W ramach wydarzenia miały miejsce spotkania, podczas których naukowcom oraz osobom rozpoczynającym pracę badawczą zaprezentowana została oferta konkursowa Centrum. Również po raz pierwszy młodym uczonym przyznane zostały Nagrody Narodowego Centrum Nauki. Organizatorami Dni były Narodowe Centrum Nauki i Regionalna Konferencja Rektorów Uczelni Akademickich.

Od lewej: prof. dr hab. inż. Andrzej Jajszczyk, dyrektor Narodowego Centrum Nauki, JM Rektor UŚ prof. zw. dr hab. Wiesław Banyś i prof. dr hab. Michał Karoński, przewodniczący Rady NCN

Narodowe Centrum Nauki jest agencją wykonawczą powołaną do wspierania działalności naukowej w zakresie badań podstawowych, czyli prac eksperymentalnych lub teoretycznych podejmowanych przede wszystkim w celu zdobycia nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów, bez nastawienia na praktyczne zastosowanie ani użytkowanie. Jak stwierdził prof. dr hab. inż. Andrzej Jajszczyk, dyrektor NCN – Centrum finansuje badania, które przyczyniają się do postępu cywilizacyjnego. Obejmują one zakres nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce, nauk o życiu oraz nauk ścisłych i technicznych.

Narodowe Centrum Nauki, wzorując się na rozwiązaniach stosowanych m.in. przez European Research Council, przyjęło, że otwarty konkurs opierający się na ocenach niezależnych ekspertów jest najlepszym systemem bezstronnego i rzetelnego wyłania projektów do finansowania – wyjaśnił prof. dr hab. Michał Karoński, przewodniczący Rady NCN. Tym samym decydowanie o finansowaniu projektów badawczych zostało w pełni przekazane środowisku naukowemu. Celem stworzonej procedury konkursowej jest zapewnienie finansowania jedynie najlepszych projektów badawczych, a opinie niezależnych ekspertów mają gwarantować pełną transparentność kwalifikowania. NCN dokłada wszelkich starań, aby wybór ekspertów stwarzał optymalne warunki sprzyjające promocji najbardziej wartościowych badań naukowych, m.in. przez każdorazowy dobór specjalistów do oceny poszczególnych wniosków.

Rada NCN stworzyła spójny system konkursów grantowych, skierowanych do naukowców na różnych etapach swojej kariery. Młodzi uczeni mogą ubiegać się o środki na badania w ramach pięciu konkursów: PRELUDIUM, SONATA, SONATA BIS, FUGA i ETIUDA. Konkursy OPUS i HARMONIA skierowane są do szerokiego grona uczonych, natomiast konkurs MAESTRO przeznaczony jest dla najwybitniejszych polskich naukowców. Szczególne miejsce w ofercie konkursowej NCN zajmuje SYMFONIA, którego celem jest przekraczanie granic pomiędzy różnymi dziedzinami nauki, przyczynianie się do tworzenia nowych wartości i otwierania nowych perspektyw w nauce.

Przez ponad dwa lata działalności do Narodowego Centrum Nauki wpłynęło około 25 tys. wniosków o finansowanie badań naukowych na łączną kwotę 10 mld zł. Akceptację uzyskuje każdorazowo około 20 procent aplikacji – do tej pory dofinansowano ok. 5500 projektów o wartości 2 mld zł. Odnosząc się do nierównego podziału środków między badaczy w grupie nauk humanistycznych i nauk ścisłych, przedstawiciele Centrum zaznaczyli, że wśród tych ostatnich ukształtowana jest lepsza tradycja ubiegania się o granty, ale również jeśli chodzi o humanistów widoczny jest wyraźny postęp w tej materii. Ponadto różnica w wymiernych kwotach dofinansowań wynika również z tego, iż projekty w naukach humanistycznych są najczęściej mniej kosztochłonne.

8 maja na Wydziale Prawa i A dministracji UŚ odbyły się warsztaty dla pracowników administracji jednostek naukowych

Skąd pomysł na zorganizowanie Dni Narodowego Centrum Nauki na Śląsku? – Wybór lokalizacji nie był przypadkowy – tłumaczył prof. Jajszczyk. – To wyraz uznania wagi potencjału naukowego regionu, wyrażającego się choćby w liczbie uczelni i ośrodków badawczych.

– Na Śląsku i w Zagłębiu święto nauki jest zawsze, ale dziś to święto podwójne, a nawet potrójne – zauważył prof. zw. dr. hab. Wiesław Banyś, występujący w roli gospodarza zarówno jako przewodniczący Regionalnej Konferencji Rektorów Uczelni Akademickich, jak i JM Rektor Uniwersytetu Śląskiego. – Żeby dobra nauka się rozwijała, niezbędny jest mechanizm konkurencyjnego zdobywania środków.

Program Dni Narodowego Centrum Nauki sprofilowany został zgodnie z ideą pokazania środowisku działalności Centrum oraz zachęcenia potencjalnych wnioskodawców do aplikowania. 8 maja po konferencji prasowej, na której przedstawiciele mediów mogli uzyskać rozmaite informacje dotyczące Narodowego Centrum Nauki, w auli im. Kazimierza Lepszego odbyło się pierwsze wyjazdowe posiedzenie Rady NCN. Udział w nim wzięli również przedstawiciele władz wojewódzkich oraz samorządowych. Równolegle, na Wydziale Prawa i Administracji, miały miejsce warsztaty dla pracowników administracji jednostek naukowych, podczas których radzono, jak odciążyć naukowców w zadaniach administracyjnych.

Kolejne punkty programu realizowane były równolegle na czterech uczelniach zaangażowanych w organizację Dni Narodowego Centrum Nauki. Na Uniwersytecie Ekonomicznym, Politechnice Śląskiej oraz Śląskim Uniwersytecie Medycznym odbywały się spotkania informacyjne skierowane do wszystkich naukowców zainteresowanych konkursami NCN, natomiast aula im. Kazimierza Popiołka na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego gościła seminarium pt. „Mechanizmy finansowania badań młodych naukowców w Polsce”. Miało ono szczególne znaczenie, ponieważ Centrum, zgodnie z zapisami ustawy, przeznacza nie mniej niż 20 procent środków na wsparcie osób rozpoczynających karierę naukową. W rzeczywistości zaś współczynnik ten oscyluje około 35 procent. W ramach seminarium przybliżone zostały możliwości pozyskiwania środków na realizację projektów badawczych w ramach oferty Narodowego Centrum Nauki oraz Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Anna Koržinek z Departamentu Instrumentów Polityki Naukowej MNiSW, prof. Michał Karoński wraz z członkiem Rady NCN prof. Krzysztofem Nowakiem i pracownikami NCN wskazywali na kwestie, które powinny być przedmiotem szczególnej uwagi aplikantów, takie jak jasne sformułowanie we wnioskach celów i hipotez, wybór kompetentnego w danej dziedzinie opiekuna naukowego czy dokładne uzasadnienie kosztorysu. Podkreślali oni, że opis projektu musi być tak przygotowany, by 8 maja na Wydziale Prawa i A dministracji UŚ odbyły się warsztaty dla pracowników administracji jednostek naukowych przekonać o jego zasadności także eksperta niezajmującego się wąską specjalnością wnioskodawcy.

Omawiając ofertę przygotowaną dla młodych naukowców przez MNiSW, Anna Koržinek zaznaczyła, że Narodowy Program Rozwoju Humanistyki ulega obecnie przeobrażeniom i za kilka miesięcy wyłoni się w odmienionym kształcie. W trakcie sesji pytań aktywni byli nie tylko młodzi naukowcy zgromadzeni na auli, ale i ci, którzy w gronie kilkuset osób za pośrednictwem transmisji Telewizji Internetowej Uniwersytetu Śląskiego mogli przysłuchiwać się dyskusji z dowolnego skomunikowanego z siecią miejsca w Polsce.

Wieczorem odbyło się spotkanie z przedstawicielami władz uczelni, dyrektorami instytutów PAN i dyrektorami instytutów badawczych na Wydziale Prawa i Administracji UŚ. Było ono okazją do omówienia funkcjonowania systemu finansowania nauki w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem konkursów i procesu oceny wniosków przyjętego przez NCN.

Drugi dzień wydarzenia w całości odbywał się w sali koncertowej „Symfonia” Akademii Muzycznej w Katowicach, co pośrednio nawiązywało do zaczerpniętych z muzycznej terminologii nazw typów konkursów NCN (SYMFONIA, na przykład to konkurs na międzydziedzinowe projekty badawcze realizowane przez wybitnych naukowców, których badania wyróżniają się najwyższą jakością, odważnym przekraczaniem granic pomiędzy różnymi dziedzinami nauki, przyczyniając się do tworzenia nowych wartości i otwierania nowych perspektyw w nauce).

W ramach uroczystości zaprezentowane zostały wybrane projekty laureatów konkursów NCN, w tym ten autorstwa prof. dr. hab. Roberta Hasteroka z Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego pt. „Struktura, dynamika i ewolucja roślinnego genomu jądrowego z perspektywy badań cytomolekularnych”, który otrzymał dofinansowanie w ramach konkursu MAESTRO.

Ostatnim akordem Dni Narodowego Centrum Nauki było wręczenie Nagród Narodowego Centrum Nauki, ufundowanych przez przedstawicieli biznesu. Stanowią one wyróżnienie przyznawane wybitnym młodym naukowcom (do 40. roku życia) za znaczące osiągnięcia naukowe uzyskane w zakresie badań podstawowych, ze szczególnym uwzględnieniem badań finansowanych ze środków pochodzących z konkursów.

Laureatem Nagrody w zakresie nauk o życiu został biolog molekularny dr hab. Andrzej Dziembowski z Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN oraz Uniwersytetu Warszawskiego, którego szczególnym osiągnięciem jest odkrycie funkcji ludzkiego genu C16orf57. W grupie nauk ścisłych i technicznych nagrodzony został dr hab. Piotr Garstecki z Instytutu Chemii Fizycznej PAN. Uhonorowano go za nowatorstwo w dziedzinie badań dynamiki płynów złożonych oraz możliwości ich zastosowania w mikrobiologii i biochemii. Wreszcie, beneficjentką wyróżnienia w zakresie nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce została dr Anna Matysiak ze Szkoły Głównej Handlowej. Przedmiotem szczególnego uznania kapituły konkursu okazała się jej praca poświęcona badaniom przemian rodziny, wykorzystująca zaawansowane metody modelowania procesów społecznych.

Wydarzeniu towarzyszyła wystawa pt. „Gramy dla polskiej nauki”, przygotowana przez Centrum. Uświetnił je występ Kwartetu Śląskiego.

Jakich nowości w działaniach NCN można się spodziewać w najbliższej przyszłości? Narodowe Centrum Nauki, analizując doświadczenia płynące z poprzednich edycji konkursów, dąży do ograniczenia procedur związanych z przyznawaniem środków i realizacją projektów badawczych. Jednocześnie wsłuchując się w uwagi i sugestie płynące ze środowiska naukowego, Rada NCN, w porozumieniu z Radą NCBiR, przygotowuje kolejny konkurs, który będzie się koncentrował na przejściu od badań podstawowych do wdrożeń. Konkurs ten Rada NCN chce ogłosić już jesienią tego roku.