Podczas uroczystości, która odbyła się w Centrum Informacji Naukowej i Bibliotece Akademickiej w Katowicach, przyjaciele, uczniowie, współpracownicy oraz uczeni z wielu ośrodków naukowych w Polsce wręczyli Dostojnej Jubilatce tom studiów O etosie książki. Studia z dziejów bibliotek i kultury czytelniczej. Nie jest przypadkiem, że tytuł nawiązuje do etosu pracy nauczyciela i wychowawcy, który niezmiennie towarzyszył Pani Profesor w służbie propagowania pięknej, twórczej i użytecznej książki.

Jubileusz pracy naukowo-dydaktycznej prof. Ireny Sochy w Centrum Informacji Naukowej i Bibliotece Akademickiej w Katowicach

Pracę naukową i dydaktyczną Profesor Irena Socha rozpoczęła na stanowisku asystenta wraz z powstaniem nowego kierunku bibliotekoznawstwo i informacja naukowa zorganizowanego w Instytucie Nauk o Literaturze UŚ przez Jej promotora, doc. Adama Jarosza, kierowanym przez prof. Jana Zarembę, a następnie przez prof. Ireneusza Opackiego. Zagadnienia literaturoznawcze zawsze pozostawały bliskie Jej zainteresowaniom, co uwidaczniało się w tematyce niektórych publikacji księgoznawczych podejmujących pograniczne z nauką o literaturze zagadnienia interdyscyplinarne, jak np. Krytyka książki a krytyka literacka (2006) czy Specyfika badań nad dziejami czytelnictwa – bibliologiczny punkt widzenia wobec stanowiska historycznoliterackiego (2015). Do problematyki metafory w tekście, którą podjęła w pracy magisterskiej, udało się powrócić w obszernej publikacji w języku włoskim Le metafore in Paradiso di Chiara Lubich nel contesto biblico (2013) będącej owocem współpracy międzynarodowej grupy badaczy (Scuola Abba’) i prezentowanej między innymi na spotkaniu promocyjnym na Uniwersytecie La Sapienza w Rzymie w 2015 roku.

Rozpoczynając pracę badacza i nauczyciela akademickiego na Uniwersytecie Śląskim, Irena Socha miała już spore doświadczenie pedagogiczne dzięki wcześniejszemu ukończeniu Studium Nauczycielskiego w Krakowie oraz pełnieniu funkcji bibliotekarza i nauczyciela Szkoły Podstawowej nr 6 w Bielsku-Białej. Stąd Jej zainteresowania kierowały się początkowo ku zagadnieniom szeroko pojętych tradycji kultury szkoły, zwłaszcza okresu międzywojennego. W czasie półrocznego stażu naukowego w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem prof. Barbary Bieńkowskiej, a także w Instytucie Polonistyki Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem prof. Mieczysława Inglota dostrzegła rozległe, kulturowo istotne i niezbadane wówczas zjawisko, jakie stanowiły międzywojenne czasopisma szkolne i międzyszkolne wydawane przez licea i gimnazja na obszarze II Rzeczypospolitej, będące zarówno istotnym elementem ówczesnej polityki edukacyjnej i wychowawczej państwa, jak i niezależnym środowiskiem kształtowania się literackich i publicystycznych debiutów. Książka Czasopisma młodzieży szkolnej. 1918–1930 (1992) ukazała się w Wydawnictwie Uniwersytetu Śląskiego i jej niewielki nakład został szybko całkowicie wyczerpany. Była to pierwsza synteza przedwojennej szkolnej prasy młodzieżowej liczącej kilka setek tytułów, zwłaszcza z lat trzydziestych, choć w ogólniejszym zarysie przedstawiała jego rozwój do 1939 roku, określając rozmiary zjawiska, jego funkcje kulturowe, edukacyjne, ideologiczno- państwotwórcze oraz literackie. Ze względu na ograniczoną wydawniczo objętość zagadnienia, które się w druku nie pomieściły, omawiała w licznych artykułach uzupełniających charakterystykę prasy młodzieżowej, między innymi w periodyku „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi”, „Kwartalniku Historii Prasy Polskiej”, „Biuletynie Polonistycznym” oraz akademickich pismach naukowych Krakowa, Kielc i Katowic.

Prof. Irena Socha uzyskała habilitację w 1992 roku, a dwa lata później została mianowana na stanowisko profesora nadzwyczajnego. Podjęcie przez pracowników badań w ramach zespołowego grantu Komitetu Badań Naukowych „Książka i biblioteka w kulturze Śląska Górnego i Cieszyńskiego w XIX i XX wieku”, w którym Profesor Irena Socha uczestniczyła, zwróciło Jej uwagę na problematykę książki polskiej i czytelnictwa młodzieży oraz polityki wydawniczej na Śląsku Pruskim i Cieszyńskim. Badaniami objęła nie tylko książki o charakterze literackim, na czym w opracowaniach literaturoznawczych zwykle poprzestawano (także w bibliografii zwanej Śląskim Korbutem), ale również teksty użytkowe adresowane do młodych pokoleń Ślązaków z rodzin polskich, takie jak modlitewniki, dziełka hagiograficzne, książki szkolne – podręczniki i śpiewniki, poradniki gier i zabaw oraz poprawnego zachowania się, a także tzw. książki do czytania scalające różne gatunkowo teksty.

Dokonania wielu lat pracy, w tym wydana w 2001 roku monografia „Przykładne, użyteczne i zabawne”. O polskich książkach dla młodego odbiorcy na Śląsku w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku (2001), stały się podstawą nadania Irenie Sosze tytułu profesora w 2002 roku.

Prace Pani Profesor dotyczące historii czytelnictwa i jego badań prowadziły ku konstatacjom natury teoretycznej, odnoszącym się do warsztatu i zakresu oraz terminologii i metod dociekań bibliologicznych. W ostatnim dziesięcioleciu nurt ten zdominował tematykę Jej publikacji. Autorka, nawiązując do klasyków teorii nauki o książce, podejmowała refleksję nad specyfiką dyscypliny, jej metod i narzędzi poznawczych w konfrontacji z myślą teoretyczną literaturoznawstwa i dyscyplin pokrewnych. Ubiegłe lata pracy naukowej Jubilatki (2012–2015) wiązały się w dużej mierze z realizacją grantu „Encyklopedia książki” uzyskanego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki przez Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem prof. Anny Migoń. Profesor Irena Socha odpowiedzialna była za opracowanie i redakcję działu Czytelnictwo, przygotowała także esej wprowadzający i kilka wielostronicowych haseł.

Ważnym i dynamicznym obszarem pracy naukowej i zarazem dydaktycznej Profesor Ireny Sochy była opieka nad doktorantami wyrastająca z przekonania o szczególnej misji społecznej, narodowej i etycznej pracownika nauki, profesora, wobec młodych pokoleń. Opiece nad nimi poświęcała wiele czasu i starań, a ich rozwój naukowy oraz rezultaty w postaci wartościowych rozpraw były dla Niej źródłem satysfakcji. Jako promotor potrafiła rozbudzić zainteresowania i motywować do naukowego rozwoju zdolnych absolwentów studiów dziennych i zaocznych. Spośród doktorantów objętych opieką naukową czternaścioro obroniło pomyślnie swoje dysertacje, w większości wyróżniane i kierowane do druku.

Jubilatka ma nieocenione zasługi dla Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej także dzięki swojej pracy organizacyjnej, najpierw jako wicedyrektor Instytutu (w latach 1993–1994), później jako dyrektor (1994–2005), kierownik Zakładu Nauk Pomocniczych Bibliotekoznawstwa (1994–1996) oraz Zakładu Czytelnictwa (1996–2006). Jako wicedyrektor ds. dydaktycznych zainicjowała zawiązanie się Klubu Absolwentów Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej oraz organizację zjazdów absolwentów kierunku. Prowadziła badania nad karierą zawodową absolwentów i oceną przez nich kierunku studiów, których wyniki zostały przedstawione w publikacji Kształcenie bibliotekarzy dla przyszłości (1996) oraz wykorzystane do opracowania nowych siatek studiów.

Profesor Irena Socha podejmowała działania naukowe i organizacyjne również poza macierzystym uniwersytetem. Od 1994 roku jest członkiem krakowskiego oddziału Komisji Prasoznawczej PAN, w którego pracach brała czynny udział, wygłaszając referaty, a także recenzując napływające publikacje. Była członkiem rad naukowych i recenzentem „Rocznika Historii Prasy Polskiej” (Kraków), „Bibliotheca Nostra” (Katowice), „Zarządzanie Biblioteką. Library Management” (Warszawa, Gdańsk), „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi” (Warszawa).

W latach 1995–1998 przewodniczyła jako prezes założonemu z Jej inicjatywy katowickiemu oddziałowi Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego, którego celem było m.in. inspirowanie prac badawczych i dokumentacyjnych wśród bibliotekarzy placówek naukowych oraz prezentacja działalności naukowej Instytutu w tych środowiskach. Była również członkiem Zarządu Głównego PTB w Warszawie, członkiem Naukowej Rady Programowej Książnicy Cieszyńskiej oraz Biblioteki Śląskiej. Brała udział w pracach Zespołu Kierunkowego Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Centralnego Ośrodka Metodycznego Studiów Nauczycielskich MEN przy Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Komisji Ekspertów Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej oraz Akredytacyjnej Komisji Ekspertów dla Akademii Pedagogicznych, uczestnicząc w opracowaniu standardów akredytacyjnych dla kierunku bibliotekoznawstwo i informacja naukowa (2000–2001).

Prof. Irena Socha podejmowała społeczną działalność popularyzatorską, wygłaszając prelekcje dla bibliotekarzy oraz wykłady dla nauczycieli bibliotekarzy w ramach kursów doskonalących. Wielokrotnie była nagradzana przez rektora Uniwersytetu Śląskiego, otrzymała Nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za osiągnięcia naukowe (1987), została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi przez Prezydenta RP (1993).

Na podstawie skrótowo przedstawionych osiągnięć dydaktycznych, organizatorskich i naukowych nietrudno dostrzec można niepowtarzalną osobowość człowieka, nauczyciela akademickiego i naukowca. Zawsze życzliwa, uśmiechnięta, służąca dobrą radą, ale i przyjacielsko zatroskana o los studentów, Profesor Irena Socha nieustannie dbała o rozwój naukowy współpracowników oraz o sprawy Instytutu, które – jak można sądzić – zawsze były dla Niej najważniejsze. Powszechnie ceniona za rzeczowość, rzetelność w wykonywaniu wszelkich zadań naukowych i dydaktycznych, dobrą znajomość potrzeb środowiska bibliotekarskiego Profesor Irena Socha stała się autorytetem nie tylko w macierzystym Instytucie, lecz także w środowiskach naukowych w kraju i za granicą. Przez wiele lat ofiarnie pracowała na różnych odcinkach bibliotekoznawstwa, podejmując czasem najtrudniejsze zadania dydaktyczne i organizacyjne, zwłaszcza w czasach nie najlepszych możliwości kadrowych Instytutu. Wieloletnie badania z zakresu problematyki metodologicznej bibliologii oraz historii czytelnictwa, roli i funkcji społecznej prasy szkolnej i młodzieżowej zapewniły Jej trwałe miejsce w czołowej grupie współczesnych, wybitnych polskich prasoznawców.