miejmy przed oczami to, co już robimy dobrze już od wielu lat. Jeżeli chcemy wymyślić nasz model jakości kształcenia, to przede wszystkim w oparciu o to, co wiemy o dobrych praktykach w naszych jednostkach. Prof. UŚ dr hab. Aldona Skudrzyk, pełnomocnik rektora ds. Systemu Bolońskiego i Krajowych Ram Kwalifikacji, zaznaczyła, że to, co dotyczy Krajowych Ram Kwalifikacji (KRK), powinno już schodzić na drugi plan, ponieważ KRK zasadniczo zostały wdrożone, a ten rok poświęcony jest na modyfikowanie sformułowanych efektów kształcenia, czy sposobów ich weryfikacji. W dyskusji nad tym punktem pojawiły się wątpliwości dotyczące różnic pomiędzy poszczególnymi kierunkami i wydziałami, które powinny się przełożyć na kształt opisów modułów. Ks. dr hab. Grzegorz Strzelczyk wyjaśniał, że sylabus ma charakter elastyczny, aby móc dostosowywać się do różnych sytuacji i stylów prowadzenia zajęć na poszczególnych kierunkach. W dyskusji pojawiły się również problemy dotyczące tego, w jaki sposób z ocen cząstkowych ustalić jedną ocenę modułową, kto powinien być koordynatorem modułu, a także konieczności corocznego weryfikowania tego, kto w danym roku prowadzi zajęcia. Prof. Skudrzyk zalecała z kolei, by modułowe efekty kształcenia weryfikować semestralnie, czyli by nie przenosić jednego modułu na więcej niż semestr. Jest to istotne zwłaszcza ze względu na mobilność studentów, którzy przyjeżdżają na wymianę często właśnie na jeden semestr.

Dr hab. Alfred Czogała, pełnomocnik rektora ds. jakości kształcenia na Uniwersytecie Śląskim, zwrócił uwagę, że wprowadzenie SZJK na kierunku stało się warunkiem prowadzenia na nim studiów, jak również jest podstawowym elementem oceny programowej i jednym z głównych elementów instytucjonalnej oceny PKA. Programy kształcenia mają zaś być zgodne z Krajowymi Ramami Kwalifikacji. Omówił strukturę zaplecza administracyjnego SZJK na Uniwersytecie Śląskim, którą tworzą zespoły: uczelniany, wydziałowe oraz kierunkowe. Skład Uczelnianego Zespołu ds. Jakości Kształcenia (UZJK) tworzą głównie pełnomocnicy dziekanów ds. jakości kształcenia. Zadaniami wydziałowych zespołów ds. jakości kształcenia (WZJK) będą: opracowanie wydziałowych procedur ZJK z uwzględnieniem dobrych praktyk i specyfiki wydziału, ocena jakości kształcenia oraz sporządzanie corocznych raportów oceny własnej jednostki. Z kolei kierunkowe zespoły zapewniania jakości kształcenia (KZZJK) w swoich pracach powinny prowadzić analizę i doskonalenie programu kształcenia z uwzględnieniem wniosków z monitorowania kariery zawodowej absolwentów. Pozostałością starego systemu jest ankieta oceny zajęć dydaktycznych, której funkcjonowanie do końca 2013 roku wspiera projekt UPGOW.

We wrześniu 2012 roku powstało Biuro ds. Jakości Kształcenia, będące wspólnym zapleczem administracyjnym obu pełnomocników. Biuro, którego pracownikiem jest mgr Przemysław Grzonka, ma na celu przede wszystkim wspieranie wydziałów w procedurze wdrażania nowych regulacji.

K s. dr hab. Grzegorz Strzelczyk i prof. UŚ dr hab. Aldona Skudrzyk, pełnomocnik rektora ds. Systemu Bolońskiego i Krajowych Ram Kwalifikacji

Problemem pojawiającym się w kontekście wprowadzania nowych unormowań związanych z zapewnianiem jakości kształcenia jest brak dostosowania do nich systemu USOS. Powinien on pełnić istotną rolę pomocniczą, jednak, głównie ze względu na to, że jest systemem centralnym, a nie lokalnym, nie obsługuje wielu elementów związanych z SZJK. Konieczne może być stworzenie dla USOS nakładki, która objęłaby zasięgiem najbardziej problematyczne aspekty, takie jak sposób wpisywania ocen z modułów.

Z powyższym związana jest również konieczność modyfikacji nieelektronicznych sposobów wpisywania ocen. Obecnie funkcjonujące indeksy są bowiem niedostosowane do systemu modułowego. Nie wiadomo również, czy pozostawione w dotychczasowej formie będą karty zaliczeniowe, na których studenci zbierali wpisy. Tymi kwestiami zajmuje się specjalnie powołany uczelniany zespół.

W dyskusji pojawiła się również kwestia powstania odpowiedniego systemu motywowania dobrych dydaktyków. Prorektor Koziołek zadeklarował wolę premiowania działalności dydaktycznej w adekwatnym stopniu, jak to jest czynione z działalnością naukową i organizacyjną, Kandydatury mogłyby być wówczas zgłaszane przez wiele podmiotów i, po zaopiniowaniu, przedstawiane do nagród.

Na drugim seminarium dyskutowana była robocza wersja wydziałowych procedur zapewniania jakości kształcenia. Debatowano m.in. nad kwestią obligatoryjności hospitacji wszystkich pracowników prowadzących zajęcia dydaktyczne. Zwracano uwagę, iż przede wszystkim hospitowane powinny być osoby, które po raz pierwszy mają do czynienia z prowadzeniem ćwiczeń bądź wykładów, a także prowadzący niebędący pracownikami Uniwersytetu Śląskiego.

Kolejny panel poświęcony był monitorowaniu losów absolwentów Uniwersytetu Śląskiego, które leży w kompetencjach Biura Karier UŚ. Pierwsze takie badanie przeprowadzane jest po roku od ukończenia studiów, następne – po 3 i 5 latach. Z założenia kierowane jest do wszystkich absolwentów, jednak nie wszyscy potencjalni respondenci elektronicznej ankiety są skłonni ją wypełnić, bądź też przerywają w trakcie. Biuro Karier zaoferowało, że jest w stanie przygotowywać sformułowane na podstawie zebranych danych raporty i zestawienia, na życzenie jednostek dydaktycznych UŚ. Dyskusję wzbudził kształt kwestionariusza ankiety, zdaniem niektórych, jego nadmierna objętość. Pojawił się postulat aby dodać do kwestionariusza miejsce, w którym absolwent odnosiłby się do tego, jak realizowany przez niego program studiów, na konkretnym kierunku i specjalności, przełożył się na umiejętność odnalezienia się na rynku pracy oraz które z przypisanych do kierunku studiów efektów kształcenia respondent wykorzystuje. Ze strony przedstawicieli Instytutu Socjologii UŚ pojawiły się postulaty wykorzystania w monitorowaniu losów absolwentów również innych metod badawczych, uwzględniających badania jakościowe. Przedstawiciele BK zwrócili jednak uwagę na kosztochłonność tej propozycji, gdyby miała być zastosowana dla całego Uniwersytetu. Pojawiła się też kwestia umiejscowienia w kwestionariuszu pytań o charakterze otwartym, jednak towarzyszyła jej kontrowersja dotycząca tego, kto i w jaki sposób miałby te pytania opracowywać.

Dariusz Laska z Biura Współpracy z Gospodarką przedstawił obszary działań, którymi zajmuje się ta jednostka. W kontekście zagadnień objętych zakresem seminarium, wskazał na kwestię konsultowania programów nauczania z partnerami gospodarczymi. Od sześciu miesięcy we wszystkich podpisywanych umowach znajdują się punkty dotyczące opiniowania programów nauczania, obecnie zaś trwają prace nad stworzeniem centralnego rejestru umów o współpracy z przedsiębiorstwami. Przedstawiciel BWG zachęcał również zebranych do korzystania z innych możliwości wsparcia oferowanych przez Biuro, takich jak przekazywanie informacji o inicjatywach podejmowanych przez UŚ w odniesieniu do przedsiębiorstw czy pomoc w procedurze zawierania umów z podmiotami gospodarczymi. W planach jest również stworzenie systemu zamawiania prac dyplomowych i badawczych, o które przedsiębiorstwa mogłyby się zwracać. Dariusz Laska zwracał też uwagę, że jednostki dydaktyczne mogą posiłkować się kontaktami z gospodarką, gdy będą chciały włączyć do programów studiów moduły prowadzone przez wykładowców-praktyków.

III seminarium poświęcone jakości kształcenia na UŚ odbędzie się 21 stycznia 2013 roku.