Kryzys klimatyczny – wokół tego zagadnienia skupione były wystąpienia prelegentów I edycji Wykładów Mistrzów zatytułowanej Zróbmy dobry klimat. Nauka i klimat, która odbyła się 14 stycznia. Prelekcje prowadzone są w ramach projektu Edukacja humanistyczna V4 dla klimatu. Rozpoznania – dobre praktyki – rekomendacje (Fundusze Wyszehradzkie) koordynowanego przez prof. dr hab. Bernadetę Niesporek-Szamburską i realizowanego przez Interdyscyplinarne Centrum Badań nad Edukacją Humanistyczną (ICBEH).

Prof. dr hab. Ewa Bińczyk

Wykłady Mistrzów zostały zorganizowane przez ICBEH oraz Katedrę Slovanských Jazykov Filozofickej Fakulty Uniwersytetu Mateja Bela w Bańskiej Bystrzycy, jednego z czterech zagranicznych partnerów projektu. Interesujące wystąpienia związane z kryzysem klimatycznym zapewniły wydarzeniu bardzo liczną i międzynarodową publiczność. W spotkaniu online uczestniczyło ponad 400 osób z Czech, Słowacji, Węgier, Włoch, Łotwy, Ukrainy, Kazachstanu, Chin, Korei Południowej, Japonii, Indii oraz Polski. Nagrania wykładów zostały zamieszczone na www.hec.us.edu.pl. Kolejna międzynarodowa konferencja organizowaną w ramach tego projektu zatytułowana Humanistyka klimatyczna – kształcenie uniwersyteckie i szkolne zaplanowana została na 11 marca bieżącego roku.

Uczestnicy spotkania mieli możliwość wysłuchania głosów badaczek oraz badaczy różnych dyscyplin: prof. dr hab. Ewy Bińczyk, prof. dr hab. Małgorzaty Kity, prof. dr. hab. Piotra Skubały oraz dr. Ryszarda Kulika. Spotkanie nie tylko uwypukliło wyraźną potrzebę rozmowy o zagadnieniach klimatycznych, ale również dało asumpt do wypracowania adekwatnych sposobów konstruowania edukacji humanistycznej uwzględniającej tę problematykę.

Prof. dr hab. Małgorzata Kita

Jaka jest wartość przyrody, jak dziś konstruować sposoby mówienia o naturze, aby były w stanie sprostać wymaganiom rzeczywistości związanej z działalnością człowieka oraz jak dekodować korelacje między władzą a przyrodą – to tylko ważniejsze pytania, które w swym wystąpieniu postawiła Ewa Bińczyk. Z konstatacji badaczki wyłonił się postulat bojkotu współczesnego marazmu antropocenu jako odpowiedzi na niesprawdzającą się już dziś logikę wyceny i rekompensaty. Dobitnie zaakcentowane tezy prelegentki („nie ma środowiska XXI wieku”, „żyjemy w zapóźnocenie, a nie antropocenie”) demaskują „sukces” cywilizacyjny, który z punktu widzenia ekologów okazał się wielką kompromitacją naszej cywilizacji. Nie zdaliśmy bowiem „sprawdzianu z przyrody”, o której w czasach postśrodowiskowych trudno nawet mówić. Współcześnie działania człowieka skupiają się już tylko na zarządzaniu szkodami. Filozofka zwraca uwagę, że kwestie kryzysu klimatycznego włączone we współczesną debatę polityczną nierzadko w retoryce postśrodowiskowej sięgają po metaforykę alarmistyczną. Ta z kolei generuje strach, a nagłośnienie tzw. pilnego trybu nie przekłada się na rozsądne oraz wyważone projekty polityczne i często stwarza jedynie możliwość manipulacji wyborcami. Według badaczki działania teoretyczne w obrębie modeli uzdrawiania przyrody, które nie uwzględniają korelacji między gospodarką a biosferą, będą prowadzić do nieustannego pogłębiania się kryzysu klimatycznego. Troska o przyszłą wizję świata wskazuje kierunek działania: stworzenie ugruntowanej polityki proklimatycznej mieszczącej się przede wszystkim w kategoriach ekonomicznych. Badaczka dodaje, że sam język, za pomocą którego zmiany te są postulowane, potrzebuje gruntownej modyfikacji; stary słownik okazuje się bowiem całkowicie bezradny wobec skali problemów, z którymi dziś przychodzi się nam mierzyć. Dlatego też, jak twierdzi Bińczyk, „potrzebujemy dziś nowych pojęć mieszczących się w kategoriach ekonomicznych, gdyż wszelkie decyzje proklimatyczne są nierozłącznie z nimi związane”.

Dr Ryszard Kulik

Interesująco koherencje człowieka i natury zaprezentował dr Ryszard Kulik, ujmując je w symetrycznej, wręcz symbiotycznej relacji zależności. Psychologiczno-społeczna refleksja nad istotą współczesnego człowieka w Baumanowskim ujęciu sprowadza istotę ludzką do aktora kulturowego troszczącego się o niezależność oraz wolność, urastające do rangi fetyszu. Odrzucenie tego, co zmienne, przemijające, niestałe – jak na przykład relacje interpersonalne – daje iluzoryczne przekonanie, że człowiek może kontrolować rzeczywistość, co paradoksalnie prowadzi jednak do cierpienia. Jak zauważa psycholog, skutecznie zniechęca ono człowieka do poddania się sile i prawidłom życia, którego istotę Kulik dostrzega właśnie w relacjach, również tych łączących człowieka ze środowiskiem. „Człowiek jest jego nieodłączną częścią, człowiek wpływa na naturę, natura na człowieka” – powtarza Kulik. Wyparcie tej prawidłowości prowadzi do tzw. syndromu oddzielenia; w tym przypadku oddzielenia człowieka od natury, np. przez ucieczkę od warunków środowiskowych (uczucie zimna). Badacz konstatuje, że człowiek swoimi działaniami sprowokował katastrofę klimatyczną, która unaocznia niejako katastrofę „własną” i całej ludzkości. Postulaty zaprzestania samobójczej walki z naturą, spotkania się z cierpieniem, pogodzenia się i przyjęcia tego, że istotą życia są zależności, pozwolą prawdziwie głęboko doświadczać rzeczywistości.

Prof. dr hab. Piotr Skubała

Wystąpienie profesora Piotra Skubały, ekologa oraz działacza klimatycznego, również wyraźnie podkreśliło wspomniane przez doktora Kulika zależności między człowiekiem i naturą, którą według Skubały należałoby przeformułować, a tym samym zrozumieć na nowo. Badacz, angażując się w dyskusję nad jakże konieczną edukacją klimatyczną, przywołuje sugestywne słowa Aldousa Huxleya, który przypomina, iż najistotniejsze w edukacyjnej narracji o klimacie jest nieustanne przypominanie, że wszystko jest zależnością. Dobitnie podkreśla to zresztą pierwsze prawo ekologiczne przyznające właśnie zależności najważniejsze miejsce w hierarchii ustalonych zasad. Stąd też edukacyjna konieczność: młodym ludziom należy unaocznić ową zależność i nauczyć ją dostrzegać.

Profesor Małgorzata Kita spojrzała na problem zmian klimatycznych z perspektywy językoznawczej. Podczas w y s t ą p i e - nia zwróciła s z c z e g ó l n ą uwagę na modalność oraz wielogłosowość dyskursu klimatycznego (pojmowanego jako etykieta nadrzędna). Badaczka skupiła się na sposobach językowego ujmowania zagadnień klimatycznych. W swoich konstatacjach językoznawczyni wymieniła oraz pokrótce opisała uczestników dyskursu klimatycznego, przyjmujących różne postawy wobec działań proklimatycznych, które łączy jeden cel: uświadomienie oraz przekonanie swymi postulatami szczególnie młodych adresatów tego typu komunikatów do angażowania się w dyskurs klimatyczny. Według badaczki w debacie klimatycznej ogromną rolę odgrywają nie tylko naukowcy, którzy unikając barier komunikacyjnych, zaczęli tworzyć portale popularyzujące wiedzę ekologiczną, ale również współczesne media, których aktywność stara się zrekompensować słabą obecność kwestii klimatycznych w edukacji. Postulat językoznawczyni, aby włączyć tę tematykę w obręb polskiej przestrzeni edukacyjnej, jest na tyle ważny, że poszerza świadomość młodego człowieka, któremu przyjdzie przecież żyć w świecie jedynie na razie wieszczonym.

Może się wydawać, że badaczki oraz badacze biorący udział w I edycji Wykładów Mistrzów kreślą dość pesymistyczną wizję współczesności i przyszłości środowiska przyrodniczego, jednak już samo podejmowanie refleksji związanych z kryzysem klimatycznym w tak licznych obszarach badań oraz troska o konstruowanie edukacji humanistycznej uwzględniającej tę problematykę pozwalają pozytywnie patrzeć w przyszłość.