W nowoczesnym społeczeństwie nacisk kładziony jest na rozwój nowych technologii oraz innowacyjnych rozwiązań – głównie w kontekście praktycznego zastosowania i ich odzwierciedlenia w rozwijającej się gospodarce. Przed Uniwersytetem Śląskim stanęły więc wyzwania wyznaczające nowy kierunek rozwoju uczelni, związany z komercjalizacją wiedzy, współpracą z gospodarką oraz otwarciem na potrzeby społeczeństwa i środowiska zewnętrznego. Zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym najlepszą tego wykładnią jest działalność realizowana w ramach współfinansowanych ze źródeł zewnętrznych projektów, których Uniwersytet jest inicjatorem lub partnerem.

Petrograficzne badanie mikroskopowe węgla kamiennego

Ukierunkowanie na region

Najbardziej widocznymi i wyróżniającymi się wśród wszystkich realizowanych na uczelni projektów są projekty inwestycyjne, mające na celu rozwój nowoczesnej uniwersyteckiej bazy edukacyjnej i badawczej. Spektakularnym projektem inwestycyjnym, współfinansowanym z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, którego finalizacja miała miejsce w 2012 roku, jest Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka – jeden z najnowocześniejszych ośrodków informacji naukowej w Europie, utworzony wspólnie przez Uniwersytet Śląski i Uniwersytet Ekonomiczny w centrum rewitalizowanych Katowic.

Podobną rolę odgrywa Śląskie Międzyuczelniane Centrum Edukacji Badań Interdyscyplinarnych w Chorzowie, które w nowoczesnej przestrzeni łączy funkcję badawczą z dydaktyczną. Udostępniając studentom i naukowcom w jednym miejscu nowoczesne, certyfikowane laboratoria, sale ćwiczeniowe i audytoryjne, ŚMCEBI umożliwia podniesienie jakości kształcenia i wzrost liczby studentów w dziedzinach priorytetowych z punktu widzenia rozwoju gospodarki.

Wśród projektów wdrażanych na uczelni najwięcej jest projektów badawczych oraz edukacyjnych, realizowanych zarówno w sferze praktycznych nauk ścisłych, jak i w sferze nauk humanistycznych. W roku 2012 Uniwersytet Śląski realizował projekty badawcze w ramach 6. i 7. Programu Ramowego, Funduszu Badawczego Węgla i Stali, Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, Programu Industrial Relations and Social Dialogue Dyrekcji Generalnej KE ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans, Polsko-Szwajcarskiego Programu Badawczego oraz Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego.

Dobrym przykładem działań ukierunkowanych na rozwój przemysłu w regionie, w kraju oraz w Europie jest projekt „Poprawa jakości procesu karbonizacji węgla poprzez optymalizację składu paliwa stosowanego w mieszankach koksowniczych RATIO-COAL”, w ramach którego naukowcy opracowują innowacyjną formułę prognozowania jakości koksu o charakterze utylitarnym, a także testują nowe produkty węglowe, mające doprowadzić do zredukowania kosztów zużycia surowców naturalnych w przemyśle.

Dewaluacja przemysłu ciężkiego w regionie stała się przyczyną problemów społecznych, na które odpowiadają projekty „Śląskie wyzwania” (projekt, dzięki któremu będzie można ustalić model wsparcia dla wywodzących się z rodzin górniczych kobiet zagrożonych wykluczeniem społecznym) oraz „Społeczno-gospodarcze i przestrzenne kierunki zmian regionalnego oraz lokalnych rynków pracy województwa śląskiego – SGP WSL” (projekt, w ramach którego zespół badawczy pracuje nad analizą rynku pracy i wypracowaniem narzędzi, pozwalających przewidzieć zmiany oraz z wyprzedzeniem wdrażać rozwiązania zaradcze pomagające usuwać skutki wcześniejszych społecznych i gospodarczych przemian).

Zarówno gospodarka, jak i czynnik ludzki determinują charakter środowiska przyrodniczego. Uwarunkowania te uwzględnia projekt „Ogólnodostępna baza danych bioi georóżnorodności województwa śląskiego – integralna część otwartego regionalnego systemu informacji przestrzennej BIOGEO- -SILESIA ORSIP”, mający na celu stworzenie bazy danych o środowisku w zakresie przyrody ożywionej i nieożywionej.

Projekty innowacyjne

Projekty realizowane na Uniwersytecie Śląskim, to bardzo często projekty innowacyjne, mające zastosowanie w gospodarce – naukowcy pracują m.in. nad uzyskaniem nowych, konkurencyjnych odmian zbóż. Projekt „Narzędzia biotechnologiczne służące do otrzymywania odmian zbóż o zwiększonej odporności na suszę POLAPGEN-BD” jest odpowiedzią na coraz większe przesuszenie środowiska przyrodniczego w Polsce i w konsekwencji coraz większe deficyty wody w glebie. Z kolei naukowcy pracujący w ramach projektu „Poszukiwanie i identyfikacja mutantów strigolaktonowych w celu uzyskania materiałów wyjściowych do hodowli jęczmienia Hordeum vulgare w Polsce” skupiają swe działania na wprowadzeniu do odmian jęczmienia nowych alleli pozwalających otrzymać lepsze plony bez pogorszenia jakości ziarna, co ma kluczowe znaczenie w przemyśle spożywczym, w tym browarniczym. W szerszej perspektywie badawczej realizowany jest projekt „Zwiększenie efektywności pobierania substancji odżywczych przez korzenie roślin zbożowych w warunkach stresu EURoot”, wychodzący naprzeciw społecznemu zapotrzebowaniu na zrównoważone rolnictwo dostosowane do zmieniających się warunków klimatycznych. Celem projektu jest zwiększenie zdolności roślin zbożowych do pobierania wody i substancji odżywczych przez korzenie oraz zachowanie wzrostu i produktywności w warunkach stresowych.

Należy też zwrócić uwagę na ważne, realizowane z różnych dziedzin, działania projektowe, które mają znaczenie dla potencjalnych odbiorców reprezentujących te dziedziny. Przykładowo, w medycynie znajdą zastosowanie wyniki badań prowadzonych w ramach projektu „Produkcja stopów i wyrobów medycznych NiTi z pamięcią kształtu”. Celem projektu jest zaproponowanie konkretnych zastosowań zmieniających kształt stopów w chirurgii, wykonanie prototypów i przygotowanie produkcji na skalę przemysłową. Z kolei projekt: „Tenancy Law and Housing Policy in Multi-level Europe TENLAW” dotyczy prawa lokatorskiego i polityki mieszkaniowej w państwach członkowskich UE, a także w wybranych państwach europejskich niebędących członkami UE (Serbia, Chorwacja, Cypr, Rumunia, Szwajcaria). Efektem projektu będzie przedstawienie w aspekcie prawonoporównawczym istniejących rozwiązań i polityk z zakresu mieszkalnictwa, ich wpływu na funkcjonowanie społeczeństw krajowych oraz międzynarodowych, wskazanie problemów, zagrożeń, wreszcie sformułowanie pożądanych kierunków działania.

Projekty edukacyjne

Uniwersytet Śląski może pochwalić się również dynamicznym wzrostem projektów edukacyjnych, realizowanych w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, Lifelong Learning Program oraz Funduszu Wyszehradzkiego. Projekty te mają na celu podniesienie jakości kształcenia, opracowywanie i wdrażanie innowacyjnych programów nauczania, specjalności oraz kierunków studiów, w tym kierunków korespondujących z potrzebami rynku pracy, a także zwiększenie liczby absolwentów na kierunkach o kluczowym znaczeniu dla gospodarki. Uniwersytet Śląski prowadzi obecnie 8 kierunków zamawianych na wydziałach: Biologii i Ochrony Środowiska; Nauk o Ziemi; Matematyki, Fizyki i Chemii oraz Informatyki i Nauk o Materiałach.

Wśród projektów edukacyjnych warto wyróżnić innowacyjny projekt „Nowoczesne komputerowe metody kształcenia dla regionalnych kadr innowacyjnej gospodarki – iCSE”, umożliwiający studentom kształcenie w nowatorski sposób poprzez integrację (wizualizację, numerykę, analizę danych) z kierunkowymi przedmiotami wybranych nauk ścisłych. Projekt zakłada dążenie do systematycznej i dogłębnej komputeryzacji procesu nauczania, który będzie odpowiedzią na nowe potrzeby rynku. Celem projektu jest nauka przez badania, wprowadzanie narzędzi umożliwiających studentom rozwiązywanie zadań, które są przykładem realnych problemów, są adekwatne do potrzeb rynku, występują w rzeczywistych warunkach, a co najważniejsze – przynoszą konkretne rozwiązania.

Odpowiadanie na realne potrzeby rynki – efektywne zarządzanie badaniami naukowymi i komercjalizacja wyników prac badawczych” oraz „UPGOW – Uniwersytet Partnerem Gospodarki Opartej na Wiedzy”. Realizacja pierwszego z projektów zmierza do podniesienie jakości zarządzania badaniami naukowymi oraz przepływu technologii (B+R). Drugi – obejmuje swym zasięgiem prawie wszystkie obszary funkcjonowania uczelni, a prowadzone w jego ramach działania zakładają wzrost jakości kształcenia oraz powiązanie usług edukacyjnych z potrzebami nowoczesnej gospodarki.

Ponadto realizowane są projekty wspierające młodych doktorantów i ich działalność naukową, również w powiązaniu ze sferą biznesu, jak w przypadku projektów „TWING – Transfer Wiedzy Nauka – Gospodarka. Program stypendialny”, „Śląska współpraca: Innowacje dla Efektywnego Rozwoju – ŚWIDER” czy realizowanego w partnerstwie z samorządem województwa śląskiego (Wydział EFS Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego) systemowego projektu „Dokto- RIS – Program Stypendialny na rzecz innowacyjnego Śląska”, który jest odpowiedzią na wyzwania stawiane przez Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego 2010–2020. Założony w projekcie program stypendialny skierowany jest do doktorantów przygotowujących pracę doktorską o zakresie i tematyce zgodnej z kluczowymi obszarami technologicznymi (m.in. technologie medyczne, technologie dla energetyki i górnictwa, technologie dla ochrony środowiska, transport i infrastruktura transportowa czy nanotechnologie i nanomateriały), uznanymi za szczególnie istotne z punktu widzenia rozwoju województwa śląskiego. Celem projektu jest wykształcenie wysoko wykwalifikowanych kadr dla gospodarki regionu, a także wypracowanie innowacyjnych rozwiązań, które mogą stać się motorem rozwoju gospodarki we wskazanych obszarach.

Projekty realizowane przez Uniwersytet Śląski w ramach środków UE pozwalają na ciągłe i kompleksowe podnoszenie jakości kształcenia studentów, a także na nieustanne poszerzanie zakresu badań naukowych prowadzonych przez uczelnię. Działania te zmierzają do skutecznego reagowania na zmieniające się potrzeby regionu, prowadzenie racjonalnej i planowanej polityki rozwoju kadr, a także w skutecznym łączeniu nauki i gospodarki.