15 marca br. w Sali Konferencyjnej Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie odbyła się konferencja naukowa z udziałem prof. Richarda Pipesa nt. "Stan wojenny w Polsce - dylematy i kontrowersje po upływie ćwierćwiecza".

Spotkanie otworzyła dziekan Wydziału prof. dr hab. Halina Rusek, prezentując licznie przybyłym gościom sylwetkę prof. Richarda Pipesa, przytoczyła m.in. "cieszyńskie" fragmenty jego książki Żyłem. Wspomnienia niezależnego.

Profesor Pipes wygłosił wykład nt. "Biały Dom Prezydenta Reagana i wprowadzenie stanu wojennego". Już na wstępie zadeklarował się nie jako polityk, ale jako "uczony, który najlepiej czuje się w bibliotece". Od razu dał się poznać jako znamienity sowietolog, przytaczając wygłoszoną w roku 1981, a wśród członków Departamentu Stanów niepopularną opinię, iż u progu lat 80. "Rosja była krajem bardzo słabym", wobec którego prowadzić nie tylko można, ale i należy agresywną politykę. Prezydent Ronald Reagan był tym, który uwierzył wówczas słowom prof. Richarda Pipesa, co miało swoje określone konsekwencje - skutkowało opracowaniem strategicznego programu złamania ZSRR, którego częścią był plan pomocy Waszyngtonu dla "Solidarności" (podczas wykładu prof. Pipes przywołał cztery elementy tego programu, m.in. maksymalne utrudnienie budowy gazociągu z Syberii do Europy i planowanych stąd zysków). Prof. Pipes wspomniał również w swym wystąpieniu o początkowo niezbyt przychylnych reakcjach Europy Zachodniej na polityczny kurs Białego Domu wobec stanu wojennego (uważano, że sytuacja jaka zaistniała w Polsce jest wyłącznie jej sprawą wewnętrzną) i o znacznych wysiłkach podejmowanych przez Prezydenta Stanów Zjednoczonych o akceptację przez aliantów wybranego wobec Związku Radzieckiego kierunku. Sama osoba Ronalda Reagana po wielokroć pojawiła się w jego wystąpieniu, jako ta, która poważnie "przyczyniła się do końca komunizmu w Polsce".

Wykład, ujawniający nieznane fakty polityczne, zainspirował bynajmniej nieuładzoną, ale chwilami wręcz nader burzliwą dyskusję. Wśród pytań dotyczących stanu wojennego najczęściej przewijała się kwestia bezpośredniej interwencji sowieckiej w grudniu 1981 roku. W przeświadczeniu profesora zagrożenia w sensie operacji wojskowej nie było, o czym świadczą dokumenty; a w przypadku nie wprowadzenia stanu wojennego Polsce groziły jedynie sankcje ekonomiczne, które przy pomocy Ameryki możliwe byłyby jednak do przezwyciężenia. Kilkakrotnie w toku dyskusji ujawniły się kontrowersje wobec osoby gen. Wojciecha Jaruzelskiego, jako w pełni odpowiedzialnego za wprowadzenie stanu wojennego w Polsce. Zdaniem profesora "komunisty myślącego kategoriami dobra ZSRR", a nie Polski". W następstwie pytań uszczegółowieniu uległa kwestia stosunku Brytyjczyków do spraw polskich w grudniu 1981 roku. Profesor podkreślił, iż ujawniły się wówczas dwie filozofie wobec Polski: filozofia Zachodniej Europy i filozofia Ameryki, z jednoczesnym wskazaniem przez profesora źródeł tej postawy: "Brytyjczycy przyjęli Jałtę jako fakt, Stany Zjednoczone nigdy Jałty nie uznały". Pojawiła się także kategoria pytań kierowanych do sowietologa. Dotyczyły one zarówno samej istoty komunizmu i postawy Gorbaczowa wobec niego. Uczestnicy dyskusji - wśród nich m.in. reprezentujący dziekana Wydziału Nauk Społecznych UŚ historyk prof. dr hab. Idzi Panic - wzbogacili ją poprzez ujawnienie także innych, w wykładzie nieporuszonych, faktów dotyczących stanu wojennego, a ogółowi - zwłaszcza młodzieży studenckiej - nieznanych.

Podczas dalszych obrad, prowadzonych przez prodziekana ds. nauki i współpracy z zagranicą WEiNoE prof. dr. hab. Zygmunta Kłodnickiego, wystąpili referenci reprezentujący: Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim, poznańską AWF (dr Ryszard Botwina, mgr Renata Kurpel), Uniwersytet im. Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie (mgr Tomasz Sypniewski), Akademię Ekonomiczną (dr Zdzisław Janeczek), Akademię Wychowania Fizycznego w Katowicach (dr Tomasz Dubrawski), Uniwersytet Śląski (dr Marek Rembierz) i Uniwersytet Opolski (dr Marek Białokur). Referaty dotyczyły problematyki: "Młodzież a wiedza o stanie wojennym"(mgr Kurpel), "Stosunek do stanu wojennego klasy robotników najemnych w 5, 8 i 20 lat po jego ogłoszeniu" (dr Botwina), "Rada Państwa a stan wojenny" (mgr Sypniewski), "Polityka rolna a rzeczywistość gospodarcza 1944-81 (z perspektywy siemianowickich PGR-ów)" (dr Janeczek), "Wolność - władza - samostanowienie" w polskich doświadczeniach (dr Rembierz). Wyraźnie ożywienie na sali, zwłaszcza wśród studentów, wywołało wystąpienie dr Białokura, który poddał analizie materiał ikonograficzny ilustrujący stan wojenny w Polsce na kartach szkolnych podręczników historii. Ostatni, referat wygłoszony przez dr. Dubrawskiego traktował o Ronaldzie Reaganie i idei społeczeństwa obywatelskiego. Tym samym konferencja zatoczyła tematyczne koło. Swoimi przemyśleniami i refleksjami odnośnie stanu wojennego podzielił się ze słuchaczami również Ryszard Ciskowski, jako dawny działacz NSZZ "Solidarność" (organizator strajku w 1980 r. w Bydgoskich Zakładach Okrętowych "Famor", uczestnik wydarzeń marcowych 1981 r.), prezentując uczestnikom konferencji unikatowe dokumenty z tamtych lat (m.in. otrzymaną od prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego oryginalną listę członków KOR-u). Obrady zakończyła dyskusja, którą również zdominowała postać i postawa polityczna i etyczna Ronalda Reagana. Nadto podczas dyskusji prodziekan Wydziału Artystycznego ds. studiów zaocznych prof. dr hab. Jadwiga Uchyła - Zroski poruszyła problem podczas konferencyjnych wystąpień nieuwzględniony, a niewątpliwie wymagający naukowych penetracji, jak konsekwencje stanu wojennego dla życia artystycznego w Polsce.

Dziekan Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji prof. dr hab. Halina Rusek, prof. Richard Pipes, Prorektor UŚ ds. Kształcenia - prof. UŚ dr. hab. Anna Łabno, Richard Ciskowski P.A.C. - National Direkctor United Polish Society

Oprawę artystyczną konferencji (uroczysty koncert, w programie którego znalazła się muzyka polska, wystawa grafik) zapewnili pracownicy Wydziału Artystycznego: Instytutu Muzyki i Instytutu Sztuki. Nie mogło być inaczej, to wszak w roku 1994 Wydział (wówczas Pedagogiczno - Artystyczny Filii Uniwersytetu Śląskiego) wystąpił z wnioskiem o nadanie urodzonemu w Cieszynie prof. Richardowi Pipesowi tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego. Po trzynastu latach zadbano o równie przychylną i sprzyjającą naukowej refleksji atmosferę.

W dniu poprzedzającym konferencję w Sali Sesyjnej Ratusza odbyło się uroczyste spotkanie profesora - Honorowego Obywatela Miasta Cieszyna z przedstawicielami władz miejskich i powiatowych oraz z zaproszonymi gośćmi, w tym - dziekanem WeiNoE prof. dr hab. Haliną Rusek i prodziekanem prof. UŚ dr. hab. Zygmuntem Kłodnickim, a także przedstawicielami Polskiej Akademii Umiejętności z Krakowa. Podczas spotkania członkowie Stowarzyszenia Naukowego "Polska w świecie" wręczyli Profesorowi Pipesowi zadedykowaną mu księgę Z dziejów Rosji i Polski w XX wieku.

W konferencji uczestniczyli: przedstawiciele władz samorządowych Cieszyna i powiatu cieszyńskiego, dyrektorzy instytucji kultury i placówek oświatowych, prezesi stowarzyszeń. Rektora Uniwersytetu Śląskiego prof. zw. dr. hab. Janusza Janeczka reprezentowała Prorektor UŚ ds. Kształcenia prof. dr hab. Anna Łabno. W swym wystąpieniu podkreśliła, iż w osobie prof. Richarda Pipesa witamy nie tylko uczonego, ale i uczestnika wydarzeń, "świadka historii", która wielu z nas - obecnych na sali dotknęła osobiście.

Zza oceanu przybyli na konferencję: Irena Pipes i Ryszard Ciskowski - prezes United Polish Society, dyrektor krajowy Kongresu Polonii Amerykańskiej, pomysłodawca i organizator wraz z prof. dr hab. Markiem Szczerbińskim ze Stowarzyszenia Naukowego "Polska w świecie" (siedziba w Gorzowie Wielkopolskim) tygodniowego (12-19 III) pobytu prof. R. Pipesa w Polsce (Bielsko - Biała, Cieszyn, Kraków, Bydgoszcz.

MIROSŁAWA PINDÓR