Już od jedenastu lat co roku na początku grudnia Instytut Fizyki UŚ organizuje Dyskusję Panelową „Oblicza fizyki. Między fascynacją a niepokojem”. Tematem tegorocznej Dyskusji były światło i dźwięk. Światło – ponieważ Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych na swojej 68. sesji proklamowało rok 2015 Międzynarodowym Rokiem Światła i Technologii Wykorzystujących Światło. Rozmowy o świetle zostały uzupełnione o dźwięk, gdyż organizatorzy uznali, że zarówno wzrok, jak i słuch są zmysłami, które odgrywają ogromną rolę w naszym postrzeganiu świata.

Prof. dr hab. Marek Stankiewicz, dyrektor Narodowego Centrum Promieniowania Synchrotronowego Solaris w Krakowie

Dyskusje prowadzone w ramach cyklu niezależnie od tematyki zawsze mają charakter interdyscyplinarny. Wśród zapraszanych wykładowców są fizycy, matematycy, biolodzy, lekarze, filozofowie, filolodzy... W XI edycji spotkania większość wykładowców stanowili fizycy, ale fizycy pracujący na styku fizyki i innych dziedzin nauki.

Pierwszym prelegentem był prof. dr hab. Wojciech Gawlik z Wydziału Fizyki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, który wygłosił wykład pt. „Rok światła – era fotoniki”. Fizyk przedstawił teorie na temat natury światła oraz historię zainteresowania tym zjawiskiem od czasów biblijnych. Mówił o fundamentalnych problemach i kontrowersjach związanych ze zrozumieniem, czym jest światło, starał się wykazać rolę i znaczenie badań zjawisk optycznych dla rozwoju nauki. Profesor Gawlik zwrócił również uwagę na to, jak ważną rolę współcześnie odgrywają badania z zakresu optyki i fotoniki, a także na ich fascynujące i ważne zastosowania. Podczas swojego referatu opowiedział, na czym polega spektroskopia optyczna, omówił właściwości światła laserowego, poruszył także temat optyki kwantowej.

Kolejnym referentem był prof. dr hab. Aleksander Sęk z Instytutu Akustyki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, który wygłosił wykład pt. „Ucho – nie tylko narząd słuchu, nie tylko detektor dźwięku”. Naukowiec przypomniał, że narząd słuchu jest wyspecjalizowanym organem umożliwiającym słyszenie dźwięków, zaś jego poprawne funkcjonowanie zapewnia nam bezpieczeństwo, możliwość komunikowania się i przyswajanie ogromnych ilości informacji. Jego zasadniczą funkcją jest przetworzenie fal akustycznych (zmian ciśnienia akustycznego w czasie) na ciągi impulsów w neuronach nerwu słuchowego, które w mózgu przetwarzane są na użyteczne informacje. Proces wstępnego przetwarzania dźwięków to nie tylko analiza częstotliwościowa. Aby informacje zawarte w zmianach ciśnienia akustycznego były zrozumiałe, niezbędne są też nieliniowe transformacje ich amplitudy. Transformacje te są źródłem dodatkowych dźwięków. Samoistne generowanie dźwięków przez nasze uszy jest zjawiskiem trudnym do zademonstrowania, profesor Sęk próbował jednak wyjaśnić ten fenomen.

Prof. dr hab. Wiesław Gruszecki z Instytutu Fizyki Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie w kolejnym wystąpieniu mówił o fotosyntezie w świetle. Życie na naszej planecie zasilane jest energią światła słonecznego, jednakże niemożliwe jest bezpośrednie wykorzystanie energii promieniowania elektromagnetycznego do napędzania reakcji biochemicznych. Konwersja energii słonecznej na energię wiązań chemicznych możliwa jest dzięki procesowi fotosyntezy. Zdolność tę posiadły między innymi rośliny, dostarczając nam substancji odżywczych oraz tlenu cząsteczkowego, który jest produktem ubocznym fotosyntezy. Naukowiec zauważył, że pomimo dziesiątek lat badań tego procesu pozostało jeszcze wiele podstawowych, niezrozumiałych mechanizmów, szczególnie na poziomie molekularnym, czekających na wyjaśnienie.

Gościem tegorocznej dyskusji panelowej był również prof. dr hab. Marek Stankiewicz, dyrektor Narodowego Centrum Promieniowania Synchrotronowego Solaris w Krakowie, który wygłosił prelekcję pt. „Solaris – nowe światło dla polskiej nauki”. Solaris to pierwsze źródło promieniowania synchrotronowego i pierwsza infrastruktura badawcza o takiej wielkości w Polsce oraz potencjale w tej części Europy. Dyrektor Centrum przedstawił założenia i uwarunkowania projektu, parametry Solarisa jako źródła promieniowania synchrotronowego oraz powstających i planowanych linii badawczych i stacji końcowych, a także plany rozwoju. Solaris wykorzystuje najnowszą technologię magnesów achromatycznych, co zapewnia wyjątkowe parametry wiązki emitowanego promieniowania. Profesor Stankiewicz podkreślił, że projekt realizowany jest przez Uniwersytet Jagielloński dla całego środowiska badawczego w Polsce i za granicą. Dyrektor Centrum wyjaśnił, że ośrodek zapewnia dostęp do bardzo nowoczesnej infrastruktury i oferuje możliwości prowadzenia unikalnych badań na najwyższym poziomie.

Ostatnim prelegentem był prof. dr hab. Bogusław Fugiel z Instytutu Fizyki UŚ, który wystąpił z wykładem pt. „Nie bój się, Kate!”. Fizyk udowadniał, że muzyka to matematyka dla duszy. Kształtuje nasze nastroje, wzbudza radość, fascynuje i niepokoi. Profesor Fugiel próbował odpowiedzieć na pytanie, czy muzyka może kreować naszą wyobraźnię, rozwijać zdolności i inspirować naukowo.