W poprzednich numerach "Gazety Uniwersyteckiej" (3, 4, 5, 6,11/93) starałem się przybliżyć Czytelnikom zasady korzystania z globalnej sieci komputerowej Internet. Dziś, z uwagi na coraz większe zainteresowanie pracowników Uniwersytetu korzystaniem z Internetu, pragnę omówić zasady, budowy i rozbudowy sieci, którymi kieruje się w codziennej praktyce administrujące siecią uczelnianą Centrum Techniki Obliczeniowej. Zasady te nie są - jak dotąd - usankcjonowane żadnym dokumentem, mającym znaczenie prawne; są natomiast sumą dwuletnich doświadczeń nabytych podczas pracy w Internecie.

Już na samym początku tworzenia sieci komputerowej Uniwersytetu Śląskiego przyjęto założenie, że sieć ta będzie stanowiła jedną całość. Jako nazwę sieci komputerowej uczelni wybrano "USNET", od "University of Silesia NETwork",

Obserwując światowe tendencje postanowiono, że USNET stanie się częścią globalnej sieci komputerowej Internet, która w momencie rozpoczęcia tworzenia sieci uczelnianej liczyła ponad 1.000.000 komputerów, a obecnie łączy około 2.000.000 komputerów na całym świecie. Liczba zatem komputerów w Internecie podczas dwóch lat tworzenia USNET uległa podwojeniu, co potwierdza słuszność początkowego założenia.

Jest oczywiste, że z USNET mogą korzystać wszyscy pracownicy i studenci Uniwersytetu Śląskiego. Część USNET może być jednakże przeznaczona dla innych instytucji akademickich, naukowych i edukacyjnych regionu górnośląskiego. Założenie to sprzyja rozwojowi Internetu w tych jednostkach, które nie dysponują potencjałem niezbędnym do samodzielnej konstrukcji własnej sieci. Pomoc innym jednostkom w rozwoju sieci jest także spłatą długu tym, którzy pomogli uruchomić sieć nam, i wynika wprost z ideologii Internetu.

USNET jest połączony z Internetem za pomocą szkieletowej sieci komputerowej NASK (Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa). Zasięg działania NASK jest ściśle ustalony. W Katowicach punkt przyłączenia do NASK mieści się na centrali międzymiastowej E10. łącze telefoniczne zatem pomiędzy Uniwersytetem Śląskim a centralą E10 pozostaje w dyspozycji Uniwersytetu. Działające z szybkością 9.6 kbps łącze to jest aktualnie wąskim gardłem połączenia z Internetem, NASK bowiem zapewnia połączenie z minimalną szybkością 64 kbps. USNET, podobnie jak NASK, działa przez całą dobę przez wszystkie dni w roku.

USNET, jako częśó Internetu, jest siecią komputerową klasy B o numerze 155.158.0.0 (sieć ta może być dzielona na tzw. podsieci) i może liczyć ponad 65.000 komputerów. Nazwą domeny Uniwersytetu Śląskiego jest us.edu.pl. Odzwierciedla ona fakt, że Uniwersytet Śląski jest polską jednostką edukacyjną.

Każda sieć komputerowa musi mieć swojego administratora. Jako ten, który zarejestrował USNET w Network Information Center w 1991 r., gdy nasza sieć liczyła zaledwie trzy komputery, jestem administratorem USNET. Udzielam konsultacji w zakresie sieci Internet i systemów UNIX od poniedziałku do piątku w godz. 8.30-10.30 (CTO, ul. Uniwersytecka 4, p. 606, te1.1768).

USNET składa się z podsieci, czyli segmentów sieci w standardzie EthernetI/EEE 802.3 oraz z linii telefonicznych, połączonych za pomocą komputerów zwanych routerami.

Sieci Ethernet mogą być zrealizowane w następujących standardach:

- l0base2: Thin (cienki) Ethernet (topologia magistrali, segment do 1851305 m, max. 30 komputerów),

- l0base5: Thick (gruby] Ethernet (topologia magistrali, segment do 500 m,.max. 100 komputerów),

-l0baseT: UTP (nieekranowana skrętka telefoniczna) Ethernet (topologia gwiazdy, połączenie do 100 m),

- l0baseF: Ethernet na światłowodzie (segment do 500/1000 m).

Możliwe jest także wykonanie sieci w standardzie FDDI.

Linie telefoniczne (uniwersyteckie lub dzierżawione od Telekomunikacji Polskiej SA) mogą być stałe lub komutowane (połączenie uzyskiwane jest w tym przypadku po wybraniu numeru telefońicznego).

Routery są wydzielonymi komputerami PC z odpowiednim oprogramowaniem lub urządzeniami specjalizowanymi (w rzeczywistości nie mamy jeszcze ani jednego specjalizowanego routera).

Wszystkie komputery, pracujące w sieci USNET muszą spełniać wymagania odpowiednich dokumentów zwanych RFC (Request For Comments), zatwierdzonych przez instytucje, które koordynują rozwój Internetu. Użytkownikom tych komputerów należałoby polecić zapoznanie się z RFC: 1175, 1325, 1207, 1392, 1122 i 1123. W szczególności niedopuszczalny jest nieautoryzowany dostęp do sieci, tzn. praca użytkownika w sieci USNET (a zatem i Internet) możliwa powinna być jedynie po podaniu identyfikatora i hasła. Komputery z oprogramowaniem nie umożliwiającym autoryzacji użytkownika powinny być zabezpieczone przez ich dysponentów przed dostępem osób nie upoważnionych do używania USNET.

Podstawowym protokołem komunikacyjnym w sieci USNET jest TCP/IP. Możliwe jest jednak także jednoczesne wykorzystywanie protokołu IPX (Novell NetWare).

Każda podsieć i każdy komputer USNET identyfikowany jest za pomocą numeru IP (np. 155.158.2.8) i nazwy domenowej (np. usctouxl.cto.us.edu.pl). Przydziału numerów IP i nazw domenowych dla wszystkich podsieci i komputerów dokonuje administrator USNET. Te czynności zarządzania domeną wydzielonej jednostki organizacyjnej mogą byó przeniesione (delegowane) do tej jednostki po spełnieniu przez nią następujących warunków:

- jednostka organizacyjna zapewni nieprzerwane (całodobowe) funkcjonowanie na jej terenie komputera z systemem UNIX, spełniającym funkcję serwera nazw (nameserver) dla domeny sieciowej tej jednostki.

- jednostka organizacyjna wyznaczy pracownika, który spełniał będzie funkcje administratora jej domeny. Pracownik ten powinien wykazać się znajomością systemu UNIX oraz umiejętnością zarządzania siecią Internet.

Nazwa domenowa komputera tworzona jest w następujący sposób:

- trzy ostatnie człony (us.edu.pl) są ustalone dla wszystkich komputerów w USNET,

- drugi człon nazwy (np. cto) oznacza instytut, katedrę lub inną jednostkę organizacyjną uczelni,

- pierwszy człon nazwy (np. usctouxl ) oznacza nazwę komputera, której wybór jest przywilejem użytkownika. Zaleca się, by nazwy komputerów w jednej podsieci były skojarzone ze sobą w dowolny sposób (np, tematycznie). Nie jest w zasadzie dobrym pomysłem, by nadawać komputerom nazwy, będace nazwiskami osób będących ich dysponentami. Administratorzy i użytkownicy, cierpiący na brak inwencji w nadawaniu nazw, powinni zapoznaó się z RFC1178. Wskazane jest także popuszczenie wodzy własnej wyobraźni.

Administrowaniem podsieci na terenie jednostek organizacyjnych zajmują się pracownicy, powołani do tego celu przez kierowników jednostek organizacyjnych. Administrowaniem podsieci szkieletowych (łączących jednostki organizacyjne uczelni) zajmuje się natomiast Centrum Techniki Obliczeniowej.

USNET umoiliwia użytkownikom korzystanie ze wszystkich funkcji Internetu, a w szczególności z:

- transferu zbiorów za pomocą funkcji ftp,

- pracy na odległych komputerach za pomocą funkcp telnet,

- poczty elektronicznej w standardzie SMTP,

- dostępu do systemu informacyjnego Gopher.

Użytkownik może posługiwaó się funkcjami ftp, telnet i gopher na dowolnym komputerze sieci. Poczta elektroniczna użytkownika odbierana może być jedynie przez te komputery, które pracują bez przerw, a w szczególności przez główny komputer sieci - usctouxl.cto.us.edu. pl [155. 158.2.8] w Centrum Techniki Obliczeniowej. Centrum Techniki Obliczeniowej zapewnia dostęp do poczty elektronicznej wszystkim użytkownikom, którzy wyrażą takie życzenie.

Powszechne korzystanie z USENET NEWS będzie możliwe dopiero po rozbudowie głównego komputera sieci w Centrum Techniki Obliczeniowaj. Jest bardzo prawdopodobne, że nastąpi to jeszcze w bieżącym roku.

Oprogramowanie komputerów PC stosowane do realizacji w/w funkcji jest oprogramowaniem public domain, shareware lub komercyjnym. Oprogramowanie public domain (np. KA9Q, CUT CP telnet) jest bezpłatne. Oprogramowanie shareware (np. Trumpet) wymaga uiszczenia opłaty na rzecz jego autora. Oprogramowanie komercyjne musi być zakupione u autoryzowanego dystrybutora. Centrum Techniki Obliczeniowej nabyło kilka programów (PCITCP, PC NFS, Super TCP for Windows), umożliwiających posługiwanie się komputerami PC w sieci Internet. Mogą one być udostępnione użytkownikom po zakupie tzw. sita licence u autoryzowanego dystrybutora. Używanie oprogramowania nielicencjonowanego w sieci USNET nie jest dozwolone.

Publicznie dostępne podstawowe programy internetowe dla komputerów PC można skopiować z serwera usctouxl.cto.us.edu.pl [155.158. 2.8] za pomocą funkcji ftp (user: anonymous; pass: guest; directory: /pub/msdos).

Wyjaśnić należy, że praca terminalowa na komputerze IBM 4341 (PLKTUS11 ) sieci EARN/BITNET w CTO nie jest i nie będzie możliwa za pomocą sieci USNET, ponieważ w najbliższym czasie planowana jest likwidacja tego węzła EARNu. Możliwa jest natomiast praca na komputerze IBM 3090 (PLEARN) w Centrum Informatycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Należy wykorzystywaó do tego celu program tn3270, dostępny zarówno w systemie UNIX, jak i w systemie MS DOS (w pakiecie CUTCP).

Wypada dodaó, że pracownicy Centrum Techniki Obliczeniowej projektują, wykonują i uruchamiają lokalne sieci komputerowe (łącznie z oprogramowaniem TCP/IP) dla zainteresowanych jednostek uczelni. Po uruchomieniu sieci na Wydziale Nauk o Ziemi w Sosnowcu prowadzone są prace w Katowicach na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska przy ul. Jagiellońskiej. Planuje się wykonanie sieci na Wydziale Nauk Społecznych przy ul. Bankowej 11. Oprócz tego aktualnie prowadzone są prace nad wykonaniem sieci szkieletowej, łączącej budynki w rejonie ulic: Bankowej, Uniwersyteckiej i Szkolnej, a także nad budową magistrali FDDI łączącej budynek przy ul. Uniwersyteckiej 4 z budynkiem Wydziału Filologicznego przy Placu Sejmu Śląskiego.

Na zakończenie anegdotka prosto z życia dla czytelników znużonych już nieco szczegółami administracyjno-technicznymi: jeden z użytkowników Internetu zwrócił się do swego przełożonego z prośbą o zezwolenie (sic!) na zainstalowanie na jednym z komputerów PC, włączonym już zresztą do sieci, pakietu oprogramowania umożliwiającego korzystanie z systemu USENET NEWS za pomocą warszawskiego serwera. W odpowiedzi usłyszał Proszę pana, ja zrobiłem doktorat nie posługując się siecią, to i pan może. Życzę Wam, Drodzy Czytelnicy, abyście nigdy nie spotkali się z podobną argumentacją, gdy zachęceni opowieściami kolegów lub artykułami z cyklu "Ogrody informatyki" rozpoczniecie starania o umożliwienie korzystania z sieci.