Od 18 do 20 września 2015 roku grupa pracowników cieszyńskiego Wydziału Artystycznego Uniwersytetu Śląskiego przebywała w Austrii, gdzie w 75. rocznicę śmierci kompozytora Jana Sztwiertni uczestniczyła w przygotowanych przez Parafię Ewangelicko- -Augsburską w Wiśle uroczystościach upamiętnienia polskich ewangelików więzionych i zamęczonych w KL Mauthausen-Gusen.

Pracownicy Instytutu Muzyki z synem kompozytora

Ten zapomniany już dzisiaj nieco, a związany z Wisłą śląski twórca, dyrygent, nauczyciel i organista urodził się w 1911 roku w Ustroniu. Był jednym z największych muzycznych talentów, jakie wydała Ziemia Cieszyńska. W latach 1925–1930 kształcił się w Seminarium Nauczycielskim w Cieszynie, gdzie muzyki uczył go m.in. Karol Hławiczka, wybitny muzykolog, kompozytor i pedagog. W roku 1937 rozpoczął edukację w zakresie kompozycji i pedagogiki muzycznej w Śląskim Konserwatorium Muzycznym w Katowicach pod kierunkiem Aleksandra Brachockiego (uczeń J.I. Paderewskiego) i Tadeusza Prejznera. Kiedy w maju 1939 roku jako wyróżniający się student Sztwiertnia otrzymał od władz województwa śląskiego rządowe stypendium na dalsze kształcenie muzyczne w Paryżu, wydawało się, że kariera wiślańskiego kompozytora nabiera przyspieszenia. Wybuch wojny przekreślił jednak plany wyjazdu do stolicy Francji. Wczesną wiosną 1940 roku Sztwiertnia został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Mauthausen- -Gusen w Górnej Austrii, gdzie jako numer 6567 po kilkumiesięcznym pobycie zmarł, mając zaledwie 29 lat. Przepowiednia profesorów, iż „ten się w Europie nie zmieści”, na zawsze pozostanie wielką niewiadomą.

Sztwiertnia pozostawił po sobie dość spory jak na krótkie życie dorobek, zachowany jednakże niekompletnie. Część ocalałych w trakcie wojny rękopisów pozostaje w zbiorach prywatnych, większość zaś znalazła swoje miejsce w Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej przy Bibliotece Głównej Akademii Muzycznej w Katowicach. Elementy życia i twórczości Jana Sztwiertni, zwłaszcza w latach 70. i 80. XX wieku, znajdowały się w obszarze zainteresowań muzykologów i regionalistów śląskich, m.in. Jerzego Drozda, Jana Brody, Ryszarda Gabrysia, Adolfa Dygacza, Władysława Oszeldy. W ostatnich latach prace badawcze nad jego dziełem zintensyfikowały się w cieszyńskim Instytucie Muzyki Uniwersytetu Śląskiego, gdzie w ramach projektów naukowych doprowadzono do pierwszych wydań: kompletu zachowanych pieśni na głos solowy z fortepianem, materiałów nutowych opery ludowej Sałasznicy, a także miniatur wiolonczelowych: Cantabile i Largo-Modlitwa. Pod patronatem Instytutu Muzyki ukazały się też dwie płyty CD z pieśniami kompozytora, jak również publikacje: Solowa twórczość Jana Sztwiertni – charakterystyka stylistyczna i aspekty wykonawcze oraz Jan Sztwiertnia 1911–1940. Człowiek i dzieło, drukowane w ramach prac naukowych UŚ. Kolejne przygotowywane materiały nutowe, organizowane koncerty i badania naukowe Instytutu Muzyki wpisują się w starania, by muzyka Sztwiertni na nowo ożyła i to nie tylko w regionalnym wymiarze.

W piątek 18 września w sali audiowizualnej Muzeum (Heimathaus) w Sankt Georgen dr Zenon Mojżysz wygłosił okolicznościowy wykład Jan Sztwiertnia i jego twórczość w kontekście muzycznych tradycji Śląska Cieszyńskiego. Wcześniej związana z Mauthausen Memorial pani Martha Gammer, wygłaszając słowo wstępne, opowiedziała o rzeczywistości życia obozowego w Gusen w roku 1940. Po wykładach zaprezentowany został dokumentalny film o kompozytorze Muzyka i cisza, w którego realizacji udział wzięli pracownicy i studenci Instytutu Muzyki UŚ. Reżyserem i autorką scenariusza filmu jest dr hab. Dagmara Drzazga, pracownik naukowy Wydziału Radia i Telewizji UŚ, także znakomita dziennikarka TVP Katowice. Dokonano również otwarcia okolicznościowej wystawy o życiu Sztwiertni, którą przygotowały panie Danuta Szczypka i Maria Szlaur-Bujok.

W sobotę 19 września w kościele parafialnym w Sankt Georgen odbył się uroczysty koncert muzyki polskiej w 75. rocznicę śmierci Jana Sztwiertni. W koncercie wystąpili artyści pedagodzy Instytutu Muzyki: dr Sabina Olbrich, dr hab. Urszula Mizia, dr hab. Hubert Miśka, dr hab. Tomasz Orlow, a także uczennica cieszyńskiej Szkoły Muzycznej Marlena Janik. Podczas koncertu zaśpiewał również Chór Diecezji Cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego pod dyrekcją Jean-Claude’a Hauptmanna i Anny Stanieczek, całość słowem opatrzył dr Zenon Mojżysz. W programie zaprezentowano utwory kompozytorów śląskich: Jana Gawlasa, Józefa Podoli, Karola Hławiczki, Józefa Świdra, a przede wszystkim liczne kompozycje Jana Sztwiertni. Uroczystości dopełniły się w niedzielę 20 września w kościele katolickim w Sankt Georgen, gdzie pod przewodnictwem księdza biskupa diecezji cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP Pawła Anweilera odprawiono ekumeniczne nabożeństwo, zaś w Memoriale w Gusen odsłonięto tablicę upamiętniającą Jana Sztwiertnię i polskich ewangelików więzionych i zamęczonych w Konzentration Lager Mauthausen-Gusen. Aktu odsłonięcia dokonali ambasador Rzeczypospolitej Polskiej w Austrii Artur Lorkowski oraz syn kompozytora Jan Sztwiertnia Junior.