Trzecia coroczna Dyskusja na temat powyższy odbyła się w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Śląskiego 14 grudnia 2007 roku. Miałem zaszczyt już po raz trzeci być przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego tej Dyskusji.

Od lewej: prof. Zbigniew Gąsior (kierownik II Katedry i Kliniki Kardiologii ŚUM), prof. Stanisław Woś (kierownik II Katedry i Kliniki Kardiochirurgii ŚUM), prof. Jerzy Warczewski (przewodniczący komitetu organizacyjnego Dyskusji Panelowej i kierownik Zakładu Fizyki Kryształów IF UŚ). Na dalszym planie prof. Jerzy Łuczka (kierownik Zakładu Fizyki Teoretycznej IF UŚ)

Dyskusja miała swój temat przewodni, który brzmiał "Fizyka i medycyna", ale oczywiście nie obyło się bez różnych innych kontrapunktów tematycznych. Celem Dyskusji była - podobnie jak w dwóch poprzednich - kolejna próba ukazania przedstawicielom innych nauk oraz sztuk, a także całemu społeczeństwu oraz władzom, roli fizyki jako fundamentu naszej cywilizacji i kultury. Chcieliśmy ukazać rozmaite oblicza fizyki, która nie tylko fascynuje, lecz także może wywoływać niepokój, pragniemy bowiem zasypać przynajmniej częściowo rów pojęciowy między fizykami a resztą społeczeństwa wynikający m.in. z tego, że społeczeństwo jest wciąż za mało poinformowane o znaczeniu i osiągnięciach fizyki oraz o tym, jak głęboko nasze życie i egzystencja są zanurzone w morzu pojęć fizyki i urządzeń technicznych wytworzonych w oparciu o jej idee. Proponowany punkt wyjścia do Dyskusji - oczywiście w żadnym wypadku nieograniczający inwencji uczestników - stanowią jak co rok: po pierwsze jej temat a prócz tego tezy mojego autorstwa (nieco zmienione i uzupełnione w porównaniu do ich pierwotnej wersji z pierwszych dwóch Dyskusji) oraz rezolucja Graz Forum on Physics and Society (patrz: www.wyp2005.at Graz Forum Physics and Society - wybrać resolution). Nie licząc mówców, przybyło wielu innych znakomitych gości, m.in.: geolog prof. Janusz Janeczek (rektor UŚ), filolog francuski prof. Wiesław Banyś (prorektor UŚ), fizyk prof. Edward Kapuścik (UŁ i IFJ PAN), chemik prof. Małgorzata Zagórska (Politechnika Warszawska), pianista prof. Andrzej Jasiński (Akademia Muzyczna w Katowicach, przewodniczący jury Międzynarodowych Konkursów Pianistycznych im. Fryderyka Chopina), kompozytor prof. Wojciech Kilar. Przybyło także wielu innych przedstawicieli nauk przyrodniczych i matematycznych, nauk humanistycznych, w tym nauk filozoficznych i teologicznych, oraz przedstawicieli nauk technicznych, wszystkich w liczbie około 350 osób.

Program Dyskusji był podzielony na cztery sesje. W sesji I "Medycyna i Ewolucjonizm" pierwszym mówcą był prof. Zbigniew Gąsior - kierownik II Katedry i Kliniki Kardiologii (Śląski Uniwersytet Medyczny). Przedstawił on w swoim wykładzie "Nieinwazyjne i inwazyjne metody diagnostyczne w kardiologii" wszystkie główne metody diagnostyczne w kardiologii. Na przykład inwazyjną metodą jest koronarografia, odpowiadającą zaś jej metodą nieinwazyjną jest angiografia komputerowa. Inne nieinwazyjne metody diagnostyczne w kardiologii to EKG, USG (echo) serca, Holter czy rezonans magnetyczny. Drugim mówcą był prof. Stanisław Woś - kierownik II Katedry i Kliniki Kardiochirurgii (Śląski Uniwersytet Medyczny). Jego wykład "Struktura taśmowa mięśnia sercowego" dotyczył niedawno odkrytego faktu, że mięsień sercowy jest zwiniętą taśmą pozrastaną w odpowiednich miejscach, co pokazał zresztą w jednym z krótkich filmów, w którym widać było rozwinięcie na taką taśmę martwego ludzkiego serca. W spiralnej strukturze mięśnia sercowego, a więc w zwiniętej przez Naturę taśmie łatwo można rozszyfrować ciąg i spiralę Fibonacciego oraz oczywiście złoty podział. To właśnie ta taśma jest "utkana" z włókien mięśniowych, z których każde ma kształt złotej spirali Fibonacciego. Prof. Woś wspomniał, że w swojej dotychczasowej karierze kardiochirurga miał w swoich rękach ponad sześć tysięcy żywych ludzkich serc. I dodał, że ilekroć ma w rękach żywe ludzkie serce, to ma nieodparte uczucie, iż jest to dzieło Boskie.

Następny wykład "Mikrochirurgia w ortopedii" wygłosił prof. Leszek Romanowski - kierownik Katedry i Kliniki Traumatologii, Ortopedii i Chirurgii Ręki (Uniwersytet Medyczny w Poznaniu). Pokazywał on w krótkich filmach różne operacje ortopedyczne, które robiono ofiarom wypadków. W szczególności pacjentowi, który miał obcięte wszystkie palce u ręki, zrobiono przeszczepy jego dwóch środkowych palców u nogi w miejsce kciuka i trzeciego palca u dłoni, przez co pacjent uzyskał u ręki dwa palce z czuciem. Kolejny wykład "Terapia hadronowa nowotworów" przedstawił prof. Wiktor Zipper - kierownik Zakładu Fizyki Jądrowej (Instytut Fizyki UŚ). Hadrony, czyli cząstki złożone z kwarków, dzielą się na dwie grupy: bariony i mezony. Wśród barionów są nukleony, tj. protony i neutrony, które dobrze nadają się do naświetlań terapeutycznych nowotworów. Jeszcze skuteczniejsze w naświetlaniach terapeutycznych okazują się być jony zawierające do około dziesięciu nukleonów. Jest już wiele ośrodków na świecie stosujących tę terapię.

Ostatnim mówcą sesji I był prof. Adam Łomnicki - Instytut Nauk o Środowisku (Uniwersytet Jagielloński). Przedstawił on wykład "Złoty wiek biologii ewolucyjnej", w którym skoncentrował się zasadniczo na dwóch tylko mechanizmach ewolucji, tj. na ewolucji genetycznej i na ewolucji społecznej, pokazując ich istotną rolę w procesie ewolucji.

Sesja II "Astronomia, kosmologia, Ziemia" to był już zupełnie inny świat. Pierwszym mówcą był tu prof. Stanisław Bajtlik (Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika), który przedstawił wykład "Złoty wiek astronomii". Mówił przede wszystkim o różnych "oknach na wszechświat", tj. o różnych rodzajach astronomii i ich osiągnięciach. Chodzi tu o astronomię światła widzialnego, radioastronomię, astronomię rentgenowską, astronomię promieniowania i wreszcie astronomię fal grawitacyjnych, która ma wielką szansę na realizację w najbliższym czasie. Informacje o wszechświecie dostarczone przez te różne rodzaje astronomii uzupełniają się i dają znacznie pełniejszy obraz wszechświata, niż każda z nich z osobna.

Drugim mówcą w tej sesji był prof. Roman Juszkiewicz (Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika). W swoim wykładzie "Kosmologia współczesna" przedstawił on w zasadzie historię wszechświata, koncentrując się na ukazaniu roli ogólnej teorii względności Einsteina i prawa Hubble'a w opisie kolejnych faz ewolucji wszechświata. Kolejnym mówcą w tej Sesji był prof. Andrzej Jamiołkowski - rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, który przedstawił wykład "O koncepcji czasu w mikroświecieÓ. W swojej "krótkiej historii czasu" mówca opisał najpierw czasoprzestrzenie Galileusza oraz Minkowskiego-Einsteina. Mówił on następnie o pojęciu równoczesności, o teorii grawitacji Newtona i Einsteina, w tym również o krzywiźnie czasoprzestrzeni. Następnie wspomniał o twierdzeniu Liouville'a, o układach złożonych i ich ewolucji i wreszcie o splątaniu stanów kwantowych jako mechanizmie teleportacji, czyli kwantowego przekazu informacji, a także o prostej drodze prowadzącej stąd do idei komputerów kwantowych. Ostatnim mówcą w tej sesji był prof. Kazimierz Różański - kierownik Zakładu Fizyki Środowiska (Akademia Górniczo-Hutnicza). Jego wykład nosił tytuł "Gwałtowne zmiany klimatu - mit czy rzeczywistość?" Z przeprowadzonej przez niego analizy raportów rozmaitych międzynarodowych gremiów, w tym także Raportów Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu, wynikają wnioski o konieczności obserwacji topniejących lodowców, czy też o konieczności redukcji emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Z analizy przeprowadzonych pomiarów w ciągu ostatnich stu pięćdziesięciu lat wynika, mimo zaobserwowania krótkich okresów gwałtownych zmian klimatu, że następuje stopniowe ocieplenie, ale żadnych gwałtownych zmian klimatu raczej nie będzie. Z drugiej strony mówca stwierdził, że stoimy w "punkcie bifurkacji" ("na rozdrożuÓ), i którą z możliwych dróg pójdziemy, nie jest jeszcze w tej chwili pewne.

Sesja III "Informacja kwantowa, artystyczna i cywilizacyjna" zaczęła się wykładem, który wygłosił prof. Krzysztof Zanussi - reżyser filmowy i teatralny (Wydział Radia i Telewizji UŚ). Pełen wdzięku i uroku wykład "Życie jest formą istnienia białka, ale w kominie czasem coś załka" (tytuł ten pochodzi z Agnieszki Osieckiej) zawierał rozważania autora na temat dwoistości naszego myślenia, która dzieli się na część racjonalną i część nieracjonalną. Ta dwoistość polega również na tym, że możemy posiadać razem z rozumem także i wiarę. Autor powiedział, że aktualny stan naszej rzeczywistości jest taki, że żyje się nam - jak nigdy dotąd - dobrze, i że to powszechne nakarmienie oraz powszechna antykoncepcja stanowią przełom w życiu ludzkości. A to, co nas czeka - czy nowy holokaust, czy głód, czy zmiana klimatu - pozostaje wielką niewiadomą, bowiem żyjemy na rozdrożu.

Drugim mówcą w tej sesji był prof. Ryszard Horodecki - kierownik Zakładu Optyki i Informacji Kwantowej (Instytut Fizyki Teoretycznej i Astrofizyki, Uniwersytet Gdański). Przedstawił on wykład "Kwantowa informacja: komercyjny sukces i intelektualne upokorzenie". Na wstępie swego wykładu mówca przypomniał podstawy mechaniki kwantowej, a potem omówił kwantową kryptografię oraz kwantową teleportację i zauważył, że te niezwykłe zjawiska właściwie upokarzają naszą intuicję. Wspomniał o spektakularnych i komercyjnych realizacjach idei kwantowej informacji, takich na przykład, jak przekaz bankowy (Zeilinger, Austria), przekaz wyników wyborów Szwajcaria - Amsterdam etc. Opisał wielką rolę splątania kwantowego w tych zjawiskach oraz podkreślił powstawanie niezwykłego zjawiska, mianowicie informacji ujemnej. Zjawisko to może stać się podstawą sieci komunikacyjnych.

Trzecim i ostatnim mówcą w tej Sesji był prof. Adam Proń - Commissariat a l'Energie Atomique, Grenoble oraz Politechnika Warszawska, który przedstawił - jak się sam wyraził - wykład żartobliwy "Dlaczego warto wspierać naukę?" W oparciu o najlepsze bazy danych scharakteryzował rozwój nauki w różnych krajach. Przedstawił różne wyniki badań scjentometrycznych. Pokazał wniosek, że następuje wyrównanie potencjału naukowego na świecie. Zbadał w szczególności korelację: produktywność naukowa&zamożność. Ta korelacja pozwoliła mu na wygłoszenie tezy, że jednak warto wspierać naukę. Po przejściu całego gąszczu takich pojęć jak impact factor, citation index, Hirsch coefficient etc. autor utwierdza się w przekonaniu, że nic nie zastąpi czytania prac naukowych, zwłaszcza wtedy, kiedy się jest recenzentem prac doktorskich, habilitacyjnych i wniosków o tytuł profesora.

Sesję IV "Matematyka i filozofia" rozpoczął wykład "Topologia naszego pobliża", który wygłosił prof. Jerzy Mioduszewski (Instytut Matematyki UŚ). W swoim wykładzie mówca zajął się problemami i pojęciami fundamentalnymi. Oczywiście nie ma pełnych odpowiedzi na takie pytania, jak "co to jest geometria?", "co to jest matematyka?", "co to jest topologia?", "co to jest arytmetyka?", "co to jest kąt prosty?", "co to jest kwadrat?", "co to jest wymiar?", "co to są stopnie swobody?", "co to jest przestrzeń?" etc., ale mówca snuł swoje przemyślenia i dywagacje poruszając bardzo głębokie aspekty tych pojęć. Zwrócił uwagę, że możemy mówić w szczególności o geometrii naszego pobliża, bo taką właściwie jest zrodzona na Ziemi geometria Euklidesa. Drugim mówcą tej sesji był ks. prof. Janusz Mączka SDB (Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie), który wygłosił wykład "Twórcy nauk przyrodniczych i ich przekonania filozoficzne". Mówca zajął się jako przykładami do swego wykładu takimi postaciami, jak Sir Arthur Eddington, Czesław Białobrzeski i Carl Friedrich von Weizsacker. Wszyscy oni mieli bardzo konkretne poglądy filozoficzne. Eddington stworzył swoją koncepcję epistemologii, Białobrzeski poszukiwał, jakiej filozofii potrzebuje nauka, von Weizsacker zaś podkreślał jedność nauki oraz twierdził, że nie ma wiedzy bez nauki i że punktem wyjścia w badaniach fizycznych i filozoficznych powinna być interpretacja mechaniki kwantowej. Ostatnim mówcą tej sesji był prof. Wiesław Sztumski (Instytut Filozofii UŚ), który przedstawił wykład "Fizyka, światopogląd i ideologia". Mówca zajął się problemem, jak kultura, światopogląd i filozofia wpływają na fizyków. Stwierdził, że niektórzy fizycy łamali nakaz wierności prawdzie i nakaz obiektywizmu sądów. Dla niektórych fizyków prawda naukowa stała się towarem, który można sprzedać. Niektórzy fizycy angażowali się w różne ideologie, np. narodowy socjalizm czy komunizm, służąc zbrodniczym reżimom. W Niemczech hitlerowskich powstała Rassenkunde, czyli "nauka" o rasach. Powinniśmy zdawać sobie sprawę z tych faktów.

W dyskusji podsumowującej przewijały się takie hasła, jak jedność nauki, teoria ostateczna, niezwykłość prawa Hubble'a, ciemna energia, fizyka a filozofia, fizyka a światopogląd, klimat i pogoda. Stwierdzono, że w czasach specjalizacji i rozbiegania się na podobieństwo galaktyk uczonych różnych dziedzin niezwykle potrzebne są takie konferencje jak Trzecia Dyskusja Panelowa (i jej dwie poprzedniczki), aby znowu uczeni różnych dziedzin zebrali się, przemówili do siebie ludzkim głosem i aby dążyli do syntezy nauki.