Organizatorami konferencji byli pracownicy Katedry Teologii Patrystycznej i Historii Kościoła Wydziału Teologicznego UŚ. Patronat honorowy nad wydarzeniem objął metropolita katowicki, Wielki Kanclerz Wydziału Teologicznego JE arcybiskup dr Wiktor Skworc. Gościem honorowym konferencji był abp Józef Kowalczyk, prymas Polski w latach 2010–2014 i były nuncjusz apostolski w naszym kraju.

Od lewej: abp senior Damian Zimoń, abp senior Józef Kowalczyk i metropolita katowicki abp Wiktor Skworc

Na mocy bulli Piusa XI Vixdum Poloniae unitas (28 października 1925 roku) powołane zostały diecezje: katowicka vel śląska oraz częstochowska i łomżyńska. Otwierając spotkanie, Wielki Kanclerz Wydziału Teologicznego arcybiskup dr Wiktor Skworc przypomniał pierwszego biskupa katowickiego Augusta Hlonda, jego współpracowników, ludzi, którzy po odzyskaniu niepodległości wznosili Kościół na Śląsku:

– Na tym fundamencie do dziś budujemy. […] Na nas Kościół się nie rozpoczyna ani nie kończy. Budujemy na tym, co położyli nasi poprzednicy – podkreślił metropolita katowicki.

Ksiądz abp Józef Kowalczyk (prymas Polski do 2014 roku) swoje wystąpienie poświęcone aspektom prawnym bulli Vixdum Poloniae unitas poprzedził bardzo wnikliwą charakterystyką społeczno-politycznej sytuacji Górnego Śląska po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku oraz roli tych, którzy od podstaw musieli budować struktury kościelne, dbając o przygotowanie zarówno właściwej administracji, jak i systemu edukacyjnego zapewniającego ciągłość nauczania i duszpasterstwa. Zdaniem arcybiskupa znaczącą rolę w normalizacji stosunków, zarówno społecznych, jak i politycznych, w początkach odradzającego się państwa polskiego odegrał nuncjusz apostolski Achilles Ratti, który sprawował tę funkcję w naszym kraju do roku 1921, rok później został wybrany papieżem. To właśnie dzięki Piusowi XI powstała przed 90 laty diecezja katowicka. Odegrał on także bardzo ważną rolę w scalaniu konferencji episkopatu, duchowieństwa żyjącego przez długie lata w odmiennych kulturowo i religijnie krajach zaborczych, przyczynił się także do zawarcia w 1925 roku konkordatu.

Utworzenie diecezji katowickiej poprzedziły ważne wydarzenia: powstania śląskie i podział Górnego Śląska, które zrodziły potrzebę odłączenia części terenów od diecezji wrocławskiej i powołania Administratury Apostolskiej. Przeciwnikiem takich rozwiązań był ówczesny metropolita wrocławski arcybiskup Adolf Bertram, któremu niełatwo było pogodzić się z utratą dawnego wikariatu cieszyńskiego i tej części Górnego Śląska, która przed plebiscytem należała do Rzeszy Niemieckiej i pozostawała pod kościelną jurysdykcją diecezji wrocławskiej. Jednak już w 1921 roku decyzją papieża Piusa XI i na mocy dekretu kongregacji konsystorialnej utworzona została Administratura Apostolska obejmująca terytoria przynależne Polsce.

Konferencja Vixdum Poloniae unitas na Wydziale Teologicznym UŚ

Arcybiskup J. Kowalczyk podkreślał skuteczność i stanowczość działań Piusa XI, przypominając doskonałą znajomość polskich realiów i wielką przychylność dla odradzającej się polskiej państwowości byłego nuncjusza apostolskiego w Polsce, to właśnie te doświadczenia wyniesione z walczącego o wolność kraju zdecydowały o utworzeniu najpierw Administratury Apostolskiej (liczącej około miliona katolików i 251 kapłanów), podlegającej bezpośrednio Stolicy Apostolskiej, a następnie o powołaniu diecezji katowickiej. W okresie międzywojennym były używane zdwojone nazwy: katowicka vel śląska, choć bulla Vixdum Poloniae unitas jednoznacznie definiowała nazwę: katowicka.

Arcybiskup J. Kowalczyk wiele uwagi poświęcił prymasowi Augustowi Hlondowi, wyrażając najwyższe słowa uznania, szacunku i wdzięczności dla wszystkich działań pierwszego biskupa katowickiego, które doprowadziły do szybkiej, znakomicie zorganizowanej struktury administracji diecezji i położyły trwałe podwaliny pod górnośląski Kościół w kraju, który powrócił do Europy po 123 latach nieistnienia na jej mapie.

– Podziwiam go, że miał tyle mocy – przyznał były prymas, przywołując własne doświadczenia z okresu największej reorganizacji (od 1945 roku) Kościoła katolickiego w Polsce, która nastąpiła w wyniku wcielania w życie postanowień papieża Jana Pawła II zawartych w bulli Totus Tuus Poloniae (1992), która zdaniem abp. J. Kowalczyka była rezonansem bulli powołującej diecezję katowicką.

Kończąc, były prymas Polski podzielił się refleksją:

– Z perspektywy 90 lat lepiej dostrzegamy i doceniamy znaczenie i wagę decyzji papieża. Najważniejsza jednak była i jest rola tych wszystkich ludzi, którzy wcielali w życie postanowienia bulli. Nie wolno nam o nich zapominać, winniśmy im wdzięczność, szacunek i stałą pamięć. Najświatlejszą wśród nich pozostaje historyczna postać – wielki Ślązak August Hlond, pierwszy biskup katowicki, człowiek oddany pracy dla dobra Kościoła i ojczyzny.

Dr Przemysław Stanko z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, pracownik Katedry Archiwistyki i Nauk Pomocniczych Historii, badacz staropolskich archiwów, który zgłębia zasoby dla wielu niedostępne, m.in. Tajnego Archiwum Watykanu, podzielił się swoimi doświadczeniami z pracy badacza. Podczas prezentacji multimedialnej przedstawił on wiele cennych zabytków znajdujących się w owych archiwach. Wyjaśnił także ewolucję znaczenia słowa bulla, sięgając do czasów starożytnych, kiedy oznaczała ona pieczęć używaną w urzędach. Także w Stolicy Apostolskiej opatrywano dokumenty pieczęcią z podobiznami świętych Piotra i Pawła z jednej strony i imieniem papieża na odwrocie. Od XV w. mianem tym określano ważne dokumenty papieskie. Pierwszym papieżem, który znaczył akty prawne pieczęcią, był Agapit (535–536), natomiast najstarsza zachowana bulla pochodzi z czasów pontyfikatu Jana III (561–574).

Konferencji towarzyszyła promocja książki dr. Przemysława Stanki pt. Bulla Vixdum Poloniae unitas. Geneza – znaczenie – dzieje – edycja (Katowice 2015)

Dzięki dr. P. Stance mogliśmy podziwiać pięknie wydaną replikę bulli Vixdum Poloniae unitas, to on bowiem odnalazł oryginał w watykańskich archiwach.

Znaczenie konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską (Rzym, 10 lutego 1925 roku) bardzo szczegółowo przedstawił ks. prof. dr hab. Piotr Ryguła z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Zdaniem naukowca podpisanie konkordatu nie tylko umacniało pozycję Polski na arenie międzynarodowej, ale świadczyło także o uznaniu jej granic. Słowa: „Żadna część Rzeczypospolitej Polskiej nie będzie zależna od biskupa, którego siedziba znajduje się poza granicami państwa polskiego” definitywnie kończyły spór z rządcą diecezji wrocławskiej arcybiskupem A. Bertramem.

Zwieńczeniem obchodów 90. rocznicy powołania diecezji katowickiej miało być odsłonięcie pomnika prymasa Augusta Hlonda. Z przyczyn technicznych termin ten jednak został przesunięty (prawdopodobnie na maj 2016 roku). Ks. dr Stanisław Puchała przypomniał genezę pomysłu wzniesienia pomnika upamiętniającego pierwszego biskupa diecezji katowickiej. Wprawdzie August Hlond spędził tu zaledwie trzy i pół roku (od 7 XI 1922 do 24 VI 1926, kiedy to papież powołał go na arcybiskupstwo gnieźnieńskie i poznańskie oraz mianował prymasem Polski), to jednak w tym krótkim okresie, zarządzając strukturami Kościoła katolickiego na Górnym Śląsku, ówczesny biskup August Hlond zdołał dokonać wielkich dzieł, których efektami żyjemy do dzisiaj.

Pomnik z hiszpańskiego piaskowca, który stanie przed wejściem do Biblioteki Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego, u zbiegu ulic Wita Stwosza i Jordana, jest dziełem rzeźbiarzy Zbigniewa Mikielewicza i Przemysława Dudziuka. Jego wysokość wraz z postumentem sięgać będzie około 5 metrów. Zdaniem ks. dr. S. Puchały wybrana została najlepsza lokalizacja: pomiędzy kurią metropolitalną, blisko Archikatedry Chrystusa Króla, niedaleko Wydziału Teologicznego, Seminarium Duchownego, naprzeciw drukarni archidiecezjalnej, redakcji „Gościa Niedzielnego”, a więc tego wszystkiego, co jest realizacją dalekowzrocznych planów pierwszego biskupa diecezji katowickiej.

Na cokole pomnika umieszczony zostanie napis zaproponowany przez katowickiego metropolitę Wiktora Skworca: Kto z Bogiem pracuje, kładzie fundament pod dzieła, które przetrwają wieki, bo tylko opierając się na Bożym prawie, można dokonać wielkich dzieł. Te słowa kardynała A. Hlonda są ważnym przesłaniem na dziś i na przyszłość, są także zachętą do głębszej refleksji nad czynami, które pozostawił po sobie twórca i pierwszy biskup diecezji katowickiej, Ślązak rodem z Brzęczkowic, który został prymasem Polski.

Konferencji towarzyszyła promocja książki dr. Przemysława Stanki pt. Bulla Vixdum Poloniae unitas. Geneza – znaczenie – dzieje – edycja (Katowice 2015) oraz wystawa przygotowana przez Bibliotekę Teologiczną UŚ zatytułowana Kościół na Górnym Śląsku.