Wydarzenie zostało zorganizowane w ramach 50. rocznicy ogłoszenia dekretu o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis. Jego celem była naukowa refleksja nad dziedzictwem Ojców Pustyni i Jana Kasjana. Wydarzenie było skierowane do teologów i studentów teologii, mnichów i mniszek, zakonnic i zakonników, a także historyków, patrologów, duszpasterzy, grup modlitewnych i ewangelizacyjnych.

Od lewej: ks. Alexey Yandushev-Rumyantsev (Katolicki Instytut Teologiczny św. Jana Chryzostoma, Sankt Petersburg, Rosja), ks. dr Arkadiusz Nocoń (Papieski Uniwersytet Gregoriański, Rzym), dr Roberto Fusco (Papieski Uniwersytet Salezjański, Rzym) i arcybiskup senior Damian Zimoń

„O co nas pytają wielcy filozofowie?” – zastanawiał się prof. Leszek Kołakowski w znanym cyklu miniwykładów filozoficznych emitowanych w Telewizji Polskiej. Przekonywał w nich, że pytania, które przez wieki stawiali różni myśliciele, nie tracą nic ze swojej aktualności, a dawni mistrzowie wciąż mają wiele do zaoferowania współczesnym pokoleniom. Z podobnych założeń wyszli organizatorzy międzynarodowej konferencji „Ojcowie Pustyni i Jan Kasjan – ojciec monastycyzmu zachodniego. W 50. rocznicę ogłoszenia dekretu o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis”, która odbyła się na Wydziale Teologicznym UŚ w Katowicach. Organizatorami konferencji byli ks. dr hab. Andrzej Uciecha z Katedry Teologii Patrystycznej i Historii Kościoła UŚ oraz ks. dr Arkadiusz Nocoń z Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie.

Tym razem pytano jednak: czego uczą nas Ojcowie Pustyni? W jaki sposób dzisiaj możemy odczytywać ich życie i dzieła? Jak tradycja monastyczna wpłynęła na rozwój Kościoła i kultury europejskiej i jak jest kontynuowana we wspólnotach zakonnych?

Okazją do postawienia tych pytań była 50. rocznica ogłoszenia dekretu Perfectae caritatis II Soboru Watykańskiego, który wprowadzał odnowę życia zakonnego w Kościele. Patronem konferencji nieprzypadkowo został Jan Kasjan (365–435), „inicjator” życia monastycznego na Zachodzie, twórca syntezy duchowości Wschodu i Zachodu, będący inspiracją dla takich postaci, jak Benedykt z Nursji, Tomasz z Akwinu, Ignacy Loyola czy Teresa Wielka. Pomimo swoich zasług Jan Kasjan przez wieki był oceniany niejednoznacznie, czytany, lecz podejrzewany o herezję. Spotkanie miało więc na celu przybliżyć tę nieco zapomnianą postać i przedstawić wyniki najnowszych badań. Ponieważ twórczość Jana Kasjana ma swoje źródło przede wszystkim u Ojców Pustyni, stąd też czytając jego dzieła, nie sposób nie zapytać o aktualność nauczania egipskich mnichów.

Pierwszy dzień konferencji składał się z dwóch sesji wykładowych. Poranna, zatytułowana „Nie chciejcie więc, aby was nazywano mistrzami” (Mt 23, 10), poświęcona była wybranym zagadnieniom z pism Jana Kasjana. Rozpoczęło ją wprowadzenie ks. dr. hab. Andrzeja Uciechy, w którym powitał on prelegentów, ks. arcybiskupa seniora Damiana Zimonia, pracowników Katedry i zgromadzonych gości oraz przypomniał najważniejsze fakty w życia patrona konferencji. Pierwszy referat wygłosił ks. Alexey Yandushev-Rumyantsev z Katolickiego Instytutu Teologicznego św. Jana Chryzostoma w Sankt Petersburgu (Rosja), który przedstawił pokrótce najważniejsze założenia nauki o zbawieniu w pismach św. Jana Kasjana. Następnie dr Roberto Fusco, przedstawiciel Papieskiego Uniwersytetu Salezjańskiego w Rzymie, zreferował poglądy Jana Kasjana na temat bogactwa i ubóstwa, przedstawiając je w kontekście literatury monastycznej późnego antyku. Trzeci wykład – ks. dr. Arkadiusza Noconia z Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie – poświęcony był kobietom w pismach Jana Kasjana. Dyskusja, która zakończyła tę sesję, dotyczyła przede wszystkim zagadnień związanych z rozumieniem ubóstwa oraz roli kobiet w życiu monastycznym i formacji duchowej.

Popołudniowa część spotkania, nosząca tytuł „Walka z demonem południa”, poświęcona była konkretnym problemom życia monastycznego w pismach Jana Kasjana. Nad przydatnością nauk Ojców Pustyni i ich aktualnością we współczesnej formacji zakonnej zastanawiała się s. dr Małgorzata Anna Borkowska OSB (Staniątki). Dr Przemysław Piwowarczyk z Uniwersytetu Śląskiego przybliżył zagadnienie monastycyzmu manichejskiego i jego relację względem życia mniszego chrześcijan. Ostatnim poruszanym tematem była kontemplacja w pismach Jana Kasjana, której referat poświęcił ks. dr hab. Andrzej Uciecha. Również tę sesję zakończyła dyskusja.

Drugi dzień konferencji został przewidziany jako dzień warsztatowy, dający możliwość samodzielnego spotkania z tekstami Ojców Pustyni i Jana Kasjana. Uczestnicy sami mogli się przekonać, czego uczą nas Ojcowie Pustyni. Podzieleni na trzy grupy ćwiczeniowe czytali i analizowali dzieła Mistrzów pod okiem zaproszonych gości. S. dr Małgorzata Anna Borkowska OSB prowadziła sesję dotyczącą zagadnień związanych z życiem codziennym mniszek. Ks. dr Janusz Śliwa SJ przybliżał uczestnikom tematy dotyczące komunikacji i przewodnictwa duchowego, zaś o. Tomasz Maniura OMI – mechanizmy walki duchowej na przykładzie doświadczeń młodzieży związanej z „rowerową” wspólnotą Niniwa Team. Rozważania te były prowadzone w oparciu o wybrane fragmenty Rozmów z Ojcami Jana Kasjana oraz Apoftegmatów Ojców Pustyni.

Wrześniowa konferencja wpisuje się w zauważalny wyraźnie w Kościele i nie tylko w nim nurt odkrywania i ponownego odczytywania najstarszych dzieł monastycznych. Postaci Ojców Pustyni intrygują swoją tajemniczością i ascetycznym radykalizmem, inspirują do duchowych poszukiwań (rozumianych nie zawsze konfesyjnie). Dobrze jest jednak mierzyć się z ich dziełami, znając kontekst historyczny i kulturowy oraz główne wątki ówczesnej teologii. Naukowe „zaplecze” jest niezbędne, jeżeli rzeczywiście chcemy poszukiwać odpowiedzi na pytanie „czego uczą nas Ojcowie Pustyni?”.